Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
основы права.docx
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.01.2020
Размер:
187.69 Кб
Скачать

37. Мемлекеттік билік жүйесі, оның түрлері.

Мемлекеттің белгілерінің бірі мемлекеттік биліктің болуы. Биліктің бұқаралық болатын себебі, сол мемлекеттің халқы атынан оның аумағында тұратын елдің, адамдардың барлығына бірдей таралады. Бұқаралық билікке мемлекеттік билік пен басқару органдары, мәжбүр ету аппараттары жатады. Тек мемелекет қана сот, прокуратура, ішкі істер бөлімдері, әскер, абақты сияқты органдар мен мекемелердің көмегімен мемлекеттік билікті іске асырады. Қазіргі заманғы мемлекеттер бір бірінен мемлекеттік биліктің қалай ұйымдастырылуына байланысты ерекшеленеді. Мемлекеттік биліктің қалыптасу, бөліну және іске асырылу тәсілдерінің жиынтығы мемлекеттің нысаны (жүйесі) деп аталады. Мемлекеттің басқару (билік) жүйесі дегеніміз мемлекеттік биліктің жоғарғы органдарының құрылымы, ұйымдастырылу тәртібі, өкілеттік сәйкестігі. Мемлекет басқарылу нысанына қарай монархиялық және респубдикалық болып бөлінеді. Монархия дегеніміз елдегі жоғарғы мемлекеттік билік мұрагерлік арқылы берілетін өмір бойғы, дара билеудің нысаны. Монархиялық билік жүйесі өз кезегінде абсолюттік, парламенттік, конституциялық, аралас монархия болып бөлінеді. Республика монархиялық басқарумен қатар пайда болып дамыған. Республика мемлекеттік биліктің жоғарғы органдары халықтың еркін дауыс беруі арқылы белгілі бір мерзімге сайлау арқылы қалыптасатын басқару нысаны. Республикалық билік жүйесі президенттік, парламенттік, аралас басқару болып бөлінеді. Президенттік басқару бүкіл халықтың дауыс беру тәсілі арқылы Президенттің сайлануы. Президент бір мезгілде атқарушы биліктің басшысы болып табылады. Парламенттік билік барысында бүкілхалықтық жолмен сайланған парламенттің рөлі мен маңызы басқа Президент, Үкімет сияқты институттарға қарағанда жоғары. Парламенттік билік президенттік сияқты емес, көп жағдайда заң шығарушы және атқарушы биліктердің тепе теңдігін қамтамасыз етеді.

38. Мемлекет нысаны (басқару нысаны, мемлекеттік құрылым, саяси режим).

Басқару нысаны дегеніміз мемлекеттік биліктің жоғары органдарының құрылымы, ұйымдастырылу тәртібі, өкілеттік сәйкестігі. Басқару нысанына қарай монархиялық және республикалық болып екі түрге бөлінеді. Монархия дегеніміз елдегі жоғарғы мемлекеттік билік мұрагерлік арқылы берілетін өмір бойғы, дара билеудің нысаны. Монархиялық мемлекет өз кезегінде абсолюттік, парламенттік, конституциялық, аралас монархия болып бірнеше түрге жіктеледі. Республика монархиялық басқарумен қатар пайда болып дамыған. Республика мемлекеттік биліктің жоғары органдары халықтың еркін дауыс беруі арқылы белгілі бір мерзімге сайлау арқылы қалыптасатын басқару нысаны. Республикалық басқару нысанының негізгі белгілері төмендегідей: мемлекет басшысы мен мемлекеттік биліктің ең жоғарғы органдарын халықтың сайлайтындығы; мемлекеттегі органдар мен лауазымды қызметтердің өмір бойы емес, белгілі бір мерзімге сайлануы; мемлекеттің жоғарғы органдарын сайлайтындықтан олар халықтың атынан сөйлеу, әрекет жасау құқығына ие болады және осы тұрғыдан қарағанда мемлекеттік биліктің көзі халық деп мойындалады; мемлекеттік биліктің заң шығару билігі, атқару билігі және сот билігі болып үш тармаққа бөлінеді. Республиканың президенттік, парламенттік және аралас басқару сияқты болады. Мемлекеттің орталық және жергілікті органдары арасындағы биліктік өкілеттілікті бөлу, мемлекеттің тұтас және жеке бөлшектерімен арақатынасын анықтайды биліктің аумақтық ұйымдасуы мемлекеттің құрылым нысаны деп аталады. Мемлекет әкімшілік аумақтық құрылымына орай біртұтас, федеративті, конфедеративті болып келеді. Кез келген мемлекетте негізгі қарым қатынастар бибилік, қоғам және жеке адам арасында қалыптасады. Аталған үш жақты өзара қарым қатынастардың сипаты мен тәсілдері сол елдегі өмір сүріп отырған саяси режимнің тұрпаттарына тікелей байланысты болады. Сондықтан саяси режим дегеніміздің өзі мемлекеттік биліктің іске асырылуының амал айла, әдіс, тәсілдерінің жиынтығы. Осы тұрғыдан қарағанда саяси режимнің тұрпатына қарай мемлекет нысаны жағынан демократиялық емес(тоталитарлы және авторитарлы режимдер) және демократиялық (президенттік және парламенттік) болып үлкен екі топқа бөлінеді.