52. Бағалы қағаздардың негізгі түрлері, олардың қысқаша сипаттамасы

Бағалы қағаздар мүліктік құқықты н/е олардың иелерінің осындай құжаттар шығарған ұйымдарға қарыздың қатысын куәландыратын ақшалай құжаттар б.т. Бағалы қағаздар – иеленушілеріне мүліктік құқықтар мен белг. бір ақша сомасын алуға құқық беретін ақшалай н/е тауарлық құжаттар.

Эмитенті бойынша: мемлекеттік, корпорациялық, жеке меншіктік, шетелдік

Қызмет ету мерзімі бойынша: мерзімді – бұл бекітілген қызмет ету мерзімі бар бағалы қағаздар, мерзімсіз – белгілі мерзімі жоқ бағалы қағаздар

Меншік нысанына қарай: мемлекеттік – мемкелеттік органмен шығарылатын бағалы қағаздар, мемлекеттік емес – корпорациялар, банктер мен компаниялар шығаратын бағалы қағаздар

Иемденуіне байланысты: ұсынушылық – иемденушілердің аты тіркелмейтін және олардың айналысы бір тұлғадан екінші тұлғаға қарапайым беру арқылы жүзеге асырылатын бағалы қағаздар; атаулы бғалы қағаздар – иемденушінің аты болатын және арнайы реестрде тіркелетін бағалы қағаздар; ордерлік – бұл беру жазбасы жолымен басқа тұлғаларға берілетін бағалы қағаздар.

Негізгі бағалы қағаздарға акциялар мен облигациялар жатады.Акция – акционерлік қоғам шығаратын ж/е бағалы қағаздың түрі мен санатына байланысты дивиденд алуға, қоғамды басқаруға қатысуға ж/е қоғам таратылған жағдайда оның қалған мүлкінің бір бөлігін акционерлердің алу құқығын куәландыратын бағалы қағаз. Облигация – ұстанушысына оның белгіленген құнының тіркелген пайызы түрінде табыс түсіретін бағалы қағаз, мем/т н/е кәсіпорын ішкі қарыз шығару кезінде белг.бір шарттар негізінде беретін борыштық міндеттеме, жалған капитал нысандарының бірі.

Туынды бағалы қағаздар – бұл эмитентке қандай да бір мүліктік талап қоюға мүмкіндік бермейтін, бірақ шығарылатын екінші реттік бағалы қағаздардың белгілі санын стып алу құқығын беретін бағалы қағаз. Туынды бағалы қағаздар негізгі классикалық бағалы қағаздарға қатысты екінші ретті болып табылады. Қазіргі уақытта оларды деривативтер деп те атайды. Оларға негізгі бағалы қағаздарға опциондар, қаржылық фьючерстер, варранттар және депозитарлық қолхаттар жатады. Опцион – келісілген мерзім ағымында иеленушісіне тіркелген баға бойынша бағалы қағаздардың белгілі мөлшерін сатып алу немесе сату құқығын беретін мәміле немесе туынды бағалы қағаз.Опциондардың қызмет ету мерзімі әлемдік тәжірибе көрсеткендей, 1 айдан 8 айға дейінгі уақытты құрайды, ал кейбір жағдайда 1 жылға дейін жетеді. Варранттар – бұл бекітілген кезең ағымында тіркелген баға бойынша жаңа шығарылым акцияларының белгілі мөлшерін сатып алу құқығын беретін бағалы қағаздар. Варранттардың басқа бағалы қағаздардан артықшылығы, эмитенттермен шығарылатын бағалы қағаздардың белгілі санын болашақта олардың курсынан төмен баға бойынша сатып алуға мүмкіндік береді. Депозитарлық қолхат – бұл компанияның орналасу елінде депоненттелген, айналысы басқа елде жүзеге асырылатын шетел компаниясының акцияларының белгілі санын иеленуді растайтын бағалы қағаз. Фьючерс – белгiленген нысандағы стандарттық саны мен орындалу мерзiмi бар және ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығында айналыста жүретiн туынды бағалы қағаз, оны сатушы сатуға немесе сатып алуға мiндеттенедi,