24.Асаблівасці развіцця духоўнай культуры беларускіх зямель у вкл (1253-1569).

Асноўнымі прыкметамі народнасці з’яўляюцца адносная агульнасць мовы, тэрыторыі, культуры і характару людзей. Існаванне ВкЛ стварала новыя ўмовы для далейшага фарміравання беларускай народнасці. Гэтаму садзейнічала мноства фактараў. Першая група – палітычныя фактары. Неабходнасць барацьбы са знешняй агрэсіяй. Пэўную ролю адыгрываў і канфесійны фактар. Прыкмета веры станавілася своеасаблівай прыкметай народа, а барацьба народа з’яўлялася часткай барацьбы за яго самабытнасць. Беларуская культура развівалася на аснове засвойвання багатых традыцый высокаразвітых візантыйскай і старажытнарускай культур, пад уздзеяннем мясцовых умоў. З усіх жанраў беларускай літаратуры перыяду яе станаўлення найбольш дынамічна развіваліся летапісы. У другой палове XVI ст. летапісы сталі паволі адміраць. У канцы XV – пачатку XVI ст. складаліся перадумовы Рэнесанса на Беларусі. Прадстаўніком рэнесансавай культуры на Беларусі быў першадрукар, Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.). Заснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную частку Старого Запавету Бібліі. Выдатным дзеячам беларускай культуры быў паэт-гуманіст М. Гусоўскі. На працэс станаўлення і развіцця беларускай архітэктуры і выяўленчага мастацтва значна паўплывалі старажытнарускія традыцыі, а таксама лепшыя дасягненні архітэктуры і мастацтва заходнееўрапейскіх краін. Мураваныя замкі пачалі будавацца ў першай палове XVI ст. У сувязі з пашырэннем каталіцызму на ўсёй тэрыторыі Беларусі пачалося будаўніцтва касцёлаў.У выяўленчым мастацтве Беларусі другой паловы XIII – першай паловы XVI ст. вылучаюцца іконапіс, фрэскі, кніжная мініяцюра, гравюра, арнамент, драўляная разьбяная скульптура. У рамках дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва на Беларусі развівалася размалёўка па дрэву, чаканка па металу, выраб керамікі.

25. : Люблінская унія і адукацыя рп.

ВКЛ ў другой палове 18в. апынулася ў вельмі цяжкім становішчы. Пачалася Лівонская вайна. І войска Івана Грознага захапілі шэраг гарадоў Беларусі. З боку Польшчы вялася актыўная каталіцкая прапаганда. Польскія магнаты тэрарызавалі наша насельніцтва прымежны зямель, рабілі набегі, рабавалі. Пры гэтым палякі аказваліся беспакаранымі, так як польскі ўрад падтрымлівала сваіх, заяўляючы, набегі спыняцца як толькі зямлі будуць далучаны да Польшчы. Жыгімонт 2 жніўня (ВКЛ) стаяў на баку палякаў. У гэтай сітуацыі палякі абяцалі, што як толькі ВКЛ будзе далучана да Польшчы уся наша праваслаўная ведаць атрымае тыя ж Павал, што і каталікі. Насельніцтва ВКЛ не хацела ліквідацыі самастойнасці дзяржавы. Нашы феадалы вялі перамовы з Польшчай толькі пра больш цесны саюз дзяржаў, але пры ўмове раўнапраўя. 1563 - віленскі сойм зацвердзіў спецыяльныя інструкцыі для перамоваў з палякамі, у якой дэлегатам даручалася ахоўваць інтарэсы ВКЛ. Па гэтай інструкцыі дапушчалася існаванне адзінага кіраўніка і скліканне сумесных соймаў для вырашэння агульных спраў. Але пры гэтым у кожнай дзяржаве павінны быць самастойны органы ўлады, асобныя ўзброеныя сілы, казна і заканадаўства. Ідэю уніі з Польшчай на ўмовах раўнапраўя падтрымала большасць княства. Яны бачылі магчымасць умацаваць сваё становішча ўнутры сваёй краіны і атрымаць дапамогу ад Расеі.

