81.Эссе. «қр әлеуметтік бағдарламаны жүзеге асыруда қаржының рөлі»

Мемлекеттік қаржылар ұлттық табысты қайта бөлуде, қоғамдық ұдайы өндірісті дамытуда маңызды рөл атқарады. Тағы да Мемлекеттік қаржылар әлеуметтік бағдарламаны жүзеге асыруға, мемлекеттік басқару аппараттары мен қорғанысқа, тәртіп сақтау күштерін қаржыландыруға, сыртқы экономикалық және басқа қызметтердіі атқаруға жұмсалады.

Мемлекеттің әлеуметтік қызметі тек қана, әдетте, «әлеуметтік қамтамасыз ету» деген атауға ие, тікелей шараларды (ақшалай төлемдер және тегін әлеуметтік қызметтерді ұйымдастыру) қолданып қана емес, сонымен бірге жанама реттеу арқылы да жүзеге асырылып отыруы қажет. Ал, мұндай реттеудің оңтайлы түрі салық саясаты.

Мемлекет тарапынан жүргізілетін әлеуметтік бағдарлама мен экономикалық саясаттың түрлі элементтері арасында жеткілікті түрдегі нақты байланыс бар. Сондықтан, мемлекеттің қаржы ресурстарын қалыптастырудың негізгі көзі – салық жүйесі және оның басты функцияларының бірі болып табылатын әлеуметтік саясаттың өзара байланыстылығын және халыққа салық салудың әлеуметтік шегін анықтау негізгі мәселелердің бірі болып табылады.

Мысалға «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы бес бағыт бойынша жүзеге асырылады. Біріншісі - жаңа жобаларды жүзеге асыруға арналған несиелер бойынша сыйақының ставкасын субсидиялау; екіншісі - несиелерге ішінара кепілдік беру; үшіншісі - өндірістің инфрақұрылымын дамыту; төртіншісі - бизнеске сервистік қолдау көрсету; бесіншісі - кадрларды дайындау, жастар практикасын ұйымдастыру және әлеуметтік жұмыс орындарын құру.

Бағдарламаны жүзеге асыруда оған қатысушылардың рөлдері де нақты айқындалған. Қаржылық ұйымдар, яғни банктер жобаларды қаржыландыру жөніндегі шешімді қабылдайды. Ал жергілікті жерлерде құрылған үйлестіруші кеңестер несиенің ставкаларын субсидиялау және несиелерге кепілдік беру жөніндегі шешімдерді қабылдайды. Тұтастай алғанда бағдарламаның бүкіл компоненттері аясында кәсіпкерлерге кешенді қолдау көрсетіледі. Бағдарламаны жүзеге асыру кезінде несиелер бойынша сыйақының ставкасын субсидиялаудың жалпы схемасы мынадай: банктер жобаларға экономикалық сараптама жүргізіп, субсидиялау жөнінде ұсыныстар әзірлейді және оларды жергілікті атқарушы органдарға береді. Өңірлік үйлестіруші кеңестер жобалардың бағдарламаның критерийлеріне сәйкестігін қарастырып, субсидиялау жөнінде шешім қабылдайды. Банктерден сараптамадан өткен және өңірлік үйлестіруші кеңестердің оң шешімін алған жобаларды банктер несиелейтін болады. Ал мемлекет болса, қаржылық агент арқылы сыйақы ставкасының шығындарын өтейді.

Қазіргі кезде қаржы жүйесі терең өзгерістерге ұшырап, қайта құрылуда. Қаржы жүйесін қайта құрудың басты міндеті – оның Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуын тұрақтандырып, одан әрі тездетуге ықпал етуді күшейту, ұлттық табыстың үздіксіз өсуін қамтамасыз ету, өндірістің барлық буындарында шаруашылық-коммерциялық есепті нығайту болып табылады.

82. Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайы және келешектегі даму бағыттары

2012 жылғы 1 желтоқсанда сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары активтерінің жиынтық көлемі 427 221,9 млн. теңге болды, бұл 2012 жылғы 1 қаңтардағы ұқсас көрсеткіштен 10,3%-ға көп және 2011 жылғы желтоқсандағы жағдай бойынша осы көрсеткіштен 16,7%-ға көп, оның ішінде:

2012 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары міндеттемелерінің сомасы 187 325,5 млн. теңге болды, бұл 2012 жылғы 1 қаңтардағы ұқсас көрсеткіштен 19,7%-ға көп және 2011 жылғы 1 желтоқсандағы көрсеткіштен 37,4%-ға көп.

Есепті күні сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары қолданыстағы сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша қабылданған міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету үшін құрған сақтандыру резервтерінің көлемі 165 827,3 млн. теңге болды, бұл 2012 жылғы 1 қаңтарда құрылған резервтер көлемінен 29,7%-ға көп және 2011 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша құрылған резервтер көлемінен 37,9%-ға көп.

ҚҚА пікірі бойынша сақтандыру нарығының даму динамикасы Қазақстанның экономикалық ахуалына тікелей байланысты болады. Оның үстіне, сақтандыру сыйлықақыларының өсімі сақтандырудың ерікті түрлері мен «аннуитеттік сақтандыру» сыныбы бойынша жиналған сақтандыру сыйлықақыларының көлеміне қарай айтарлықтай өзгеруі мүмкін.

«Өмірді сақтандыру» саласы. 2012 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша «өмірді сақтандыру» саласы бойынша жиналған сақтандыру сыйлықақыларының көлемі 48 774,4 млн. теңге болды, бұл өткен жылдың ұқсас күніне қарағанда 87,7%-ға көп. «Өмірді сақтандыру» саласы бойынша жиналған сақтандыру сыйлықақыларының жиынтық сыйлықақылардағы үлесі есепті күні 2011 жылғы 1 желтоқсандағы 16,8%-ға қарсы 25,5% болды.

«Жалпы сақтандыру» саласы. 2012 жылғы 11 ай ішінде «жалпы сақтандыру» саласы бойынша жиналған сақтандыру сыйлықақыларының көлемі 142 482,7 млн. теңге болды, бұл 2011 жылғы ұқсас кезеңге қарағанда 10,8%-ға көп.

Қайта сақтандыруға берілген сақтандыру сыйлықақыларының көлемі 53 548,2 млн. теңге болды немесе сақтандыру сыйлықақыларының жиынтық көлемінің 28,0%-ын құрады. Бұл ретте Қазақстан Республикасының резиденттері еместерге қайта сақтандыруға сақтандыру сыйлықақыларының жиынтық көлемінің 22,2%-ы берілді.

Қайта сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары қабылдаған сақтандыру сыйлықақыларының жалпы сомасы 19 423,5 млн. теңге болды. Бұл ретте Қазақстан Республикасының резиденттері еместерден қайта сақтандыруға қабылданған сақтандыру сыйлықақыларының сомасы 9 524,3 млн. теңге болды.

01.01.2012ж. бастап 01.12.2012ж. дейінгі кезеңде сақтандыру нарығында сақтандыру сыйлықақылары мен сақтандыру төлемдері бойынша шоғырлану деңгейінің ұлғайғаны байқалады. 5 ірі сақтандыру компаниясының үлесіне жиынтық сақтандыру сыйлықақыларының 32,3%-ы (ұлғаюы 0,5 пайыздық тармақ) және сақтандыру төлемдерінің 24,4%-ы (ұлғаюы 2,0 пайыздық тармақ) тиесілі болды. Бес ірі сақтандыру компаниясының сақтандыру нарығының жиынтық активтеріндегі үлесі 49,4% (азаюы 3,2 пайыздық тармақ) болды.