36. Топографиялық карталардағы масштаб түрлері

Топография негіздері. Масштаб түрлері

• Сандық: 1: 10000, 1:25000, 1:500000 т.с.с.

• Атаулы: 1 сантиметрде 500м және т.с.с.

Сызықтық План мен картада жер бетіндегі объектілер өзінің нақтылы мөлшнерінен әлденеше есе кішірейтіліп көрсетіледі.

План мен карта жасау үшін нақтылы табиғи бетіің орнына оның жазықтықта кішірейтілген кескіі алынатыны белгілі. План немесе карта жасау үшін жер бетіндегі сызықтардың горизанталдық кішірейіп алыну дәрежесін масштаб дейді.

Масштаб сандық, сызықтық және атаулы болып 3-ке бөлінеді:

Масштаб түрлері

• Сандық: 1: 10000, 1:25000, 1:500000 т.с.с.

• Атаулы: 1 сантиметрде 500м және т.с.с.

• Сызықтық

Сандық масштаб – бөлшек санмен белгіленеді. Бөлшектің алымы әр уақытта 1-ге тең деп алынады. Ал бөлімі планда жергілікті жердегі горизантальді барлық қашықтықтың неше есе кішірейтілгенін көрсетеді. Бөлімі неғұрлым үлкен болса, масштаб соғұрлым ұсақ болады. Сызықтық масштаб. Сандық масштабты пайдалану пратикада көп уақытты қажет етеді. Ал сызықтық масштабты қолдану жеңілірек, әрі жылдамырақ болады Сызықтық масштаб екіге бөлінеді: жай сызықтық масштаб және көлденең масштаб. Жай сызықтық масштабты сызу үшін горизанталь түзу сызық сызылады да, оның бойына бір немесе бірнеше см өзара тең кесінділер салынады. Бұл өзара тең кесінділер масштабтың негізі деп аталынады Орограф масштаб – тауларда Горизантальдар – биітігі бірдей сызықтарды қосады. Берхштрих – төмен қарай қарап тұрады.

37. Маршрутты картада көрсету, маршрут схемасын жасау. Азимут және азимут түрлері

Маршрутты картада көрсету, маршрут схемасын жасау. Азимут және

азимут түрлері

Азимут – солтүстік бағытпен берілген зат арасындағы бұрыш.

Азимут түрлері

• Географиялық азимут

• Магниттік азимут

• Дирекциялық (бағыттаушы) бұрыш

38. Топографиялық карталарда ара қашықтықты өлшеу Арақашықтықты өлшеуге арналған топографиялық картардың майысқан, өшірілген, үзілген, бүктелген жерлері болмауы керек. Картаны тегіс бетке орналастырып бекіту қажет, мысалы: сызба тақтаға немесе плпншеттің бетіне. Топографиялық картадағы арақашықтықты өлшеу үшін қарапайым сызғыш, циркуль өлшеуіш немесе курвиметр қолдаылады. өзендердің, жолдардың, шекаралардың және т.б. сызықтар қисық болғандықтан, олардың ұзындықтарын өлшегенде қарапайым сызғыш қолданымайды. Нгізінен бұл ұзыдықтарды циркуль өлшеуіш немесе курвиметрді қолдана отырып өлшегенде өте қолайлы. Мұда циркуль-өлшеуіш инесі үшкір болуы шарт, циркульдіңм аяғы бүгілген кезде нүктеге сәйкес келіп бір жерге ғаа қадалады.

39. Жорық кезінде ара қашықтықтарды өлшеу, бағдарлау әдістері

Табиғи көрсеткіштер арқылы, қадаммен өлшеу – қадамдар қосарланып саналады, саналған жүз қос қадамды дәптерге сызықшамен белгілейді. Қос қадамның ұзындығы орташа адамның көзге дейінгі бойына тең. Қадамның өлшемі жергілікті жердің жер бедері мен жүргіншінің жылдамдығына байланысты әр түрлі болады. Жорық кезінде қашықтықты қозғалыстың уақыты және жылдамдығы бойынша өлшеу.

Қашықтықты көзбен анықтау – жеке объектілердің көрінісі немесе өлшеніп жатқан қашықтықты алдыңғы кесіндімен салыстыру.

Заттың бұрыштық көлеміне қарай қашықтықты өлшеу көлемі белгілі затқа дейінгі қашықтықты анықтауда қолданылады.

Өзеннің енін өлшеу. Қашықтықты тікелей өлшеуге мүмкін болмаған жағдайда геометриялық құрал жолы арқылы анықтауға болады.

Көлеңкесінің ұзындығы бойынша заттың биіктігін анықтау – заттан көлеңке ұзындығын өлшейді және заттың анықталмаған биіктігінен көлеңке ұзындығын өлшейді.

Абсолютті биіктік анықтау – арнайы құралдарды немесе топографиялық карта арқылы жүзеге асырылады.