I nikomu nie przebaczymy.

Wasz pan za dobry jest, ale my za niego okrutni być musimy.

Niech i człowiek ten, i pamięć o nim przepadnie!

Paloczy nic już więcej powiedzieć nie chciał.

Wypadek też zatarty żadnych dalszych następstw nie miał.

Utajano przed królem los, jaki spotkał winowajcę czy szaleńca, o którego nazwisku sami nawet Węgrowie nie wiedzieli.

Pastwiono się bowiem nad nim z wściekłością taką, z takim zapamiętaniem, że nie badając prawie, życie mu wzięto.

Tajemnicą więc na wieki okryte było to wrzekome targnięcie się na życie króla, a domysł tych, którzy przypuszczali, że nasłanego zbójcę zadławiono, aby ohydę czynu od królowej odwrócić, może nie był bez podstawy.

Wpośród tych, co Władysławowi przysięgali wierność i służyli mu, znaczniejsza część potajemnie sprzyjała wdowie.

Nadszedł w ostatku dzień ten uroczysty, w którym na skroń młodzieńczą polskiego króla miano włożyć koronę świętego Szczepana.

Wszystko, co otaczało Władysława w Peszcie, pociągnęło do Białogrodu.

Tu naprzód wobec Jaczków i panów polskich okazano rozbitą skrzynię, z pieczęciami złamanymi, z której korona wykradzioną została przez starą Kottanerin.

Znalazły się w niej berło, jabłko i ów podwójny krzyż, który w roku 1000 papież dozwolił nosić przed królem Węgier, gdy mu koronę dla Bolesława polskiego przeznaczoną oddawał.

W niewielkim kościele białogrodzkim zaledwie celniejsi panowie, dostojnicy i duchowieństwo pomieścić się mogło.

Tłumy oblegały go dokoła.

Arcybiskup Dionizy dopełniał obrzędu.

Szaty, w które przybrano króla stojącego przed ołtarzem, były też same, które się od tysiącznego roku przechowywały,.

ze starości wytarte i zszarzane, ale starością swą samą uświęcone.

Z kościoła po nabożeństwie i obrzędzie, w którym Zbigniew Oleśnicki uczestniczył, poprowadzono w pełnym ubiorze królewskim Władysława do grobu Giejzy i Adelajdy.

Wszystkie obyczaje dawne zachowane zostały, sąd pierwszy i na wieży kościoła świętego Marcina dobytym mieczem na cztery strony świata cięcia w powietrzu, oznaczające, iż gotów był bronić państwa od wszelkiej napaści.

Wspaniała uczta, turnieje i zabawy wśród radości powszechnej zamknęły ten dzień pamiętny.

Teraz mógł Paloczy powiedzieć w istocie przyjacielowi, że wszystko skończone zostało.

Władysław przed ołtarzem wziął ślub nierozerwany z państwem, o które wojować musiał.

Był panem dwóch królestw, a biskup Zbyszek po skończonym obrzędzie z rozrzewnieniem go witając, rzekł mu słowa, które w duszy młodej wypiętnowały się jak wyrok i przepowiednia: - Spełniły się wróżby.

Bóg ci dał potęgę!

Dwakroć namaszczono skroń twoją!

Apostolski krzyż niesiono przed tobą, stałeś się rycerzem Chrystusowym, obrońcą świata chrześcijańskiego na granicy, którą szczerbi miecz pogański.

Walcz za wiarę w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego...

- Amen!

- szepnął król po cichu.

Od dnia, w którym przebył granicę, aż do tej chwili wielkiej, rozstrzygającej o posłannictwie jego, Władysław rosnął w oczach wszystkich i dojrzewał cudownie.

Dawało się to najmocniej czuć w porównaniu z rówieśnikami, z którymi wyjechał z Polski, stojąc na jednym stopniu, czując się im bratem.

Dziś i on, i oni sami co dzień się przekonywali, że przerosnął ich głową i sercem.

Zdawał się duchem pracować nieustannie, aby odpowiedzieć temu wielkiemu przeznaczeniu wodza chrześcijańskiego, które na niego włożyły losy.

Dokoła nieustannie słyszał to powoływanie, to wzywanie na wodza, na obrońcę.

Do ostatka w pokorze i obawie wzdragał się wziąć brzemię nad siły, lecz gdy raz uczuł, że wyrok był nieodwołalny, starał się dorosnąć do swych przeznaczeń.

Po dniu tym nabożeństwa i znużenia, gdy Grzegorz wszedł po Wszystkich innych powitać go i winszować mu, znalazł złamanego trudem niezmiernym, ale z obliczem rozjaśnionym.

- Nie winszuj mi - rzekł - ale mi życz, abym godnym był tego, co otrzymałem: krzyża i miecza poświęconego!

Teraz dopiero poczyna się życie moje, które promienieć powinno cnotą i sławą.

Podniósł ręce do góry i twarz sobie zakrył nimi.

- Grzegorzu mój - szepnął poufalej - gdybyś ty był w sercu moim, a wiedział, co się w nim działo dnia tego i co przesunęło się przed oczyma moimi!

