86. Эссе: «қр мемлекеттің әлеуметтік саясатын жүзеге асыруда қаржының ролі»

Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу механизмінде де қаржы зор рөл атқарады. Қаржы нарықтық қатынастардың құрамды бөлігі және мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда қаржының әлеуметтік-экономикалық мәнін түсіне білудің, оның іс-әрекет етуінің ерекшеліктерін терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдістері мен амалдарын көре білудің маңызы зор. Әрбір елдегі саяси трансформациялар жағдайында әлеуметтік саясаттың сипатына ерекше көңіл аударылатыны заңды құбылыс. Өйткені, Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстан мен бұрынғы одақтас республикаларда рухани және ғылыми құндылықтарды қайта қарау үрдісі басталды. Ол әлеуметтік мемлекет пен әлеуметтік саясат сияқты саяси ойда да орын алды. Бұл үрдіс нәтижесі әлеуметтік саясат бойынша жарық көрген еңбектердің теориялық және институционалдық негіздерінің дамуына ықпал етіп отыр. Оны саясаттанушы ғалымдардың әлеуметтік саясат мәселесіне тереңдей назар аударып, тақырыпты ғылыми тұрғыда кеңірек талқылауынан, аталмыш мәселеге қатысты арналған еңбектер санының өсуінен көруге болады. Осыған орай саясаттану ғылымында Қазақстандағы әлеуметтік саясаттың теориялық және құқықтық негіздеріне талдаулар жасалуда. Отандық зерттеуші-ғалымдардың, саясаттанушылардың ғылыми-зерттеушілік еңбектерінде әлеуметтік саясаттың кейбір мәселелеріне - табиғатына, мәніне, құрылымы мен қызметіне, жүзеге асырылу механизмдеріне талдаулар жасалуда. Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасында мемлекеттің әлеуметтік саясатының саяси мәселелеріне жете назар аударылуда. Өйткені әлеуметтік мемлекетті қалыптастыру барысында әлеуметтік саясаттың әдістерін жетілдірудің саяси тетіктері іске қосылуы керек. Мемлекеттің әлеуметтік саясатын жетілдірудің саяси мәселелері негізінде әлеуметтік әріптестік ұстанымы, әлеуметтік бағдарланған экономиканы қалыптастырудың тиімді жолдары қарастырылуда. Бұл шараларды жүзеге асырмайынша Қазақстанның әлеуметтік саясаты ішкі және сыртқы экономикалық дағдарыстарға тәуелділігінен құтыла алмайды. Ал егер мұндай тәуелділік жойылмаса немесе азаймайтын болса, мемлекеттік әлеуметтік саясат қоғамның орнықты дамуына кепілдік бере алмайды және әлемдік экономикалық дағдарыстар немесе басқа да күтілмеген жағдайларда сан түрлі өзгерістер енгізуге мәжбүр болады. Әсіресе жұмыссыздыққа қарсы күрестің арнайы бағдарламасының тиімділігін арттыру, жаңа жұмыс орындарын ашуға бағытталған іс-шаралардың пәрменділігін арттыру қажет. Сонымен бірге, еңбек нарығын ұйымдастыруда халықаралық нормаларды басшылыққа ала отырып жұмысшылар мен қызметкерлерге жасалатын әлеуметтік қолдаудың жүйесін, нормаларын бекіту кезек күттірмейтін іс болып табылады. Сол жағдайда ғана мемлекетіміздің әлеуметтік қауіпсіздігіне кепілдік жасалмақ деп ойлаймыз.

87. Эссе: «қр Үкіметінің орта мерзімді фискалды саясаты»

Фискалды саясатта орта мерзімді перспективада бюджеттің теңгерімділігі мұнайдан тыс түсімдердің есебінен қол жеткізуге көшу саясаты жалғасатын болады, ол мемлекеттің ағымдағы шығыстарын мұнай секторынан түсетін түсімдердің көлеміне қарамастан оңтайлы деңгейде қолдауды білдіреді.

Орта мерзімді фискалдық саясат республикалық бюджетті қалыптастырудың негізі және мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінде салық және бюджет саясатын қалыптастырған және іске асырған кезде үйлестіруші құжат болып табылады.

Орта мерзімді кезеңде фискалды саясаттың негізгі мақсаты ел экономикасының өсуін мемлекеттік басқарудың институционалдық негізін нығайту және жаңғырту жолымен жеделдетуге жәрдемдесетін, шығыстардың деңгейін ұлғайтпай оның тиімділігін арттыру есебінен мемлекеттің қаржылай мүмкіндіктерін кеңейту болып табылады. Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай негізгі шараларды шешуді қарастыру керек:

1. Нәтижеге бағдарланған бюджеттеу әдісін енгізу мақсатында бюджет заңнамасын жетілдіру,бұл мемлекеттік шығыстардың тиімділігі мен нәтижелілігін арттыруға, бюджеттің жоспарларымен стратегиялық, орта мерзімді даму жоспарларын үйлестіруіп жүргізуге, бюджеттің әлеуметтік

және инвестициялық құрамдарын жақсарту үшін қаржы ресурстарын оңтайландыру есебінен оларды босатуға мүмкіндік береді.

2. Халықаралық есеп беру стандарттарына көшуіне байланысты салықтық және бухгалтерлік заңдылықтарды үйлестіру.

3. Адами капиталдың, инфрақұрылымның, мемлекеттік басқарудың, инновациялардың өсуінің барынша жоғарғы көрсеткіштерін ынталандыру есебінен бәсекеге қабілеттілікті орнықты түрде арттыру.

4. Қадағаланбайтын экономиканың деңгейін оның барлық құрамдары бойынша жасырын және заңсыз қызметті тудыратын және оны ынталандыратын экономикалық жағдайларды жою, «көлеңкелі» қызмет түрлерін құқықтық тетіктермен жолын кесу арқылы төмендету.

5. Макроэкономикалық тұрақтылықты елдің жалпы сыртқы борышының көлемін қысқартуға және мемлекеттік борыштың тұрақты деңгейін қолдау жолымен сақтау.