Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Uchebnoe_posobie_1 (1).doc
Скачиваний:
2
Добавлен:
01.04.2025
Размер:
1.77 Mб
Скачать

Күрделі шылаулар Парные союзы

Күрделі шылаулар бірыңғай сөйлем мүшелері мен бірыңғай сөйлемдерді байланыстырады. Они соединяют однородные члены предложения и однородные предложения.

entwederoder - не … немесе, я … яки, или … или, либо … либо

sowohlals auch - сияқты… да, как … так и

nicht nursondern auch - тек … сонымен қатар, не только… но и

wedernoch - не … не, ни … ни

baldbald - кейде … кейде, то … то

Muster: Sowohl ich als auch mein Freund studieren an der Universität.

Wir gehen heute abend entweder ins Kino oder ins Theater.

Der Kranke bekommt nicht nur Suppe, sondern er darf auch schon Fleisch und Gemüse essen.

Er schreibt an mich weder Briefe, noch ruft er mich an.

Bald fährt er mit dem Auto, bald geht er zu Fuss.

Übung: Übersetzen Sie richtig!

1. Ich möchte entweder den Professor oder seinen Assistenten sprechen. 2. Entweder meine Eltern kommen nach Moskau, oder ich fahre zu ihnen ins Dorf. 3. Ich habe weder einen Bruder noch eine Schwester. 4. In diesem Park kann man sich nicht nur gut erholen, sondern man kann auch viel Neues sehen. 5. Wir haben sowohl Vorspeisen als auch Nachspeisen bestellt. 6. Entweder kommt ihr heute abend, oder ihr besucht uns morgen mittag. 7. Er hat nicht nur ein Telegramm geschickt, sondern auch einen Brief. 8. Heute gehen wir weder ins Cafe noch ins Restaurant. Wir essen heute zu Hause Mittag. 9. Ich bin weder hungrig noch durstig. 10. Wir bestellen entweder Schweinebraten mit Gemüse oder Schnitzel mit Kartoffeln. 11. Bald schreibt er mir, bald bekomme ich von ihm keinen Brief.

THEMA: SATZGEFÜGE

(Сабақтас құрмалас сөйлем, спп) Негізгі бағыныңқы мәнді шылаулар. Сөйлемдегі сөздердің орны. Основные подчинительные союзы. Порядок слов в предложении

Басыңқы және бағыныңқы бөліктерден тұратын сөйлемнің түрін бағыныңқы құрмалас сөйлем дейміз. Бағыныңқы сөйлемдегі сөздер келесі тәртіппен беріледі: шырайлар, бастауыш, тұрлаусыз мүшелер, жіктелмеген баяндауыш, жіктелген баяндауыш. Сложноподчиненное предложение состоит из главного и одного или нескольких придаточных предложений. Независимо от места в предложении придаточное предложение имеет следующий порядок слов: союз, подлежащее, второстепенные члены, неспрягаемая часть сказуемого, спрягаемая часть сказуемого.

dass, was

Егер dass шылауы арқылы байланысқан бағыныңқы сөйлем басыңқы сөйлемнен кейін келсе, онда ол табыс жалғауы арқылы беріледі және кейде үшін шылауы арқылы да беріледі. Мысалы:

Если придаточное предложение с союзом dass стоит после главного, то союз переводится что, чтобы:

а) Man hat uns gesagt, dass die Kon- ferenz in der nächsten Woche stattfindet.

Бізге конференцияны келесі аптада болады деді. Нам сказали, что конференция состоится на следующей неделе.

b) Wir streben danach, dass die Аtomenergie nur den friedlichen Zweсken dient.

Біз, атом энергиясының тек, бейбітшілік мақсатта ғана жұмсалуын көздейміз. Мы стремимся к тому, чтобы атомная энергия служила только мирным целям.

