66. Дзеепрыслоўе, яго гісторыя. Утв. І ўжыв. Дзеепрысл.

Д.- нязмен. ф-ма дзеяслова, якая абазн дадатк дзеянне і паясняе дз.-выказнік. Д. маюць прыметы: дзеясл.( утвар. ад дзеясл. асноу, захоув іх лексіч. знач.; быв. зак. і незак. трывання; м. б. зваротныя і незваротныя і прыслоуя (не змяняюцца, прымыкаюць да дзеясл. і вык. ф-цыю акалічнасці). Найчасцей ужыв-ца з паясн-мі словамі—дзеепрысл. зварот, абавязкова выдз-ца у сказе. Развіццё Д. прыпадае на 14-17 ст. У “Грамаце рыжан”(1300) яшчэ захоўва правільныя формы дзеепрым, а ў пазнейшых – Н.скл. кароткі дзеепрым. Страчвае дапас. З імёнамі і стан. Агульнай формай Д. у нарысах па гісторыі б.м. адзнач., што ў гэты перыяд былі формы на я (отходя). Да канца 16ст. гэтыя формы адыходзяць і пашыр. На –учі, ючі.

Д. незаконч. трыв. абазн. незак. дадатк. дзеянне, як. адбываецца ці адбывалася адначасова з асноун. дзеяннем, выр. дзеясл.-выказн.(пра што яны думали, ходзячы па лесе). Утвар. ад асн. цяп.ч. дз. незак. трыв. + -учы (-ючы) ад дз. 1 спражэння і–ачы (-ячы)-2 спр. (пішуць- пішучы, адпачываюць- ючы, бачаць- бачачы, косяць- косячы).

Д. зак. трыв. абазн. звыч. зак. дзеянне, як. адбывалася раней за асн. дзеянне, выр. дз.-выказнікам (крыху адпачыушы…, ен рушыу далей). Зрэдку—дадатковае, адначасовае з асн. дзеянне ( сядзеу, прыхіліушыся,…). Утвар. ад асновы інфін. (або пр. ч.) дз. зак. трыв. + -ушы (пасля галосных) і –шы ( зычн.) (адчуць- адчуу- адчуушы).

Ужыванне: Д. абазначае дзеянне той самай асобы/ прадмета, што і дз-вык., да якога адносіцца дзеепр. (лес замёр, спаіць, не дыша, не варушачы лістком). Сказы, у якіх дзеянні, абазначаныя дз-звязкай і дзеепр., належаць розным асобам/прадметам, - паруш. літ.мовы (рыхтаваўшыся да выступленняў, у нас быў прыўзняты настрой – у час падрыхтоўкі ў нас быў прыўзняты настрой, або калі мы рыхтаваліся да выступленняў, у нас быў прыўзняты настрой). У безасаб. сказах дзеепр. можа ўжыв. тады, калі яно паказвае на дзеянне той асобы, што і дз-вык., хоць асоба м.б. і не названа ў сказе (добра ў садзе хадзіць, сустракаючы сонечны ранак). У абагулена-асаб. Сказах асн. і дадатк. дзеянні, абазнач. дз-вык і дзеепрысл , таксама аднос. да адной асобы, якая ўяул.абагулена, як любы, кожны (можа ўставіць займ. ты, яна): не шукаючы –не знойдзеш.

67. Методыка вывучэння дзеяслова ў школе.

Фарміраванне паняцця аб Дз звычайна мае наступныя этапы работы:

1падрыхтоўка да ўспрыняццяДз – можа праходзіць ў форме ўступнага слова настаўніка або яго гутаркі з класам.

2вывучэнне асобных палажэнняў паняцця, высвятленне іх сувязей паміж сабой,пацвярджэнне вынікаў канкрэтным моўным матэрыялам. Гэта работа над граматычнай класіфікацыяй. У аснове- марфалагічныя і сінтаксічныя фактары. Для свядомага засваення класіфікацый неабходна, каб вучні не толькі ведалі, на якія групы дзеліцца Д, але і ўявілі асновы класіфікацыі.