Разыходжанні былі толькі ва ўмовах уніі. У снежні 1568 Жыгімонт Аўгуст выдае грамату, у кот. клянецца ахоўваць правы і інтарэсы ВКЛ, і не прымушаць прадстаўнікоў ВКЛ да уніі. Ўгаворы а таксама надзея атрымаць дапамогу ў вайне скланяли прадстаўнікоў княства прыехаць у Люблін на перамовы (так як справы на Лівонскай вайне былі вельмі цяжкія).

10 студзені 1569 г. пачаліся пасяджэння люблінскага сейма. З першых гадзін сейма палякі заявілі, што жадаюць поўнай ліквідацыі княства і падрыхтавалі дакумент, з патрабаваннем падпісаць яго без усялякага абмеркавання. Прадстаўнікі ВКЛ не здаваліся, асабліва супраціўляліся М. Радзівіл, Я. Хадкевіч і Я. Валовіч. Нашы дэлегаты не падпарадкаваліся рашэнню сейма. І першага сакавіка яны пакінулі Люблін, а ў след на імі з'ехалі ўсе дэлегаты прадстаўляюць наша дзяржава. Каб прывесці да паслушэнства нашых дэлегатаў, Жыгімонт Аўгуст пайшоў на здраду інтарэсаў ВКЛ: 5го сакавіка быў выдадзены незаконны акт аб адлучэнне польскай зямлі ад ВКЛ. 26 мая да Польшчы падключаецца Падолле і Клевщина. Гэтыя акты былі незаконнымі так як у адпаведнасці са статутам ВКЛ ад 1566 Вялікі князь не меў права змяншаць тэрыторыю дзярж-ва без згоды рады і сейма. Пасля страты значнай тэрыторыі ВКЛ не магло даўжэй самастойна весці вайну і вымушана было падпісаць унію на ўмовах прадыктаваных палякамі. 1 ліпеня 1569 года было зацверджана рашэнне люблінскага сейма Прывілей-дагавор. Згодна з умовамі уніі:

- ВКЛ і каралеўства Польскае аб'ядноўваюцца ў адно дзярж-ць - у Рэч Поспалитую

- РП павінна мець адзінага караля, ён выбіраўся на агульным сойме і кароны польскай, і ВКЛ.

- Рада і сойм павінны быць агульнымі для Польшчы і ВКЛ

- Асобных соймаў для ВКЛ кароль збіраць не павінен.

- Усе законы, якія дзейнічалі раней у абодвух дзярж-вах заставаліся ў сіле.

- Для абодвух дзярж-ў прадугледжвалася агульная знешняя палітыка і адзіная грашовая сістэма.

Гэтая унія ператварыла дынастычныя унію паміж Польшчай і ВКЛ у дзяржаўную. Для ВКЛ пасля уніі нічога не змянілася. ВКЛ не перастала існаваць, захавала сваю тэрыторыю (але без Украіны), ВКЛ мела сваю адміністрацыйную сістэму, органы ўлады, дзярж. мову. У канцэпцыю новага дзярж-ва РП ўваходзілі пытанні сумеснай міжнароднай палітыкі і сумеснай абароны. Аб'яднанне ВКЛ і Польшчы паўплывала на ход Лівонскай вайны. У 1582 г. паміж Расіяй і РП быў заключаны мірны дагавор тэрмінам на 10 гадоў.