Орыс тіліндегі «что» шылауына неміс тілінің екі сөзі сәйкес келеді. Олар: dass және was. Мағынасы мен қолдану ерекшелігі мынадай: Русскому «что» соответствуют два немецких слова: dass и was. Разница в значении и употреблении в следующем:

а) Сұрау мәніндегі сөйлемде (тікелей не жанама) тек was:

При вопросе (как прямом, так и косвенном) можно употреблять только was.

Was liest du? (тікелей сұрақ, прямой вопрос)

Er fragte mich, was ich lese. (жанама сұрақ, косвенный вопрос)

Dass сұраулы сөйлемде қолданылмайды. Dass при вопросе не употребляется.

б) Сұраулы мағынасы жоқ, бағыныңқы сөйлемде dass және was сөздерін қолдануға болады, бірақ мағыналары әртүрлі болып келеді. В прида-точном предложении, не содержащем вопроса, можно употреблять и dass и was, но значения у них разные.

Салыстырыңыз:

Сравните:

Ich weiss, dass du einen Brief nach Hause schreibst. Мен сенің үйге хат жазып отырғаныңды білемін.

Я знаю, что ты пишешь письмо домой. (Мәлімет бар, бірақ «что» жал-ғаулығына екпін түсірілмейді. Яғни, тек жазып отырғаны айтылады. Известен только сам факт, «что» безударно).

Ich weiss, wás du im Brief nach Hause schreibst. Мен сенің хатта үйге нені жазып отырғаныңды білемін. Я знаю, чтó ты пишешь в письме домой. (Хатта не туралы жазып отырғаны белгілі «что»-ға екпін түсіріледі. Из-вестно, что именно в письме, «что» под ударением).

Сонымен, тек осындай бағыныңқы сөйлемдерде «что» - was яғни, екпін түсіріліп айтылатын сөйлемде «что» деп аударылады. Итак, «что»-was только в таких придаточных предложениях, в которых was «что» - под ударением.

оbма, ме, ли

Орыс тілінің «ли» бөлшегіне сәйкес келетін, ob шылауы арқылы байланысқан бағыныңқы сөйлем, басыңқы сөйлемнен кейін, не алдында келеді. Бағыныңқы сөйлем «ob» арқылы байланысқанда, аудармада етістікпен қоса, қатар жүріп отырады. Придаточное предложение с союзом ob, который соответствует в русском языке частице «ли», может стоять до и после главного. Придаточное предложение с «ob» переводится всегда со сказуемого, потом «ли».

Ob die Delegation ankommt, ist noch nicht bekannt.

Es ist nicht bekannt, ob die Delega-tion ankommt.

Делегацияның келетін, келмей-тіні әлі белгісіз. Еще не извест-но, прибудет ли делегация.

der, die, das, die

welcher, welche, welches, welche

der, die, das, die «который», «которая», «которое», «которые» және сирек қолданылатын welcher, welche, welches, welche есімдіктері кез келген септікте көмекші сөздер арқылы, не көмекші сөздердің көмегінсіз бағыныңқы сөйлемнің шылауының орнына қолданыла алады:

Относительные местоимения der, die, das, die «который», «которая», «которое», «которые» и реже welcher, welche, welches, welche в том же значении могут употребляться как союзные слова придаточного предложения в любом падеже с предлогом и без него:

Der Student, der hier sitzt, wartet auf den Dozenten.

Бұл жерде отырған студент до-центті күтіп отыр. Студент, кото-рый здесь сидит, ждет доцента.

Sie beschäftigt sich mit dem Problem, für das sie sich sehr inte-ressiert.

Ол өзін қатты қызықтыратын мәселемен айналысады. Она занимается проблемой, которой она очень интересуется.

Қазақ тілінде бұл шылаулар көбінесе есімше жұрнақтары арқылы беріледі.

wennкезде, когда, егер, если

Wenn «кезде» шылауының қолданылуы:

Союз wenn «когда» употребляется:

а) Жай осы шақтағы іс-әрекеттің бір уақытта орындалуын білдіруде:

Для выражения многократного действия в настоящем времени:

Wenn der Herbst beginnt, fliegen die Schwalben nach dem Süden.

