32.Жорық ас мәзірін әзірлеу. Туристік топтың толық жүк салмағы мен шығындарын есептеу

Адамға қажетті энергия оның іс-әрекетіне байланысты. Физикалық жүктемесіз жұмысты орындайтын қызметкер немесе студентке 2500-3000ккал/тәулік жеткілікті. Жорықтарда, олардың қиындығына байланысты, 3300-4000, тіпті 7000-8000ккал шейін жетеді.

Тау ауруы (түтек) болмау үшін тамақтанудың ролі жоғары. Консервіге көшу тау ауруын қоздырады. Биік тауларда адамның тәбеті ашылмайды, дәм де өзгереді. Ағза ащы, қышқыл тағамдарды, жас көкөністер мен жемістерді аңсайды.

Тамақтандыруды дұрыс ұйымдастыру үшін мынадай факторларды білу қажет:

1) саяхатшылардың жынысын, жас мөлшерін, ұлтын, тұратын жерін, мамандығын;

2) ас арасындағы күнделікті маршруттың техникалық сипаттамасын;

3) маршрут кесінділеріндегі физикалық, техникалық, психологиялық жүктемелерді;

4) маршруттың дәл графигін.

Тамақ таңдау критерийлері:

1) құрамы бойынша ғылым дәлелдеген және маршрутқа, су-тұз режиміне сәйкес болуы;

2) салмағын азайту: шыны ыдысқа салмау, металл ыдыстарына салынған азық-түлік мөлшерін мүмкіндікше азайту, пластик ыдыстарын қолдану, азық-түліктің кейбір түрлерін кептіру (сублимация);

3) пісіру, дайындау уақыты ұзақ болмау керек, сонда отын үнемделеді;

4) туристердің ұлттық салттарына сәйкес тамақты таңдау.

Тау туризмінде тамақтандыруды дұрыс ұйымдастыру үшін маршрутты үш негізгі кезеңіне бөледі: 1-ші кезең – биік тауға қары жоқ жазықпен жақындау; 2-ші – биік тауда техника жағынан қиын емес жерлерде жүру; 3-ші – биік тауда қиын жерлерде жүру.

В.Н.Вуколовтың кітабында 190-192 беттерде ас мәзірінің үлгісі көрсетілген. Маршрут қиындаған сайын энергиялық құны өседі: 1 кезеңде 2850-3150 ккал, 2 кезеңде 3400-4100 ккал, 3 кезеңде 4600-5600 ккал.

Әдетте көже 200-300 ккал, жарма сүт көже немесе ет көжелер – 400 және одан көп, екінші тағам гарнирімен – 500-600 ккал, балық тағамдары – 500, май қосылған көкөніс тағамдары – 200-400, май немесе сүт қосылған ботқа – 350-400, компот, кисель, желе, сүт қосылған кофе – 100-150 ккал.

Дайындықтың келесі маңызды кезеңі – режим құрастыру.

Тамақтану режимы дегеніміз жақсылап реттелген ас жасайтын уақыт, олардың саны және олардың арасындағы уақыт. Мысал: таңғы ас – 7-4.40; түскі дәм алу (пикник, ланч) – 12-13, түстен кейінгі дәм алу (полдник) – 16-16.30; кешкі тамақ – 19-20. Бірақ әдетте үш рет қана тамақтанады.

Су-тұз режимы – физикалық жүктемеге, климат жағдайына, адам ағзасының күйіне байланысты, адам ішетін сұйық заттардың мөлшерін, ішетін уақытын, жиілігін, химиялық құрамын реттейтін режим. Қарапайым жағдайларда су қажеттілігі 2,5 л. Биік тауда су тері, өкпе арқылы кетеді, ағза кептірілген сияқты болады. 3-5 л су керек болады. Ыстық, шөл жерде жүрсе, 10 л болуы мүмкін.

Жорық кезінде тек таңғы, түскі, кешкі тамақ кезінде ғана шөлді әбден қандыруға болады. Жүрген кезде ішуге болмайды, аялдама жасаған кезде ауызды шаюмен шектелу қажет.

Ас мәзірін құрастырғанда маршрут ерекшеліктерін: биіктікті, су мен отынның бар-жоқ болуы, кедергілерді және т.б. ескеру қажет. Отыны жоқ жерде тез пісетін тағамдар болуы керек. Жол қиын болса, қуатты тағамдарда пісіру қажет, мысалы, таңғы асқа мюсли немесе сұлы ботқасын даярлайды. Жол ұзақ болғанда бірнеше күннен кейін кептірілген нан қолданады. Кейбір жағдайларда алдын ала азық-түлікті жеткізіп бір жерде тығып тастау керек. Тамақ ішу арасында әр адамға бір уыс кәмпит, жаңғақ, жүзім, кепкен өрік, шоколад тарату керек. Әлі құрып бара жатса, бұл аз да болса көмек болады.