22.Духоўная жыццё ўсходніх славян

1. Паганства. На працягу многіх стагоддзяў у славян фармавалася сістэма рэлігійных вераванняў, якую называюць паганства. Паганства славянпрайшло доўгі шлях развіцця. Спачатку асновай рэлігійна-міфалагічнай карцінысвету становіцца класічная індаеўрапейская мадэль, калі свет багоў, грамадства ікосмас падзяляюцца на тры прыступкі. На кожнай прыступкі багі размяшчаюцца па правілепарных апазіцый (проціпастаўленне), калі ў процівагу пазітыўнаму (добрым) богу ёсцьбог адмоўны (злой).

На мяжы эр, утварыліся асобныя культы пэўных багоў,якія з'яўляюцца асобнымі і няскладныя звязанымі з іншымі багамі. Для "абслугоўванне "гэтых багоў утварыліся асобныя групы жрацоў (вешчуноў), якія адначасова з'яўлялісяносьбітамі таемных ведаў. Найбольш папулярнымі сталі багі Пярун, Вялес, Род.

Асновы славянскага пантэона (сукупнасці багоў) склаліся ў праславян эпохі мосенжу. Вышэй, наднебеснойсвет, узначальвалі Сварог і Стрыбог. Светлы Сварогзвязваўся са спакойным, ясным, добразычлівым да людзей стане неба. Змрочны«Бог-бацька» Стрыбог увасабляў цёмную, бурную сілу,якая магла абярнуцца як на дабро, так і ва зло. На сярэднім ўзроўні паміж небам і зямлёй дзейнічалі ўжо іх сыны, якіяканкрэтызавалі і ажыццяўлялі асобныя функцыі багоў-бацькоў. Гэта быў Даждьбог,сын яснага неба Сварога, і Пярун, бог грому, сын бога цёмнага і завоблачныянеба Стрыбог. Даждьбог (перакладаецца як «бог спякоты")быў богам сонечнага святла, цяпла, урадлівасці наогул. Ён адказваў захлебопашество і грамадскі парадак. Сівабароды змагар дэманаў Пярун-грамабойездзіў небам на калясьніцы. Услед яго колы на небе ёсць маланка, гром -то гук яго калясьніцы, а кола - то сонечны дыск. Пярун ў праславян быў богам воінаў. На гэтым узроўні дзейнічаў таксама Агонь-Сварожыч - Хутчэй за ўсё, абаронца рамеснікаў. Туттаксама былі багі-жанчыны Лада і яе дачка Лёля. Першая была багіняй шлюбу,дастатку, часу паспявання ўраджаю, другая - абаронцам халастых дзяўчат,багіняй вясны і першай зеляніны.

Галоўнымі постацямі ніжняга, падземнага свету былі Род- Уладальнік зямлі і ўсяго жывога і Вялес - гаспадар падземнага свету.Вялес лічыўся праціўнікам Пяруна, правадніком душ памерлых у тагасветнысвету. Да багам падземнага свету належала, верагодна, Маці Сыра Зямля - багінязямлі, ўраджаю, Вялікая Маці усяго жывога. Мокаш, Якяе называлі, была, верагодна, жонкай Сварога і маці Лады.

Пантэон багоў не заставаўся нязменным на працягу славянскай гісторыі. Зменыў гаспадарцы і грамадска-палітычнага жыцця абумовілі змены ў іерархіібагоў.

З'яўленне ваенных правадыроў з іх жонкамі і фарміравання асноў дзяржаўнайўлады ў I тыс. да н.э. пацягнулатое, што вышэйшым богам сталі лічыць Перуна.

23. Прыняцце хрысціянства і распаўсюджванне пісьменнасці.