26.Статут ВКЛ издавался три раза: в 1529, 1566 и 1588 годах; и был написан на западнорусском письменном языке. Статут падрыхтаваны на аснове кадыфікацыі і сістэматызацыі норм мясцовага звычаёвага права, пастаноў судовых і дзяржаўных устаноў, Судзебніка 1468 года, прывілеяў. Пры яго падрыхтоўцы ўпершыню выпрацаваны сістэмы і структура размяшчэння прававых норм у залежнасці ад іх зместу, уключаны тыповыя і абагульненыя нормы; дадзена дакладная рэдакцыя кожнага артыкула; уведзена шмат новых прававых норм, у якіх адлюстраваны тагачасныя таварна-грашовыя адносіны; уключаны нормы дзяржаўнага, адміністрацыйнага, грамадзянскага, сямейнага, крымінальнага, судова-працэсуальнага і іншых галін права. Складальнікі Статута адступілі ад сістэмы кадыфікацыі, прынятай у рымскім праве, і выпрацавалі сваю. У яе аснове закладзены новыя прынцыпы: суверэннасць дзяржавы (насуперак сярэдневяковаму касмапалітызму), адзінства права на прыярытэт пісанага права. Статут уключаў нормы агульнага права і спецыяльныя нормы, якія забяспечвалі прывілеі пануючаму класу або яго групам. Пры гэтым яны былі не выключэннем, а састаўной часткай у сістэме Статута 1529 года, хоць і супярычылі яго асноўным прынцыпам. Статут уведзены ў дзеянне 29.09.1529. Складаецца з 13 раздзелаў і 244 артыкулаў. Пазней у яго ўнесены дапаўненні, у выніку колькасць артыкулаў павялічылася да 283. Статут 1529 г. не был особенно благоприятен для шляхты и заключал в себе немало устарелых и весьма суровых постановлений. Поэтому уже на берестейском сейме 1544 г. литовские чины просили короля Сигизмунда I об исправлении Статута, но пересмотр и новое издание последнего осуществились лишь при Сигизмунде Августе на сеймах 1564, 1565 и 1566 годов. Окончательно утверждена новая редакция, известная под названием второго Статута, привилеем 1 марта 1566 г. У Статуце 1566 захавана з невялікімі зменамі структура Статута 1529. У ім 14 раздзелаў і 367 артыкулаў. Першыя 3 раздзелы ахопліваюць нормы дзяржаўнага, ваеннага, адміністарцыйнага права, 4-ы — судовы лад і судовы працэс, 5—6-ы — сямейнае і апякунскае права, 7—9-ы — цывільнае права, 10-ы — лясное і паляўнічае права, 11—14-ы — крымінальнае права. Найбольш істотныя змены ўнесены ў нормы дзяржаўнага, судова-працэсуальнага і цывільнага права. Статут 1566 замацаваў асноўныя прынцыпы права: адзінства права для грамадзян, хоць яно не было роўным для ўсіх, дзяржаўны суверэнітэт (насуперак царкоўнаму касмапалітызму), абмежаванне ўлады гаспадара (вялікага князя), прыярытэт пісанага права. Упершыню намячалася аддзяленне суда ад органаў улады і кіравання. Для гэтага ствараліся земскія суды і падкаморскія суды. Трэці статут ВКЛ дзейнічаў у ВКЛ з 1589, а пасля далучэння зямель ВКЛ да Расійкай імперыі — у Віцебскай і Магілёўскай губ. да 1831, у Віленскай, Гродзенскай, Мінскай, Кіеўскай, Падольскай і Валынскай губернях дзейнічаў да 1840.Пасля таго як быў прыняты Статут ВКЛ 1566, кадыфікацыйная работа не спынілася. Ужо на Брэсцкім сойме 1566 было папраўлена некалькі артыкулаў. Праз 2 гады Гродзенскі сойм унёс папраўкі ў некаторыя артыкулы і стварыў камісію для дапрацоўкі Статута. Камісія для выпраўлення Статута была выбрана і на Люблінскім сойме 1569. Крыніцы для распрацоўкі Статута 1588 — Статуты ВКЛ 1529 і 1566, соймавыя пастановы 1573, 1578,1580 і 1584, прывілеі, пастановы павятовых соймікаў. Да канца 1584 работа над Статутам была скончана, але ў сувязі з тым, што ён ігнараваў акт Люблінскай уніі 1569, прадстаўнікі Польшчы не дапускалі яго зацвярджэння на агульным сойме Рэчы Паспалітай. Каб захаваць велікакняжацкі трон, Жыгімонт III Ваза зацвердзіў Статут сваім прывілеем28студзеня 1588. Трэці статут ВКЛ падрыхтаваны на высокім тэарэтычным узроўні кваліфікаванымі прававедамі пад кіраўніцтвам канцлера ВКЛ А. Б. Валовіча і падканцлера Я. І. Сапегі. У Статут увайшлі нормы дзяржаўнага (канстытуцыйнага) права, чаго на той час не было ў заканадаўчай практыцы іншых еўрапейскіх дзяржаў. Ён абагульніў тагачасныя дзяржаўна-прававыя ідэі, некаторыя з іх апярэджвалі свой час. У Статуце знайшла адлюстраванне тэорыя падзелу ўлад на заканадаўчую (сойм), выканаўчую (вялікі князь, адміністрацыйны апарат) і судовую (Трыбунал ВКЛ, земскія і падкаморскія суды, выбарныя і незалежныя ад адміністрацыі).