72. Словазлучэнні і іх класіфікацыя. Віды сувязi кампанентаў у сл, асаблівасці дапас. І кір. Ў параўн. З рус.М.

Слзл — дапамож сінт адзінка, утвор ў выніку аб'яднання двух ці больш самаст слоў або словаформ, якія грам-на і па сэнсу звязаны п/ж сабой і абазн пэўнае паняцце.

Кожн слзл валодае семант цэласнасцю і грамат арган-цю.У лінгвістыцы існуе шыр і вузкае разуменне слозл. Пры шыр разуменні да слзл адносяць (В. П. Сухоцін) усе аб'яднанні мінімум двух самаст слоў у сказе, якія звяз паратакс або гіпатакс сувяззю і пароджанымі ёю адпаведнымі сінтакс адносінамі. Пры вузкім разуменні слзл лічаць (В. У. Вінаградаў) толькі такія аб'яднанні двух самаст слоў у сказе, якія звяз гіпатакс сувяззю і пароджанымі ёю адпаведнымі сінтакс адносінамі.

У залежнасці ад хар-ру сувязі п/ж самаст словамі (словаформамі) слзл падз на свабодныя і несвабодныя.

Свабод лічацца слзл, у якіх кожны кампанент захоўвае самаст лсксічнае зн-не і выконвае пэўную сінт функ-ю— з'яўл асобным членам сказа.

Сярод свабод слзл вылуч лексічна- неабмеж і лекс- абмеж. У лексічна- неабмеж свабод слзл месца таго ці іншага кампанента можа запаўняцца любым словам адпавед катэгорыі: высокі дом, прыгожы дом, драўляны дом і г. д. У лекс -абмеж свабод слзл месца аднаго з камнанентаў можа запаўняцца не любымі, а толькі некаторымі словамі адпаведнай катэгорыі: чытаць кнігу (газету, часопіс), але нельга: чытаць траву

Несвабоднымі лічацца слзл, у якіх асобныя кампаненты аслабілі ці поўнасцю страцілі самаст лекс зн-не.

Несв слзл м. б. сінтаксічнымі і фразеалагічнымі.

Сінт-мі з'яўл несваб слзл, якія не членяцца ў сказе, бо іх кампанснты лексічна звязаны: адзін з іх семантычна аслаблены і недастатковы для перадачы патрэбнай інфармацыі.

Фраз-мі з'яўл несваб слзл, якія сем-на і сін-на непадзельныя, бо іх асобныя кампаненты страцілі самаст лексіч знач-не і адзін без др. не ўжываюцца.

Самаст словы ў сказе часцей за ўсё звязв парамі, утвараючы пэўныя слзл, якія адрознів хар-ам сінт сувязі і пароджанымі ёю сінт адносінамі.У залежн ад характару сінт сувязі:

Слзл, у якіх выр-ца прэдыкат адносіны, лічацца прэдыкатыўнымі. Прэдыкат слзл звычайна выдз ў складзе двухсаст развітых сказаў, дзе яны служаць структ ядром гэтых сказаў, складаюць іх грамат аснову. Слзл, у якіх прэдыкат адносіны не выражаюцца, лічацца непрэдыкатыўнымі.

Паратаксічныя і гіпатаксічныя слзл м.б. простыя і складаныя.

Простае слзл ўтвараюць кампаненты, якія арганізаваны з аднаго самаст слова або спалучэння самаст і службовага слова (адной словаформы): дзень і ноч, слухаць ды есці,плыць да берага.

Складаныя слзл маюць аналагічныя структ схемы і парадыгмы, толькі рэаліз-ца яны ў розных камбінацыях. ўлада рабочых і сялян.

Асн разнавіднасцямі паратаксі сувязі з'яўл з'яднанне, раз'яднанне і пераз'яднанне. З'яднанне-адкрытая сінтакс сувязь, пры якой раўназначныя кампаненты спалучаюцца паміж сабой.: лес і поле, Раз'яднаннс-закрытая сінтаксічная сувязь, пры якой раўназн кампаненты супаст п/ж сабой не сёння — а заўтра. Пераз’'янанне-адкрытая сінтакс сувязь, пры якой раўназнач кампаненты чаргуюцца або ўзаемна выключаюць адзін аднаго або туды, або сюды.

Асні разнавід-мі гіпатакс сувязі з'яўл дапасаванне, кіраванне і прымыканне.

Дапасаванне- формы залежнага кампанента прыпадабн да форм гал кампанента.У пазіцыі гал кампанента звычайна выступ назоўнікі, а пазіцыю залеж камп-та могуць займаць прыметнікі: ціхі вечар.Дап-не з'яўл поўным, калі залежны кампанент прымае ўсе формы гал кампанента: летняя раніца.

Калі не ўсе формы залеж кампанента адпавяд формам гал кам-та, то дап-не лічыцца няпоўным: наша доктар,

Кіраванне-закр сінтакс сувязь, пры якой гал кампанент патраб ад залежн пэўнага склону: будынак бібліятэкі.

Пры моцным кір-ні форма залеж кампанента прадвызнач лексіка-грамат ўласц-мі гал камп-та. Гэта сувязь абавязковая, бо без залеж кампанента, які ўжыв ў форме толькі аднаго ўскоснага склону, гал камп-т не можа поўнасцю рэалізь свайго зн-ня і таму вымагае неабх ўдакл-ня ці папаў-ня сэнсавай недастатковасці. Пры слабым кіраванні форма залежн кам-та не прадвызн лекс-грамат ўласцівасцямі гал кампанента.

Прымыканне-закр сінтакс сувязь, пры якой залеж камп-т мае нязмеy форму і падпар-ны гал камп-ту толькі па сэнсу: добра знаёмы. П. бывас ўласным і імснным . Пры ўласным П пазіцыю залеж кам-та займаюць граматычна нязменныя словы — прыслоўе, дзсепрыслоўе і інфінітыў. Пры іменным П ў пазіцыі залсж кам-та выступ тыя назоўнікі ў форме ўскосных склонаў, якія маюць аслабленае прадметнае зн-не і абазн не аб'екты, а розныя акалічнасці. Такое зн-не звязана толькі з пэўнай формай ускоснага склону, якая з'яўл пастаяннай і як бы застылай, ад чаго назоўнікі збліжаюцца з прыслоўямі: размаўляць па шчырасці (шчыра).