51,52. Займеннік

Займ.-ч.м.,якая щказвае на прадметы,прыметы прадметащ ци кол-ць,не называючы іх.Паводле суадносін з інш.ч.м. займ.падз.на 3гр.:суадносныя з наз.(я,мы,ты,вы,ён,яна,яно,яны і інш;суадносныя з прым.(мой,твой і інш);суадносныя з ліч.(столькі,колькі).Сінт.роля-дзейнік,азнач.,дапаўн.,рэдка-выказнік і акал-ць.Паводле лекс.знач-ня падз.на 9гр:асабовыя(я,ты..);зваротны(сябе);прыналежныя(мой,твой);указальныя(гэты,той), азначальныя(сам,самы,увесь,кожны..);пытальныя(хто?),адносныя(хто,што..);адмоўныя(ніхто..);няпэўныя(нехта,хтосьці...).Зв.займ.сябе не мае Н.скл.,а таксама формаў р. і ліку,можа адносіцца да1,2,3асобы.Выконвае ў сказе ролю дапаўнення,зрэдку-акал-ці месца.Адмоўныя займ. ужыв. толькі ў адмоўных сказах,у якіх ёсць часціца не пры дзеясл-выказніку ці слова няма.Няпэўныя займ. утв-ца ад пытальных і пры дапамозе часціц -не,-абы,якія становяцца прыстаўкамі:нешта,абы-хто.Займ-гэта такая ч.м.,якая не развіла сістэмы словаўтварэння.Сродкі ўтв-ня займ.зусім абмежаваныя;яны ўтв-ца ад іншых займ. пры дапамозе спецыфічных прыставак і постфіксаў:хто-нехта,ніхто,абы-хто.Форма Р.скл. займ.3асобы яго,яе,іх могуць абазначаць прыналежн.да 3 асобы:яго бацька.У сказе-азначэнне.Адносныя займ.хто,што,які,каторы,колькі могуць набываць зн-не неазначальных займ-ў.Калі азначальныя ці прыналежныя займ. ужываюцца без наз-ка,яны набываюць прадметнае зн-не і выконваюць у сказе сінт.ролю назоўнікаў.Трэба адрозніваць зваротны займ.у Д.скл.ад часціцы сабе.

53-56. Лічэбнік

Лічэбнік-гэта ч.м.,якая абазначае адцягненыя лікі,кол-ць аднародных прадметаў або паказвае на парадкавы нумар прадметаўпры іх лічэнні.у спалучэнні з наз., што абазначаюць прадметы,якія можна лічыць,лічэбнікі паказваюць на іх кол-ць або парадак:дзве бярозы.лічэбнік як самаст.ч.м. мае ўласцівыя ёй марф.прыметы і сінтакс. Асаблівасці.лічэб.(за выключэннем дзевяноста,паўтара, паўтары)скланяюцца;бол-ць лічэбнікаў, што абазн.кол-ць прадметаў не маюць катэгорыі роду,амаль усе лічэб.пазбаўлены формаў ліку;пры спалучэнні лічэбн.з наз. Утвараецца сінтакс. непадзельнае словазлучэнне,якое выступае як адзін член сказа. Паводле значэння,грам.уласц-ей і хар-ру ўжывання падзяляюцца на колькасныя:пяць і парадкавыя: пяты.Сярод колькасных ліч.выдз-ца ўласнаколькасныя: восем,дванаццаць, пяцёра;дробавыя: тры пятыя.Уласнаколькасныя ліч. абазначаюць пэўную кол-ць аднародных прадметаў: сем чалавек, а таксама адцягнены лік. Паводле марфалагічнага складу сярод уласнаколькасных ліч. адрозн-ца простыя, складаныя, састаўныя.Да простых адн-ца ліч. з адным коранем: адзін,тысяча і г.д. Да складаных адн-ца вытворныя ліч., у якіх зліліся два словы :пяцьдзесят і інш. Састаўным наз-ца ліч., якія склад-ца з некалькіхасобных слоў: семдзесят дзевяць,184.