Күз басталған(да) кезде, қарлы-ғаштар оңтүстікке ұшып кетеді. Когда начинается осень, ласточки улетают на юг.

б) Келер шақтағы іс-әрекетті білдіруде:

Для выражения действия в будущем:

Wenn du Urlaub bekommen wirst, werden wir ins Gebirge fahren.

Сен демалыс алған(да) кезде, біз тауға барамыз. Когда ты полу-чишь отпуск, мы поедем в горы.

в) Өткен шақта әрдайым орындалатын іс-әрекетті білдіруде:

Для выражения многократного действия в прошедшем времени:

Wenn sie Bücher bestellt, soll sie Formulare ausfüllen.

Ол кітапқа тапсырыс берген(де) кезде, ол формулярды толтыруы керек. Когда она заказывает книги, она должна заполнять формуляры.

г) Шартты бағыныңқы шылаусыз сөйлем

Бессоюзное придаточное условия:

Бағыныңқы сөйлем жіктелген етістіктен басталады. Аудармада бағыныңқы сөйлемнің wenn «егер» мағынасындағы қолданамыз. Придаточное предложение начинается со спрягаемой части сказуемого. При переводе придаточного предложения восстанавливаем союз «wenn» в значении «если».

Ist das Erntewetter gut, (so) sinken die Verluste auf das Minimum.

Егер егінді жинағанда ауа райы жақсы болса, (онда) шығын төменгі деңгейге дейін төмендейді. Если погода при уборке хорошая, (то) потери снижаются до минимума.

аlsкезде, когда

Аls «кезде» жалғаулығы іс-әрекеттің өткен шақта (бір рет) болғанын білдіргенде қолданылады:

Союз als «когда» употребляется для выражения однократного действия в прошлом:

Als der Benzinmotor erfunden war, wur-den die ersten Flugzeuge gebaut.

Бензинмен жүретін мотор ойлап табылған кезде, алғашқы ұшақ-тар құрастырылды. Когда был изобретен бензиновый мотор, бы-ли построены первые самолеты.

weil, daсебебі, сол себепті, потому что, так как

Da шылаулы бағыныңқы сөйлем әдетте басыңқы сөйлемнің алдында, ал weil шылауы арқылы келсе, онда басыңқы сөйлемнен кейін келеді. Придаточное предложение с союзом da стоит обычно перед главным предложением, а с союзом weil - после него:

Ich kann Sie heute besuchen, weil ich Zeit habe.

Бүгін мен сізге келе ала-мын, себебі қолым бос.

Сегодня я могу посетить Вас, потому что у меня есть время.

Da ich heute Zeit habe, kann ich sie heute besuchen.

Бүгін менің қолым бос бол-ған себептен, сізге қонаққа келе аламын. Так как у меня сегодня есть время, я могу прийти к вам в гости.

damit, dass – үшін, чтобы

Dass немесе damit шылауларының қолданылуы басыңқы сөйлемге қойылатын сұраққа байланысты. «Не үшін? не мақсатпен?» сұрақтарына damit, «не?» сұрағына dass қолданылады. Dass, damit үшін жалғаулықтарымен байланысқан бағыныңқы сөйлемнің баяндауышы әрқашан өткен шақта аударылады. Басыңқы сөйлем мен бағыныңқы сөйлемде бастауыштар әртүрлі болады. Употребление dass или damit зависит от вопроса к главному предложению. На вопрос «для чего?, с какой целью?» - damit, на вопрос «что?» - dass. Сказуемое в придаточных предложениях с «dass, damit»-«чтобы» всегда переводится прошедшим временем.

В главном и придаточном предложениях употребляются разные под-лежащие.

Die Industrie muss schnell entwickelt werden, damit der Lebensstandard der Bevölkerung erhöht werden kann.

Халықтың әл-ауқаты кө-терілуі үшін, өнеркәсіп жылдам, әрі қарқынды дамуы қажет. Промышленность должна быстро развиваться, чтобы жизненный уровень населе-ния мог повыситься.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]