3фармулёўка вываду – азначэнне Д. Настаўнік спрабуе ўдасканаліць уменне складаць лагічнае выказванне, разумець – што з чаго вынікае.

4першапачатковае замацаванне набытых ведаў у працэсе выканання разнастайных прак-няў.

Такі парадак засваення ўмоўны. Неабходна ўлічв. Папяр. веды вучняў.

68. Прыназоунiкi, іх характарыстыка

П-кі — гэта слўжб словы, з дап якіх выр-ца адносіны п/ж гал і залеж кампанентам слзл. П/ж кампанентамі слзл ўст-ца самыя разнаст віды адносін аб'ектных, азначаль-ных, акалічнасных. Семантыка гэтых адно-сін і ёсць зн-не прыназоўніка..

1. Прасторавыя значэнні, дзе аб'ядноўваюцца значэнні напрамку: падымацца ад вады ; 2. Ч а с а в ы я: працаваць з раніцы; 3. Аб'ектныя працаваць за брыгадзіра. 4. Трансгрэсіўныя або значэнні пераўтварэння, пераходу з аднаго стану ў другі: развеяць у прах. 5. Значэнні меры і ступені: радасць без меры. 6. А т р ы б у т ы ў н ы я значэнні, куды ўключаюцца квалітатыўныя, або якасныя: чалавек без хітрыкаў; 7. Д ы стр ы б у т ы ў ныя, або размеркавальныя, перабраць па каліву. 8. Значэнні прыналежнасці: ключы ад хаты; 9. Генетычныя значэнні: пах ад кветак; 10. Кампаратыўныя значэнні: мацнейшы за камень

11. Значэнні спосабу дзеяння: пець ад сэрца; 12. П р ы ч ы н н ы я значэнні: пачарнець ад дажджу;

13. Мэтавыя значэнні: рыхтавацца да экзаменаў; 14. Значэнні прыблізнасці: пачакаць з хвіліну

Кожны прыназоўнік ужываецца з адным ці некалькімі пэўнымі склонамі. Пераважная большасць прыназоўнікаў ужываецца з формамі аднаго якога-небудзь склону. У адпаведнасці з паходжаннем усе прыназоў-нікі дзеляцца на невытворныя і вытворньія.

Невытворныя - страцілі жывую сувязь з тымі словамі, ад якіх яны ўтварыліся. а, аб, ад, без, да

Вытворных прыназоўнікаў класіфі-кацыя праводзіцца ў залежнасці ад таго, з якой часцінай мовы захоўваецца сувязь вытворнага прыназоўніка. паўзверх, побач, побліз, поплеч, поруч, скраю, скрозь, спадыспаду, спераду, супраць, узамен, уздоўж, уперад, уперадзе, упоперак, услед,

З пункту гледжання марфемнага складу простыя і складаныя. Да простых адносяцца прыназоўнікі, якія склад-ца з адной каранёвай марфемы: а, аб, без, пра, праз і інш., а да складаных — якія маюць у сваім складзе дзве ці больш каранёвыя марфемы аднаго ўзроўню(па-над)

71. Пытанне аб мадальных словах як асобнай часціне мовы застаецца спрэчным.

Мадальныя словы – гэта лексіка-граматычны клас слоў, што выражаюць адносіны да рэчаіснасці таго, аб чым гаворыцца ў сказе і выступаюць у ролі пабочных слоў. З марфалагічнага боку ўсе яны характарызуюцца нязменнасцю, нечлянімасцю (няма марфемнага аналізу). Па семантыцы мадальныя словы падзяляюцца на 2 групы: 1. Словы са значэннем пэўнасці, сцвярджальнасці(сапраўды, праўда) 2. Са значэннем няпэўнасці, меркавання(здаецца, мабыць). У генетычным аспекце мадальныя словы ўзыходзяць да знамянальных часцін мовы, утварыліся ў выніку пераходу часцін мовы (марфолага-сінтаксічнае словаўтварэнне).