У скл-ні ўласнаколькасных ,зборных і дробавых лічэб.наз-ца вял-я разн-ць:адны з іх маюць свае асабл-ці скланення;2змяняюцца як наз-кі;3як прым-кі(адзін);некаторыя скланяюцца як займ.,асобныя(дзевяноста, паўтара0ва ўсіх склонах маюць аднолькавую форму.

Уласнаколькасныя лічэб. Два, дзве і зборныя абодва, абедзве захоўваюць родавыя адрозненні ва ўсіх склонах.лічэб.5-10,11-20,30скланяюцца як наз.3-га скл.тыпу косць, радасць.ліч. 40, 100пры скланенні маюць толькі 2 формы;для назоўнага і вінавальнага-сорак, сто,для астатніх-сарака,ста. Ліч.90 зусім страціў склонавыя формы. У ліч.50,60,70,80,200-900 пры скланенні змяняюцца абедзве часткі. Зборныя ліч. Двое, трое, пяцёраі інш.,склан-ца як займ.твае, свае:дваіх,траіх дваім, траім.

У дробавых лічэбн.асобна склан-ца ліч-к і наз-к:адна шостая

Пры скланенні саст.ліч.змяняюцца ўсе словы ,якія ўваходзяць у склад гэтых лічэб.:пяцісот дваццаці васьмі

Парадкавыя ліч. паказваюць на парадкавы нумар прадметаў пры іх лічэнні :шостае пытанне.Парадк.ліч.-словы вытворныя ад колькасных ліч.: тры-трэці.

Хоць парадкавыя ліч.па грам.прыметах і сінтакс.ролі і падобныя да прыметнікаў(дапасуюцца да наз-ўу родзе,ліку, склоне, выступаюць у сказе азначэннямі)аднак яны адрозніваюцца ад прыметнікаў :парадк.ліч.абазначаюць не якасць ці ўласцівасць прадмета, а яго парадкавы нумар;яны захоўваюць лікавае значэнне;суадносяцца асновамі з уласнаколькаснымі ліч. акрамя таго, структура састаўных парадкавых ліч.адрозніаецца ад стуктуры прыметнікаў. Парадкавыя ліч.скланяюцца так,як прыметнікі:васьмідзесяты,васьмідзесятага,васьмідзесятаму і г.д. У саст. парадк.ліч. пры скланенні змяняецца толькі апошняе слова:дзевяцьсот трыццаць чацвёрты, дзевяцьсот трыццаць чацвёртага і г.д.Акрамя таго, структура саст. парадк. ліч. адрозніваецца ад структуры прым.Да 13ст.ужыв.тьма(10тыс) адна другая- полъ,адна трэцяя- третьб, адна чацвёртая- четвертьУ лічэбніках,якія заканчваюцца асновамі -тысячны,- мільённы,-ілярдны,таксама мяняецца толькі апошняя частка:чатырохсоттысячны, чатырохсоттысячнага і г.д.Лічэбнікі могуць быць любы членам сказа.

Колькасныя ліч. два(абодва),дзве(абедзве),тры,чатыры у Т.скл. маюць на канцы -ма:двума.У колькасных ліч. 5, 6, 9-20,30 мяккі знак пішацца на канцы слова, а ў лічэбніках 50,60,500,600,900 -пасля першага кораня.У ліч. 8 ва ўскосных склонах,акрамя Він.,пасля -с пішацца -ь :васьмі. Ліч.11-20,30 пішуцца з двума -ццу сярэдзіне слова.У ліч. 5,9-20,30 у Т.скл. падаўжаецца-ц: пяццю. Складаныя парадк. ліч. з апошняй часткай -тысячны,-мільённы,-мільярдны,пішуцца ў адно слова: стотысячны.Калі ў гэтых ліч. перад часткай -тысяны,-мільённы,-мільярдны кол-ць абазначана лічбай, то пасля лічбы пішацца злучок: 100-тысячны.