31, 32. Асноуныя рысы беларускiх гаворак.

Паводле фанет. марф., сiнт. асаблiва на тр РБ вылуч 2 буйных дыялекта: 1. Пауночна-усходнi)усходнi, заходнi); 2. Пауднева-заходн(усходняя-слуцка-мазырскiя; заходняя-гродзенская-баранавiцкiя). Памiж iмi сярэднiя бел гав.

Паун.-усходнiя гав. :- нацiск, э-ъ(арэх); наяун у закр складуе –о; ы-а (рабак, брагада); дас я-не, а—не (пчала, зляза); мяк фанема –з-(гряды, цiперь); мяк губныя перад галл а, о (жарабенак,5); падауж зычна месцы спалуч мяк зыч+ёт (суддзя); формы наз. р. на –ай, ой, ёй яй у Тв.скл.адз.лiку (вiшняй, хатай); формы наз.н.р. на –ы, i у наз.скл.мн.лiку (сёлы, вёдры); формы д.скл.мн.лiку наз-у –ам (сынам, домам); формы прым м.р. на –ый, -iй у Н. скл. адз. лiку (добрый, хорошый); формы М скл,наз-у з –ах (у классах. дамах); наяунасць- у з асобе адз лiку дзеясл. 1.2 спр. (iдзець); страта мяк-л у цяп. ч дзеясл 1 спр (дрэмеш-дрэмлеш); мяк ч-ся у зваротных дзеясловах (смеялiся); наяун. лексем. (гарлачык-збан). Сяреднебел. гав.: межы гаворак вызнач умоуна: пауночна мяжа ад г. Свiр-Магiлеу-Касцюковiчы-Сураж. Паудневае: г. Лiда-усход Немана-Рэчыца- Лоеу. Асаблiвасцi: 6-цi фанемны склад галл пад нацiскам-а, э, о, ы, i, у. (сад, лiпа, ячмень); а-о у стан перал –У –(настаунк, заброу); поунае недысiмiлятыунае а-не, я-не (трава, сястра); падаужэнне мяк зычных i няпарных цв. ж,ч,ш(збожжа) або асiмiляцiя ёт мяккiм зычным або без яго (гразю, камене), захаванне старажытных спалучэнняу мяккiхзычных зёт(збож'я); спалучэнне дн, магчыма асiсмiляцыя д(адна, анна); канцавы галл о у наз. н.р. (дзяучо); у наз.ж.р.з –ой, -ай у ГВ.склюадз.лiку(рукой); наз. мн.лiку Н.скл.з –ы,i ва усiх лексiка-грам.групах назоунiкау (сыны, гнезды); стараж ужыванне форм Тв.скл наз-у, прым-у, неасабовых займ у на-мы (рукамы, дарагiмы); суффiкс э пасля шыпячых у формах iнфiнiтыва i пр. часу дзеясловау (кычець, крычела); форма дзеясловау 1 спрр з асобы мн.лiку з ненацiскным –ыць.яць.(кажаць, мыяць).

Пауднева-заходнi (сходня-случка-мазырская; заходняя-гродзенская-баранавiцкая) Памiж iмi сяреднiя бел гав. Рысы у нацiскным складзе ужыу. э або iе на месцыбылага яць(арэх, вiе); у нацiскным закрытым складже на мессы о ужыв. уо (буольш, буор), зах. Галосны ыу- першым складзе перад нацiскам (брыгада, рыбак); недыс.ак-не i як-не (гара, сляза0; зацв. р (бяроза, грыбы); спалуч. мяк. або зацв. зычных з наступным ёт у ненац.становiшчы (калос'е) або вымауленне на месцы гэтага спалучэння неподоужаны зычны гук. якi узнiк у вынiку сцяжэння (калосе); формы наз-у ж.р. на –ою, -аю,- ею у Тв. склд. адз. i мн. лiку (зямлею); формы пры-у м.р. на –ы, - у Н. скл. адз. лiку (добры, малады); М.скл. мн.лiку з –ох (у лясох, гарадох); наяунасць у3 асобе адз. л. дз 2спр. цяп. ч. (ляцiць), адсучнiчае –ць у 3 асобе адз. л. дз 1спр. (стане кажа); захаванне л у аснов цяп. ч. дз.1 спр. (дремеш, дремлю); цв.часцiцi ца у зваротныхдз.(смеялiся); канструкцыi з Р. скл. (зрабiу стула); наяунасць слоу: качка, збан, картопля.

Ас-цi группы палескiх гаворак:

1. а-не; 2. Цв зыч перад фанемай –э; 3. адсутнiч я-не; 4. Вымаул пад нацiскоам –i на месцы яць;

5. вымаул пад нацiс –i на месцы этымалаг- о у закрытых складах; 6. адсутн дз-не, вымаул мяк -д,-т; 7. цв зыч перад –э, i; 8. цв губны –м перад –а+н; 9. вымаул 3-й асобы +прыст в- (вон); 10. наяун канчатак –овi, овы у адз. лiку м.р. М скл; 11. канчатак –ому у прымет i замен адз лiку м.р. М скл; 12. шып зыч у асаб формах дзеясл з ясн на заднеязычны; 13. наяун-м мяк у асн на губны зычва усiхформах; 14. цв –т у формах 3-й асобы дзеяслвау(ходыт, курыт); 15. форма iнфiнiтыва на -ты пасля галоснага( курыты, жыты, пыты, мыты).