29.Қылмыстық-құқықтық жауапкершілік.

Қойылған міндеттерді орындау үшін Қылмыстық кодекс қылмыстық жауапқа тартудың негізін және жеке адам, қоғам, мемлекет өміріне қандай қауіпті іс-қимыл қылмыс болып табылатындығын, жасалған қылмысқа қандай жаза, қылмыстық құқықтық шаралар қолданылатынын белгілейді. Қылмыспен күресу барысында мемлекет әр түрлі әдістер мен шаралар қолданылады. Сондай әдістердің бірі – жаза.

Жаза өзіндік ерекшеліктері мен алдына қойған мақсаттары бар, мемлекеттің мәжбүрлеу шарасы. Қылмыстық кодекстің бабына сәйкес жаза дегеніміз соттың үкімі бойынша тағайындалатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы. Жаза қылмыс жасауға кінәлі деп танылған адамға қолданылады және ол адамды құқықтары мен бостандықтарынан Қылмыстық кодекспен көзделген айыру немесе оларды шектеу болып табылады.

Жазаның мақсаты әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру, сондай ақ сотталған адамды түзеу және сотталған адамның да, басқа адамдардың да жаңа қылмыстар жасауынан сақтандыру мақсатында қолданылады. Жаза тән азабын шектіруді немесе адамның қадір қасиетін қорлауды мақсат етпейді.

Жасалған қылмыстың ауырлығы мен қоғамдық қауіптілігіне байланысты мынандай жазаның негізгі түрлері қолданылады: 1) айыппұл салу; 2) белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру; 3) қоғамдық жұмыстарға тарту; 4) түзеу жұмыстары; 5) әскери қызмет бойынша шектеу; 6) бас бостандығын шектеу; 7) қамау; 8) тәртіптік әскери бөлімде ұстау; 9) бас бостандығынан айыру; 10) өлім жазасы қолданылуы мүмкін.

Сонымен бірге сотталғандарға негізгі жазалардан басқа мынадай қосымша жазалар: 1) арнаулы, әскери немесе құрметті атағынан, сынаптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен, біліктілік сыныбынан және мемлекеттік наградаларынан айыру; 2) мүлкін тәркілеу қолданылуы мүмкін.

ҚР Қылмыстық кодексінің 49-бабына сәйкес өлім жазасы – ату жазасы адамның өміріне қол сұғатын ерекше ауыр қылмыстар үшін ғана ең ауыр жаза ретінде қолданылуы мүмкін. Өлім жазасы әйелдерге, сондай ақ он сегіз жасқа толмай қылмыс жасаған адамдарға және сот үкім шығарған сәтте алпыс бес жасқа толған еркектерге тағайындалмайды.

Қылмыс жасауға айыпты деп танылған адамға Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің тиісті бабында белгіленген шекте және Қылмыстық кодекстің Жалпы бөлімінің ережелері ескеріле отырып, әділ жаза тағайындалады.

30. Табиғи ресурстарға меншік құқығы, объектілері мен субъектілері.

ҚР Конституциясында барлық табиғи ресурстардың ішінен тек жер ғана мемлектік және жеке меншікте бола алады делінген. Қалған барлық табиғи ресурстар меншік құқығы ретінде тек мемлекетке ғана тиесілі болады.

ҚР мемлекеттік меншік республикалық және коммуналдық түрде болады. Мемлекеттік меншік болып табылатын, бірақ мемлекеттік заңды тұлғаларға бекітіліп берілмеген табиғи ресурстар ҚР-ның мемлекеттік қазынасын құрайды делінген, яғни олар республикалық меншік болып табылады. Сонымен, табиғи ресурстар заң құжаттарында көзделген жағдайларда ғана коммуналдық меншікте болуы мүмкін.

ҚРның аумағында тұрақты немесе уақытша тұратын жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, мемлекеттік органдар, халықаралық ұйымдар, шет ел мемлекеті табиғи ресурстарға меншік құқығының субъектілері бола алады.

Табиғи ресурстарға мемлекеттік меншік құқығының объектісі тек табиғи ресурстар, олар табиғи ортаның құрамдас бөліктері, одан бөлініп алынбайды.

Мемлекеттік меншік құқығы, егер республика бекіткен халықаралық шарттарда өзгедей көзделмеген болса, ҚР шекараларының шегінде орналасқан табиғи ресурстарға ғана тарайды.

Жерге мемлекеттік меншік құқығының ерекшелігін атап өту керек. Жерге мемлекеттік меншік құқығынан басқа ҚР-да жер учаскесіне жеке меншік құқығы да танылған. Сондықтан да, Жер кодексіне сәйкес, жеке меншіктегі жер учаскелерінен басқа барлық жер мемлекет меншігі болып табылады.

Ал, табиғи ресуртарға жеке меншік құқығын алатын болсақ, жеке меншік иесіне барлық табиғи ресурстардан тек жер ғана тиесілі болуы мүмкін.

Жерге жеке меншік объектісі, әрқашанда, жер учаскесі немесе жер учаскелері болып келеді. Жер учаскесі Жер кодексіне сәйкес, жер қатынастарының субъектілеріне белгіленген тәртіпте бекітіліп берілген, жердің шекарасы, тұйықталған бөлігі. Жер учаскісіне заттық құқықтар, заң құжаттарында өзгедей белгіленбегендіктен, осы учаскенің шегіндегі жоғарғы топырақ қабатына, тұйық суаттарға, ағаш қондырғыларына таралады.

Жерге жеке меншік құқығының обьектілеріне Жер кодексі арнаулы бап арнаған (23-бап). Ол жерге жеке меншік құқығының объектілерін тек азаматтарға немесе мемлекеттік емес заңды тұлғаларға ғана тиесілі болатындарға бөледі, сондай-ақ жеке меншік обьектісі бола алмайтын учаскелер тізбесін береді.

айналасына ағаш отырғызу үшін бөлінген учаскілер, осы ғимараттарға (құрылыстарға) өз арналымына сәйкес қызмет көрсетуге бөлінген жерлер болады.