Тэма 13. Жанравая разнастайнасць навуковага стылю. Кампазіцыя пісьмовага навуковага тэксту і вуснага выступлення, іх афармленне тэарэтычная частка

Асноўным патрабаваннем да мовы навукі з’яўляецца сцісласць выкладу і дакладнасць фармулёвак. У сувязі з гэтым для навуковага маўлення характэрна насычасаць спецыяльнымі тэрмінамі і скарачэннямі. Тэрмін – гэта лексічная адзінка, якая абазначае паняцце спецыяльнай галіны чалавечай дзейнасці (навукі, тэхнікі, мастацтва і г. д.). Тэрміны ўводзяцца для дакладнага апісання такіх паняццяў. Вялікая колькасць тэрмінаў у прафесійным маўленні тлумачыцца тым, што яны па сваёй прыродзе з’яўляюцца найбольш рухомым пластом слоўнікавага складу мовы.

У параўнанні з іншымі лексіка-семантычнымі адзінкамі тэрмін мае свае адметныя рысы:

• адназначнасць і яго суаднесенасць з пэўным паняццем;

• дакладнасць, якая замацоўваецца ў слоўніках;

• адсутнасць экспрэсіі,

• сістэмнасць, якая праяўляецца ў яго суаднесенасці з паняційным апаратам пэўнай навукі.

Засваенне спецыяльнай тэрміналогіі – адна з асноўных задач прафесійнай падрыхтоўкі будучых спецыялістаў.

Тэрміналагічная лексіка разнародная паводле свайго паходжання. Крыніца ўзнікнення тэрмінаў залежыць ад спецыфікі канкрэтнай галіны ведаў. Так, напрыклад, у медыцынскай тэрміналогіі асноўны пласт складаюць словы грэчаскага або лацінскага паходжання, у інфарматыцы – англійскага, тэрміналогія інжынерна-тэхналагічных дысцыплін арганічна спалучае сродкі роднай мовы з запазычанай лексікай. Беларуская мова характарызуецца адкрытасцю да інтэрнацыянальнай тэрміналогіі і грунтоўна распрацавана да большасці спецыяльных дысцыплін.

У сучасных умовах рэзка ўзрастае роля крэатыўных здольнасцей спецыялістаў, занятых у розных галінах вытворчасці. Аб’ектыўная сітуацыя рынку працы мае патрэбу ў ініцыятыўных, творчых, кампетэнтных спецыялістах. Ужо незваротна мінулі часы, калі працаўнікі маглі адседзець свой рабочы час, і паўсюль панаваў так званы “культ пасрэднасці”. Сучасныя сістэмы менеджменту якасці, якія актыўна ўкараняюцца на большасці прадпрыемстваў і арганізацый, дазваляюць ацэньваць асабісты ўклад у працу кожнага супрацоўніка, яго здольнасць самастойна вырашаць праблемы.

У сувязі з гэтым творчыя магчымасці будучых спецыялістаў трэба больш актыўна развіваць падчас прафесійнай падрыхтоўкі ў вышэйшай школе. Сёння станаўленне творчай прафесійнай дзейнасці неабходна ажыццяўляць выключна на асобаснай аснове, развіваючы гатоўнасць да творчасці ў самых розных сферах жыццядзейнасці. Найважнейшай умовай мэтанакіраванай працы па развіцці інтэлектуальных здольнасцяў асобы з’яўляецца арганізацыя ўласнай творчай вучэбна-пазнавальнай дзейнасці, навукова-даследчай дзейнасці.

Навукова-даследчая дзейнасць прадугледжвае папярэднюю падрыхтоўку (вызначэнне тэмы і назвы даследчай работы). Пасля гэтага неабходна сфармуляваць мэту (асноўны напрамак даследчыцкай дзейнасці), задачы (канкрэтызацыя мэты), аб’ект (матэрыял, на якім праводзіцца даследаванне) і прадмет (аспект праблемы).

Асноўнымі відамі навукова-даследчых работ з’яўляюцца навуковыя артыкулы, рэфераты, даклады, праекты.

Важным этапам з’яўляецца бібліяграфічная праца з даведачнымі выданнямі, апрацоўка і адбор літаратуры, занатоўванне.

Вылучаюць наступныя віды запісаў: цытата (даслоўная вытрымка з тэксту, выказванне аўтара, якое прыводзіцца для пацвярджэння думак і меркаванняў), пры гэтым пасля цытаты робіцца адпаведная спасылка на аўтара; анатацыя (кароткае заключэнне і вывады работы), тэзісы (асноўныя палажэнні і думкі работы), канспект (кароткі або падрабязны перапрацаваны аўтарам пісьмовы выклад зместу крыніцы).

Заключны этап падрыхтоўкі навуковай працы зводзіцца да напісання плана навукова-даследчай работы (па форме планы бываюць простыя і складаныя). Асаблівасцю складаных планаў з’яўляецца тое, што яны маюць падпункты, якія тлумачаць змест асноўных загалоўкаў.

Істотным элементам прафесійнай падрыхтоўкі спецыялістаў з’яўляюцца навыкі публічнага выступлення (на семінарах, навуковых канферэнцыях). Варта кіравацца наступнымі парадамі:

• Неабходна папярэдне прадумаць усе дэталі вуснага выступлення і не разлічваць на імправізацыю.

• Трэба старанна дастасоўваць аб’ём выказвання да рэгламента.

• Кожнае выступленне павінна мець пачатак, галоўную частку і заключэнне. Заканчэнне мае вельмі важнае значэнне для эфектыўнасці прамовы.

• Неабходна скласці сціслы план прамовы, зазначыўшы ў ім інфармацыю, якая патрабуе дакладнасці (даты, статыстычныя звесткі, крыніцы).

• Неабходна дбайна ставіцца да знешняй формы выступлення, у тым ліку да выгляду самога выступоўцы.

• Неабходна навучыцца кантраляваць сваё хваляванне, але трэба мець на ўвазе, што пэўнае хваляванне падчас публічнага выступлення – гэта натуральна.

• Сачыце за жэстыкуляцыяй падчас прамовы. Яна павінна быць натуральнай і адпавядаць тэмпу прамовы.

• Рэгулюйце гучнасць голасу ў залежнасці ад аб’ёму памяшкання і велічыні аўдыторыі.

• Звяртайцеся да людзей, спабуйце наладзіць з імі дыялог, гаварыце ўпэўнена і спакойна. Пры выступленні глядзіце на групы людзей, а не на адну і тую ж асобу, каб усе мелі былі перакананы, што Вы звяртаецеся да іх асабіста.

• Не спрабуйце змясціць максімум інфармацыі ў кароткім часе.

• Прамаўляйце не словамі, а фразамі, завяршаючы кожную з іх. Чым большая аўдыторыя, тым карацейшымі павінны быць выказванні.

• Належную ўвагу звярніце на разнастайнасць моўных канструкцый выступлення. Аўдыторыя не павінна стамляцца ад манатоннасці.

• Кантралюйце рэакцыю аўдыторыі і назірайце за ёй. Не дазваляйце парушаць план выступлення.

• Старанна абдумвайце адказы на пытанні – яны павінны быць слушнымі, сціслымі і адназначнымі.

• Падкрэсліце высновы выступлення інтанацыйна. Заключэнне павінна падсумоўваць найважнейшыя моманты выступлення і яго асноўную думку.

• Абавязкова падзякуйце слухачам за ўвагу і актыўнае абмеркаванне выступлення.