Публікацыі крыніц

Да ўсіх тэм:

Акты исторические, собранные и изданные Археографическою комиссиею. СПб., 1841-1842. Т.1-5.

Акты, издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов. Вильна, 1865-1915. Т.1-39.

Акты, относящиеся к истории Западной России, собранные и изданные Археографической комиссией. СПб., 1846-1853. Т.1-5.

Белоруссия в печати XVIII ст. -Мн., 1985. -С.40-71.

Белоруссия в эпоху феодализма. Сб. док. и м-ов. В 4 т. Т.І. -Мн.: Изд-во АН БССР, 1959.

Белоруссия в эпоху феодализма. Сб. док. и м-ов. -Мн.: Изд-во АН БССР, 1959.

Белоруссия в эпоху феодализма. Сб. док. и м-ов. Т.2. -Мн.: Изд-во АН БССР, 1960.

Белоруссия в эпоху феодализма. Т.1-3. -Мн., 1959-1961. Т.1.

Белорусския в эпоху капитализма (1944-1959). Мн., 1981. -Т.1

Борьба за Советскую власть в Белоруссии. 1918-1920. Сб. док. и м-ов. В 2-х т. Мн., 1968. -Т.1; 1971 - Т.2.

Борьба трудящихся Западной Белоруссии за социальное и национальное освобождение и воссоединение с БССР. Док. и м-лы. Мн., 1962-1972. Т.1-2.

Великая Октябрьская социалистическая революция в Белоруссии. Док. и м-лы. Мн., 1957.

Восстание в Литве и Белоруссии 1863-64 гг. Док. и м.-лы. М., 1965.

Восстановление народного хозяйства БССР. Сб.док и м-ов. Мн., 1981.

Всенародное партизанское движение в Белоруссии в годы Великой Отечественной войны. Мн., 1967. -Т.1№ 1973 - Т.2. Кн.1; 1978 - Т.2. Кн.2.

Государственные архивы СССР: Справочник: В 2 ч. -М.: Мысль, 1989.

Дакументы па гісторыі Беларусі, якія зберагаюцца ў Цэнтральных архівах СССР. -Мн., 1991.

Документы, объясняющие историю Западно-русского края и его отношение к России и к Польше. -СПб., 1865. -638 с.

Индустриализация Белорусской ССР. (1926-1941 гг.). Сб.док. и м—ов. Мн., 1985.

Каталог сборников документов, изданных архивными учреждениями СССР. 1917-1960. -М., 1961.

Уния в документах: Сб./сост. В.А.Теплова, З.И.Зуева. Мн.: Лучи Софии, 1997.

Центральный государственный исторический архив Белорусской ССР в г.Гродно: Путеводитель. -Мн., 1956. -80 с.

Центральный государственный исторический архив БССР в г.Минске: Путеводитель. -Мн.: Полымя, 1974. -336 с.

Черепнин Л.В. Русские феодальные архивы XIV-XV веков. М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1948-1951. Ч. 1-2.

Да ўводзін:

История и палеография. М.: Изд-во РАН, 1993.

Да раздзела І:

Акты Литовской метрики. Т.1-2. -Варшава, 1896-1897.

Акты Литовско-Русского государства. Вып. 1. Т.2. -М., 1897-1899.

Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. Т.11-13. Акты Главного Литовского Трибунала. -Вильно, 1880-1886; т.15. Декреты Главного Литовского Трибунала. -Вильно, 1888.

Акты, относящиеся к истории Западной России. Т.1-4. -СПб., 1846-1853.

Белорусская ССР в международных отношениях. (1944-1959). Мн., 1960; (1960-1980). Мн., 1983.

Горбачевский Н. Каталог древним актовым книгам губерний Виленской, Гродненской, Минской и Ковенской. -Вильно, 1872.

Дневник Люблинского сейма 1569 г. -СПб., 1869.

Законодательные акты Великого княжества Литовского XV-XVI вв.-Л.: Соц.-эк. издат., 1936.

Збор пастаноў і распараджэнняў Урада БССР (алф.-прадм. паказ.). Мн., 1979.

Инвентари магнатских владений Белоруссии XVII-XVIII вв. Владение Сморгонь. -Мн.: Наука и техника, 1977. -251 с.

Инвентари магнатских владений Белоруссии XVII-XVIII вв. Владение Тимковичи. -Мн.: Наука и техника, 1982. -216 с.

Книга Посольская Метрики Великого княжества Литовского. -М., 1943.

Литовская Метрика. Т.1-5. -СПб., -П., 1903-1915.

Отчет Минского Отделения попечительства императрицы Марии Александровны о слепых за 1913 годъ. Минскъ, 1914, 40 с.

Памятники дипломатических отношений Московского государства с Польско-Литовским. Т.1-2. -СПб., 1882-1887.

Памятники русского права / Под ред. и с предисл.С.В.Юшкова. М.: Госюриздат, 1952-1963. Вып.1-8.

Первый Литовский Статут. В 2-х томах. Т.І. Ч. 1-2. -Вильнюс, 1983-1985.

Писцовая книга бывшего Пинского староства. Ч.1-2. -Вильно, 1874.

Писцовая книга Гродненской экономии. Ч.1-2. -Вильно, 1881-1882.

Писцовая книга Пинского и Клецкого княжеств в 1552-1555 гг. -Вильно, 1883.

Полный хронологический сборник законоположений, касающихся евреев, сост.Леванда. СПб., 1874.

Правда Русская / Подгот. к печати: В.П.Любимов и др.; Под ред. Б.Д.Грекова. М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1940-1963. Т.1-3.

Проблемы исторической демографии СССР. Кишинев, 1985.

Ревизия Кобринской экономии. 1563. -Вильно, 1876.