Праваслаўе на Беларусі лічыцца прынятым з 992 г., ад моманту ўтварэння Полацкай праваслаўнай епархіі, і гэтая царква стала пануючай. У гарадах Беларусі было пабудавана шмат цэркваў, а з канца XIII - сярэдзіны XVI ст. яшчэ 40 новых манастыроў. Большасць мітрапалітаў спачатку былі грэкамі ці балгарамі. Праваслаўная царква мела свой суд, які сачыў за парушэннем царкоўных канонаў і сямейнымі адносінамі.      Першапачаткова народная культура была звязана больш з язычніцкай верай і яе багамі: Дажджбогам, Стрыбогам, Перуном, Ярылай, Мілдай, Цёткай і інш. Існавала багатая міфалогія, распаўсюджаны былі творы вуснай народнай творчасці: легенды, паданні, песні, прыказкі, прымаўкі, замовы і г. д. Святкаваліся такія язычніцкія святы як Каляды, Купалле, Масленіца, Радаўніца, Дзяды, Сёмуха і інш. З пачаткам распаўсюджання на ўсходзеславянскіх землях хрысці-янства не разбурала язычніцкага духоўнага асяроддзя. Людзі не адразу прызвычаіліся да яго: гэты працэс найперш ахапіў гарады, а сяляне як падаўляючая большасць насельніцтва яшчэ даволі працяглы час спа-вядала веру сваіх продкаў. Так, у эпічным творы «Слова пра паход Ігаравы», датаваным ХІ-ХІІ стст., часта згадваюцца паганскія багі.

У выніку хрысціянізацыі важнейшым здабыткам насельніцтва Кіеўскай Русі стала распаўсюджанне «слова боскага», напісанага на сла-вянскай мове балгарскімі манахамі Кірылам (827-869) і Мяфодзіем (815-885). Акрамя рэлігійных кніг, упрыгожаных адмысловымі літа-рамі і мініяцюрамі, сталі з’яўляцца летапісы, у якіх асвятляліся міну-лыя і бягучыя («из лета в лето») падзеі. У іх ліку «Аповесць мінулых гадоў» (пачатак ХІІ ст.), Іпацьеўскі летапіс (ХІІ-ХІІІ стст.) і інш.

Цэнтрамі пісьменства і адукацыі з’яўляліся манастыры і цэрквы. Менавіта пры іх узніклі першыя школы і сховішчы кніг. Статус хры-сціянства як дзяржаўнай рэлігіі абавязаў яе іерархаў клапаціцца аб падрыхтоўцы адукаваных кадраў не толькі для сваёй патрэбы, а і для княскага двара. Не менш важную ролю адыгрывалі летапісцы і пе-ракладчыкі, прапаведнікі і настаўнікі разам са «словам божым» пра-пагандавалі маральныя і эстэтычныя ўзоры, стымулявалі цягу людзей да адукацыі, фарміравалі агульнаславянскія духоўныя каштоўнасці.

У ліку самых славутых прадстаўнікоў хрысціянскай асветы і аду-кацыі на Беларусі – Еўфрасіння Полацкая (1110-1173 гг.). Дачка князя Георгія і ўнучка Ўсяслава Чарадзея, Прадслава, прыняўшы пострыг і імя Еўфрасіння, прысвяціла сябе служэнню богу і людзям

У 1161 г. па заказу Еўфрасінні полацкі майстра Лазар Богша зра-біў крыж, які да гэтага часу лічыцца не толькі шэдэўрам старажытнага мастацтва, але і духоўным сімвалам праваслаўных вернікаў Беларусі.

Другім славутым асветнікам з’яўляецца Кірыла Тураўскі (каля 1130 – каля 1182 гг.). Напісаныя ім «Словы» (павучэнні) прынеслі яму славу прапаведніка. На гэтай ніве ён праславіўся яшчэ больш і набыў прозвішча «Златавуста», калі ў 1161 г. стаў тураўскім епіскапам.

Выдатным царкоўна-палітычным дзеячам, мысліцелем і асветнікам свайго часу быў Клімент Смаляціч (? – пасля 1164 г.). Ён сам набыў высокую адукацыю і прапаведаваў прыярытэт духоўных каш-тоўнасцей над матэрыяльнымі.

У ліку дасягненняў усходнеславянскіх літаратараў – мастацкі твор «Слова пра паход Ігаравы», дзе адбіліся сапраўдныя гістарычныя падзеі. Твор прасякнуты ідэямі братэрства славян, любові да Радзімы.

З’яўленне рукапісных кніг стымулявала распаўсюджанне пісь-менства. У ліку матэрыяльных доказаў ранняга яго існавання на Бела-русі, з’яўляецца полацкая пячатка Х ст., надпісы на Барысавым і Раг-валодавым камянях. Аб тым жа сведчаць знойдзеныя тагачасныя пры-стасаванні для пісьма – пісалы; лісты, напісаныя на бярозавай кары – «берасцяныя граматы». У ліку асоб, якія валодалі пісьменствам, былі не толькі святары, а і свецкая знаць, купцы і рамеснікі.