37. Методыка выкладання марфемiкi у школе. Марфемны аналiз.

Марфем ны склад i словаутвар быу уведзены у шк. праграму у 1970. Марф-ка i сл-не у шк вывуч як жывы працес. Гiст звесткi м/б ужыты, алё не абавз. Яны вывуч на асн лiнгва-дыдакгыч п-пау, асн з’яу;навуковасць. Важн ролю выкон п-пы пераемнасцi пасляд. Марфемiкa вывуч у 5кл з мэтай пащыр. i паглыб. ведау з улiкам знаёмства У пачатк. шк. Метады навуч. a6ipаюццa з м-й разв. самаст. вучняу, выпрац. пракгыч навыкау самаст дабыв веды. Канчатак разгляд з пазiцыi яго ф-i. Пры вывуч кораня асн увага удзяляецца выдзяленнем яго, падбор аднакар. слоу па семант. Пры вывуч суффiкса прыст. увага на словаутвар. функ-ю, на формаутвар. для асобных. Вывуч. у шк абмяж кораням, прыст, суффiксам,канчатак..., злучальныя галосныя.

Прiчiнi памылак: 1. неадрозненне суч i ricт буд. Слова. 2. неправiльнае устнауленне сувязей аналiзаванага слова з падабраным. 3. неправiльны разбор слоу на acновы блiзкага цi аднольк. афармл. 4. парушэнне парадку марф. аналiзу.

Марфемны аналiз слова

Будову вытворнага слова можна па-рознаму аналiзаваць: або вылучаць у слове усе марфемы, або знаходзiць толькi утваральную аснову I фармант. У cyвязi з гэтым адрознiваюць два тыпы аналiзу будовы(структуры) слова — марфемны. Марфемны аналiз патрабуе вызначыць усе марфемы у слове .г. зн. знайсцi аснову слова i канчатак, у аснове вылучыць корань службовыя_марфемы. Корань як агульная частка роднасных слоу вычляняецца шляхам паpayпання аднакарэнных слоу. Напрыклад, слова дадечыня мае роднасныя словы далёкi,, далёко, здалёк, зоддаль, даль, агульная для усiх гэтых слоу частка -дал-, яна i з’яуляецна коранем. Службовыя марфемы таксама dылучаюцца пры паpayнаннi будовы роднасных слоу, аднак правiльнасць вылучэння афiксау правяраецца тут шляхам параунання ix з марфемамi адняструкгурных слоу. Так, у слове далечыня вылучаем службовыя марфемы -еч- (з –ек-) i -ын-я, пакольi яны ёсць i y iнш Пры марфемным аналiзе парадак разбору слова наступны:

1) вызначаецца, да якой часцiны мовы належыць слова (службовыя часцiны мовы i выклiчнiк на марфемы не падзяляюцца),

2) адзначаецца, зменнае слова цi нязменнае (у нязменных славах няма канчатка, а толькз чыстая аснова),

3)у зменным слове адзяляецца канчатак, наказваецца, формай чаго (роду, лiку, склону, асобы) ён з'яуляецца,

4) падборам роднасных слоу высветляецца, вытворная гэта аснова цi невытворная,

5) у вытворнай аснове шляхам падбору роднасных i аднаструктурных слоу вычляняецца корань i службовыя марфемы,

6) паказваюцца магчымыя варыянты кораня i афiксау. На прыклад, слова, перавязванне аналiзуецца наступным чынам: гэта назоунiк, скланяльны, аснова перавюванн-, канчатак -е. якi паказвае, што слова гэта нiякага роду, адзiночнага лiку, назоунага (вiнавальнага) склону; аснова слова вытворная, у ей вылучаюцца наступныя марфемы: суфiкс –нн- (паpayн.: перавязванне i перавязваць. як перасушванне i перасушваць), суфiкс -ва- (перавязваць i перавязаць, як перасушваць i перасушыць), прыстаука пера- (перавязаць \вязаць, як перасушiць i сушыць), корань -ею - (варыянт -вяж-, вяж-аце).

Марфемная структура слова i гiстарычныя змены.

Па ходу гiст разв роднасн. памiж сабой словы могуць мяняць сутнасць сувязей, якая прывоздяць да змен у марфемнай структуры.

Апрошчанне - змена, у вынiку якой раней вытворная аснова стала невытворнай (дар - да-р). Апрошч. адбыв. розн. шляхамi: у вышку страты першапачатк зн-ня [жывот - жы-вот); у вынiку архаiзацыi слоу (купец - куп-ец); у вынiку фанет. змен.

Перараскладанне - змена у марфемн. будове слова (выхав-я-льшк - выхав-а-льн-iк, снядп-н-ак - сн-яд-а-н- iк).

Ускладаненне - раней невытвор. аснова станов. вытворнай. Гэтай з'яве падвярг. запазыч словы. Яны суадносяцца з нядауна утвораннымц або iснав. раней, але не успрым. як роднасныя (дрэнаж - дрон-аж). Дэкарэляцыя-з'ява у вынiку якой мяняецца х-р або зн-не марфем пры захаваннi ix колькасцi i парадку размяшч (кап-сль-к-у (канчатак), кап-ель-к-у (суффiксу). Цяжкасцi пры члянiм аснове м/б выклiканы з'явамi марфаналагiч х-ру: - фузiя - сцяжэнне; сцяжэнне - аплiкацыя на стыку марфем, корань i суф часцей (беларус - бела рускi); - усячэнне (самбiст - самбо); - нарашчэнне (чайны - чай); - выпадзенне гукау у аснове слоу пры супаст. з роднаснымi (абласны - вобласць); - скрадванне -ёт- у некаторай пазiцыi е, ё, ю, я, i абазн. 2- гукi, калi яны знаход у межах 1-й марфемы (хвоя, яма).