59. Инфляцияның типтері, түрлері және оның қаржылық аспектілері

Инфляция - тауар айналымының қажеттілігімен салыстырғанда айналыс сферасының артық қағаз ақша массасымен лық толып кетуі,оның құнсыздануы ж/е соның нәтижесі ретінде тауарлар мен қызметтер көрсетуге бағаның өсуі;ақшаның сатып алуға жарамдылығының төмендеп кетуі. Яғни,инфляция - ақша жүйесі дағдарысы-ң жай-күйін білдіреді.Ақша-ң құнсыздануына себепші болатын фактор-р:айналысқа артық ақша-ң шығарылуы,қолайсыз төлем балансы,үкіметке сенім-ң жоғалуы.Инфляция-ң іс-әрекетін қаржы проблема-рымен б/стырып отыру қажет,өйткені и.құбылысы мынадай қарж-қ фактор-рға тәуелді:белгілі бір салық нысандары мен әдістерін қолдану,инфляция-қ сипаттағы шара-рды мемлекеттік бюджет арқылы қаржыландыру-ң ауқымы,мемл-к бюджет-ң тапшылығын жабу-ң әдіс-рі,мемлекет-к берешек-ң көлемі. Инфляциялық үдерістің қуаттылығын бағалауды және инфляцияның түрлерін мынадай критерийлер бойынша ажыратады: Бағалар өсуінің қарқыны бойынша:1) баяу – баға жылына10%өскенде; бұл кезде ақшаның номиналдық құны сақталады, кәсіпкерлік тәуекел болмайды; 2)орташа – баға 100%шегіне өскенде; ақшаның затталынуы өседі; 3)ұшқыр инфляция – баға1000% өскенде; баға мен табыстардың арасындағы алшақтық ұлғая бастайды. Бағалар өсуінің теңгерімділік дәрежесі бойынша: 1)баланстандырылған инфляция кезінде әр түрлі тауарлардың бағасы бір-біріне қатысты өзгерусіз қалады; 2)баланстандырылмаған инфляция кезінде олардың бір-біріне арақатысы өн бойы өзгеріп отырады, оның үстіне әр түрлі үйлесімде. Болжаулық дәрежесіне қарай: 1)күтілген; 2)күтілмеген. Шығу немесе пайда болу орнына қарай: 1)импортталған; 2)экспортталған. Экспортталған инф тауарлар мен қ көрсетуге экспорттық бағаның көтерілуінен туындайды,бұл тұтынушы-елдерде, соның ішінде дамып келе жатқан елдерде бағаның өсуіне соқтырады. Таралу орнына қарай: локальдық инфляция - баға 1 ғана ел-ң шекарасында өседі; дүниеж-к инфляция -кейбір ел-р топтарын н/е барлық ғалам-қ эк-каны түгелдей дерлік қамтиды.Сондай-ақ дамудың әркелкілігімен сипатталатын сатылы, баға шамалы өскен немесе өзгерусіз қалған, бірақ тауар тапшылығы күшейген кездегі тұқыртылған инфляцияны ажыратады.Қаржы мен инфляцияның өзара байланысын инфляцияның екі тұрпаты бойынша бақылап отыруға болады:1)сұраным инфляциясы (тұтынушылар инфляциясы) – ол заңи және жеке тұлғалардың ақша массасының өсуімен байланысты өнімге, тауарларға және қызметтерге сұранымның өсуінің салдары болып табылады; 2)шығындар инфляциясы (өндірушілер инфляциясы) – шаруашылық жүргізші субьектілердің еңбекке ақы төлеуге, кредиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелердің көбеюіне, тұтынатын шикізатқа, материалдарға бағаның, қызметтер көрсетуге (тасымалдауға, электр қуатына, ақпаратқа және т.б.) тарифтердің өсуіне жұмсалатын шығындардың көбеюі инфляцияны тудырады.Нақты экономикалық өмірде инфляцияның жоғарыда аталған түрлері және оларға ілеспелі салдарлар тығыз тоқайласады, өзін өзара толықтырады, бұл инфляциялық шиыршық деп аталынатынды тудырады, бұл кезде өндірістің тұтылынылатын компоненттері баға мен еңбекке ақы төлеудің өсуі нәтижесінде шығындардың көбеюі шығарылатын өнім құнының артуына соқтырады,мұндай өнімді тұтыну жалақының және экономиканың шектес секторларында материалдық шығындардың қосымша өсуін талап етеді және осылайша шексіздікке кете береді.