8. Әкімшілік құқық бұзушылықтың түсінігі, құрамы.

Жеке адамның, әкімшілік кодекс бойынша әкімшілік жауаптылық көзделген құқыққа қарсы, кінәлі (қасақана немесе абайсызда жасалған) іс-әрекеті не әрекетсіздігі немесе заңды тұлғаның құқыққа қарсы іс-әрекеті не әрекетсіздігі әкімшілік құқық бұзушылық деп танылады. Әкімшілк құқық бұзушылықтың құрамына оның объектісі, объективті жағы, субъектісі, субъективті жағы жатады.

Әкімшілік құқықтың объектісіне әкімшілік заңдармен қорғалатын, белгілі бір іс қимыл қауіп төндіретін қоғамдық қатынастар жатады. Объективті жағы әкімшілік құқық бұзушылықтың сыртқы көрінісін, іс қимылдың өзін көрсетеді. Көп жағдайда әкімшілік құқық бұзушылықтың объективті жағына тәсілдерінің, сипаттарының белгілерін (құқық бұзушылықтың бірнеше мәрте жасалуы, құқық бұзушылықтың қайталануы), құқық бұзушылықтың орны (қоғамдық орын, әуеде, шекарада) және құқық бұзушылықтың уақыты (түнде, күндіз, жарық, бұлыңғыр, тұман), құқық бұзушылықтың зиянының салдары (келтірілген зиянның мөлшері), құқық бұзушылық барысында қолданылған құралдың түрлері (көлік құралдары, ішімдік сусындары, есірткі заттар, атылатын қарулар, жарылғыш заттар) жатқызылады.

Әкімшілік құқық бұзушылықтың субъектісіне әкімшілік құқық бұзушылық жасаған жеке және заңды тұлғалар жатады.

Әкімшілік құқық бұзушылықтың субъективті жағы дегеніміз өзі жасаған әрекетке не әрекетсіздікке деген тұлғаның психикалық қатынасы.

9. Қылмыстық жазаның ұғымы, белгілері мен мақсаттары.

Жаза өзіндік ерекшеліктері мен алдына қойған мақсаттары бар, мемлекеттің мәжбүрлеу шарасы. Қылмыстық кодекстің бабына сәйкес жаза дегеніміз соттың үкімі бойынша тағайындалатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы. Жаза қылмыс жасауға кінәлі деп танылған адамға қолданылады және ол адамды құқықтары мен бостандықтарынан Қылмыстық кодекспен көзделген айыру немесе оларды шектеу болып табылады.

Жазаның мақсаты әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру, сондай ақ сотталған адамды түзеу және сотталған адамның да, басқа адамдардың да жаңа қылмыстар жасауынан сақтандыру мақсатында қолданылады. Жаза тән азабын шектіруді немесе адамның қадір қасиетін қорлауды мақсат етпейді. Жазаның белгілері:

1) мемлекеттік күштеу шарасы ретінде қылмыстық заңмен ғана белгіленеді;

2) мемлекеттік күштеу шарасы ретіндегі қылмыстық жазаны мемлекет атынан тек қана сот тағайындайды;

3) заңда көрсетілген тәртіппен сотталған адамды жазадан босату, сондай ақ тағайындалған қылмыстық жазаны жеңілдету тағы да сот арқылы жүзеге асырылады;

4) қылмыстық жаза жария түрде ашықтан ашық тағайындалады;

5) мемлекеттік күштеу шаралары ретінде қылмыстық жаза қылмыстық заңда көрсетілген нақты қылмыс жасаған кінәлі адамға қолданылуы мүмкін.

Жасалған қылмыстың ауырлығы мен қоғамдық қауіптілігіне байланысты мынандай жазаның негізгі түрлері қолданылады: 1) айыппұл салу; 2) белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру; 3) қоғамдық жұмыстарға тарту; 4) түзеу жұмыстары; 5) әскери қызмет бойынша шектеу; 6) бас бостандығын шектеу; 7) қамау; 8) тәртіптік әскери бөлімде ұстау; 9) бас бостандығынан айыру; 10) өлім жазасы қолданылуы мүмкін. Сонымен бірге сотталғандарға негізгі жазалардан басқа мынадай қосымша жазалар: 1) арнаулы, әскери немесе құрметті атағынан, сынаптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен, біліктілік сыныбынан және мемлекеттік наградаларынан айыру; 2) мүлкін тәркілеу қолданылуы мүмкін.