30. Групоука беларускiх гаворак. Лінгвагеаграфія

У слад бел. дыял. мовы увах. шматлiк. мясц. гаворкi, якiя аб'яд. у вял. адзiнкi- дыялекты на аснове блiзасцiмоун. з'яу або агульн-цi тэр-рыi, комплексу дыял.рыс (фанет, грамм. i iнш). У суч. мове вылучаецца асн. масiу гаворак i палеск група гаворак. Асн. сачiу- двауйн дыялекты, што размяжоуваюцца пучком iзгалос па умоун. лiнii(Ашмяны-Мiнск-Бабруйск-Гомель), па гэтай лiнii цягнецца паласа гаворак, якiя не з'яул. асобн. дыялектам, а створаюць мiждыял. прамежк. группу- сяр.бел. гаворкi. У кон. дыял. группу вялуч. группы гавораку паун.-усх: зах.-Полацк. усх.(вiц.-магiл.). У паудзен.-зах.: зах(гродз-баран.), усх (слуцка-мазырск.). Вызначыць межы гаворак даволi цяжка. Суч. дыял-ты выходзяць за межы РБ. Гаворкам бел. мовы уласц-вы наст. з'выаканне, аканне, дзеканне, цеканне, мяккасць зычных перадфанемамi э, i; наяунасць- ым,-ом у прым-ау i займ. м. родуадз. л. у мн. скл.; чарг-нне дз-дж у асаб. формахдзеясловау 2 спр.(хадзiць-хаджу) i iнш. Палескiм гаворкам характэрны наст. ас-сцi: оканне, цв. зычн. перад е,;адсутнасць акання; вымауленне пад нацiскам i замест о;адсутнасць дзекання, цекання; адсутнасць чарнавання i iнш. зубн. з шыпячымi; форма iнфiнiтыва на –ты пасля галосных i др. Бел. дыял-ты хар-ца спец. моун. ас-мi(фанет. грамм. лекс.), якiя адр-ць адзiн дыялект ад другога.

Лiнгвагеаграфiя як раздел дыялекталогii. Лiнгвагеаграфiя- гэта раздел мавазн-ва, якi вывучае гэагр. распаусюджванне моун. з'яу, устан. прычыны фарм-ня i зах-ня на пэун. тэр-i тых цi iнш. моун. ас-цей. Задача лiнгвагеаг.- картаграфаванне асобн. моун. рыс. Складанее дыл. атласау метадам лiнвiст.картаграфання у тым, што на спец. каце-бланкойцы з дапамогай умоун. знакау абазначаюцца дыял. з'явы. Серыii цi зборнiк лiнг.карт-лiнг. або дыял. атлас. Iдэя складання дыял.атласа узнiкла у 19 ст. у сувязi з запазачнымi дыл.мат-лу i даследвання моун. з'яу на значн. тер-i. Першая карта-Ушакоу, Сакалоу(1915).

33. Словаутварэнне як здзел мавознауства.

Сл-не – раздзел мавознауства. у якiм вывучаецца будова вытворных слоу, сродкi i спосабы iх утварэння, узоры паводле якiх ствараюцца новыя словы. Аб'ект вывучання утварэнне у узаемасув з утваральным. Словаутавр-я сродкi: аффiксы, утвар-я асновы, iнтэрфiксы… Задачы: - вывуч словаут-ю струк слова,-спосабы сл-ння. У слоунiкавым складзе мовы есць словы неватворныя i вытворныя. Невытворныя словы- гэта тыя, якiя не утвараны ад iншых слоу, першапачатковыя, не-матываваныя: дом. санi, снег,конь,хлеб,грыб. Звычайна гэты словы з невытворнай асновай, адмарфемнай, хоць невытворнымi могуць быць i словы з неадмарфемнй асновай: пiс-а-ць, чыт-а-ць. Вытворныя ад iншых слоу: дамашнi(ад дом), снегавiк(ад снег). Яны i iсваiм сэнсам , i гучаннем залежаць ад iншых слоу, тлумачацца(матывуюцца)iмi. Значыць,вытваренне слова заусеы зауседы мае свае утваралнае слова:аканiца- слова акно, зiмовы- слова зiма i г.д. Калi знiкае з мовы утваральнае слова, то былое вытворнае слова становiцца не-вытворным, як прызба, крынiца. У словаут-ннi як раздзеле мовазнауства разглядаюцца вытворныя словы.

Ад словаутвар. трэба адрознiваць формаутварэнне. Калi пры словаутвар. узнiкае новае слова( слова з новым лексiчным значэннем), то пры формаутвареннi змяняецца толькi форма слова- склон, лiк нiзоунiка(стол, сталы, стала, сталоу), лiк род, асоба дзеяслова (пiсаць, пiсала. пiсалi, пiшаш, пiшуць), ступенi параунання прыметнiкау i прыслоуяу(новы-навейшы).