Czułem, jak moc jakaś wchodziła we mnie z tych szat apostoła, z tej korony świętego, z tych modlitw i pieśni.

Łzy mi na oczach stawały, a za nimi widziałem Polskę naszą, której się stałem niewiernym.

- Abyś służył sprawie Chrystusa - dodał również wzruszony Grzegorz - Chrystusa, którego i ta nasza Polska jest córką.

- Kiedy ja ją zobaczę?

- westchnął król.

- Kiedy się dowiem, co się z nią, z matką i Kaźmirzem dzieje?

- Biskup powraca do Krakowa - odezwał się Grzegorz uspokajając - posiłki też z Polski są potrzebne, bo Turek około Białogrodu stoi.

Nie opuszczą nas tutaj.

W kilka dni potem Władysław powracał do Budy, dokąd na pozór pomyślna przyszła wiadomość, że królowa Elża, dowiedziawszy się o koronacji, zrozpaczona, we łzach cała, przeklinając wiarołomnych Węgrów, z Presburga ujechała do Austrii, udając się pod opiekę cesarza Fryderyka wraz z synem.

Mogło się zdawać krótko widzącym, że wojna była skończoną, a przynajmniej zachwianą, bo Fryderyk, ten "pan małego serca", własnych korzyści szukając w opiece sieroty, pomagać mu nie myślał; ale Elża ostatni łańcuch i pierścień gotową była poświęcić dla sprawy syna, a ochotnicy, których łup wojenny łudził, cisnęli się pod chorągwie Giskry, aby Węgrom nie dać spokoju.

Rozdział XVII.

Najprzewielebniejszemu panu, opiekunowi najłaskawszemu, ojcu Wincentemu, z Bożej łaski arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, Grzegorz z Sanoka, sługa najmniejszy, zdrowia i powodzenia życzy: Buda, 19 grudnia 1442.

Najmiłościwszy Panie i Ojcze!

Przez powracającego z Krakowa ojca Klemensa, który miał to szczęście miłość waszą oglądać i z nią obcować, otrzymawszy zlecenie, abym o tym, co się tu z nami, a najbardziej z królem naszym, panem najmilszym, dzieje, listownie doniósł, spieszę rozkaz miłości waszej spełnić tym ochotniej, że tą spowiedzią jakobym ciężar i brzemię zrzucił z serca, które często je ugniata.

Aczkolwiek jest nas tu niemało swoich a i obcych przyswojonych nie braknie, nie wszystko można i godzi się im zwierzyć, bo słowo jest jako lekarstwo, które zarazem trucizną być może, gdy się je nie w porze i nie w pełni zdrowia ludziom zadaje.

Myśmy zaś tutaj, przewielebny ojcze, wszyscy bez mała chorzy a w nieustannej gorączce trwający i jednemu dziwić się przychodzi, że lat oto już trzy bez mała słabując, jeszcze się przy życiu trzymamy.

Wiadome są miłości waszej pierwsze przygody na Węgrzech nasze, jakośmy na gotowy tron i królestwo otwarte wesoło spieszyli, a znaleźli kraj srodze zawichrzony, przyjaciół niepewnych, wrogów skrytych i jawnych, pułapki i zasieki na każdym kroku.

Jeżeliśmy dotąd szczęśliwie i z chwałą wielką dla pana naszego wyszli z onych zasadzek, zasługując na imię dobre u bliskich i dalszych, szczególnej to opiece Bożej i modlitwom pobożnych zawdzięczamy.

Zważyć albowiem potrzeba, żeśmy i my dosyć nieświadomi kraju tego przybywali, i król nasz jeszcze sztuki rządzenia nie miał czasu się nauczyć tym, co najskuteczniejsze, doświadczeniem.

O pierwszych, jakieśmy tu mieli do przezwyciężenia, trudnościach nie potrzebuję donosić przewielebności waszej, albowiem one powszechnie są znane.

Jego Miłość ksiądz biskup krakowski, powracając z Budy po koronacji, najlepszą z tego zdał sprawę, co oglądał, przebył i w czym (pars magna iuit) brał udział wielki.

Zdawało się ludziom płytkiego umysłu, że z tym uwieńczeniem pana naszego tak uroczystym koroną apostolską Szczepana świętego, wszystko szczęśliwie dokonanym zostało.

Powieźli tę wiadomość królowej pani do Sanoka ksiądz biskup krakowski i wojewoda.

Aliści rozpoczęły się tu dopiero ze zwolennikami matki i syna nieskończone utarczki, branie i odbieranie zamków, ściąganie coraz nowych oddziałów z Czech i Niemiec, wszelkiego najemnika, który zbroję dlatego przywdziewa, aby żądzy łupiestwa i mordu zadość uczynił.

Co król nasz pod te czasy od nieustannych zdrad ucierpiał, od tych właśnie, którym żywot i cześć łaską swą darował, od Cillych, od Gary, od innych panów węgierskich, tego ani chcę opisywać, ani mogę.