Решения Главного Литовского трибунала. 1583-1655. -Вильнюс: Минтис, 1988. -670 с.

Российское законодательство Х-ХХ веков: [Тексты и коммент.]: В 9 т. / Под общ.ред. О.И.Чистякова. М.: Юрид.лит., 1984-1994. Т.1-9.

Русская историческая библиотека. Т.30. -Юрьев, 1914.

Сборник законов Белорусской Советской Социалистической Республики (СЗ БССР), 1938. № 1.

Сборник законов и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР. В 3-х т. Т.1-3. Мн., Беларусь, 1974-1976.

Сборник указов, постановлений, решений, распоряжений военного времени. 1944 г. Л., 1945.

Собрание постановлений и распоряжений правительства Белорусской Советской Социалистической Республики (СП БССР), 1938. № 1.

Собрание трактатов и конвенций, заключенных Россией с иностранными державами. Т.2 (1772-1808). -СПб., 1875.

Статут Великого княжества Литовского 1529 г. -Мн.: АН БССР, 1960. -252 с.

Статут Великого княжества Литовского 1566 г. // Временник императорского Московского общества древностей российских. -М., 1855. Кн.23.

Статут Вялікага княства Літоўскага. 1588: Тэксты. Даведнік. Каментарыі. -Мн.: БелСЭ, 1989. -573. с.

Volumina legum. T.1-8. -Petersburg, 1859-1860.

Да раздзела ІІ:

Барбаро И., Кантарини А. Барбаро и Кантарини о России (Итальянские тексты и переводы): К истории итало-русских связей в XV в. -Л., 1971. -275 с.

"Великая хроника" о Польше, Руси и их соседях ХІ-ХІІІ вв. -М.: Изд-во МГУ, 1987. -259 с.

Гваньини А. Описание всей страны, подчиненной царю Московии // Чтения в Обществе истории и древностей российских. Кн. IV. -М., 1897.

Генрих Латвийский. Хроника Ливонии. -М.; Л., 1938. -352 с.

Герберштейн С. Записки о Московии. -М.?: Изд-во МГУ, 1988. -429 с.

Длугош Ян. Грюнвальдская битва. -М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1962. -214 с.

Житие блаженыя Еуфросинии, игумении Вседръжителя Святаго Спаса во градъ в Полодскъ // Старажытная беларуская літаратура. Зборнік. -Мн.:Юнацтва, 1990. -С.54-66.

Житие и терпенье преподобного отца нашего Аврамья, просвътившагося в терпъеньи мнозе, новаго чудотворца в святыя града Смоленьска // Старажытная беларуская літаратура. Зборнік. -Мн., 1991. -С.66-75.

Житие преподобной Ефросиніи, Игуменіи Полоцкой. Санкт-Петербург. 1992.

Кніга жыцій і хаджэнняў: Пер. са старажытнарус., старабеларус. і польск. / Уклад., прадм. і каментарыі А.Мельнікава. Мн.: Маст.літ., 1994.

Корб И.Г. Дневник путешествия в Московию. -СПб., 1906.

Коршунов А.Ф. Афанасий Филлипович. Жизнь и творчество. -Мн.: Изд-во АН БССР, 1965. -183 с.

Лісты Ф.С.Кміты-Чарнабыльскага // Помнікі старажытнай беларускай пісьменнасці. -Мн.: Навука і тэхніка, 1975. -С.39-110, 161-182.

Новгородская первая летопись младшего и старшего изводов. - М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1950. -640 с.

Олеарий А. Путешествие // Чтения в Обществе истории и древностей российских. Кн. ІІІ-IV. -М., 1873; кн. І. -М., 1874.

Памятники литературы Древней Руси. ХІІ век. -М.: Художественная литература, 1980. -С.283-323, 373-387.

Памятники литературы Древней Руси. ХІ-начало ХІІ века. -М.: Художественная литература, 1978. -С. 393-416.

Памяць святога нашага бацькі Кірылы, епіскапа Тураўскага // Спадчына. 1990. -№ 2. -С.33.

Письма и бумаги императора Петра Великого. Т.8. Вып.2. -М.: Изд-во АН СССР, 1951. -С.832-836.

Повесть временных лет // Памятники литературы Древней Руси. ХІ-начало ХІІ вв. -М.: Художественная литература, 1978. -С.23-277.

Полное собрание русских летописей. Т.17. Западнорусские летописи. -СПб., 1907.

Полное собрание русских летописей. Т.25-30, 34. -М.; Л.: Изд-во АН СССР, Наука, 1949-1978.

Полное собрание русских летописей. Т.32. Хроники: Литовская и Жмойтская, и Быховца. Летописи: Баркулабовская, Аверки и Панцырного. -М.: Наука, 1975. -234 с.

Полное собрание русских летописей. Т.35. Летописи белорусско-литовские. -М.: Наука, 1980. -307 с.

Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. -Мн.: Навука і тэхніка, 1983. -175 с.

Поссевино А. Исторические сочинения о России XVI в. -М.: Изд-во Московского университета, 1983. -272 с.

Прадмовы і пасляслоўі паслядоўнікаў Францыска скарыны. -Мн.: Навука і тэхніка, 1990. -308 с.

Публицистика белорусских народников. Мн., 1983.

Русская историческая библиотека. Т.6, 7, 19. Памятники полемической литературы в Западной Руси. Кн. 1-3. -СПб., 1882.

Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667-1686). -Мн.: Изд-во БГУ, 1972. -С.346-349.

Русско-белорусские связи. Сборник документов. 1570-1667 гг. -Мн.: Изд-во БГУ, 1963.

Скарына Ф. Прадмовы і пасляслоўі. -Мн.: Навука і тэхніка, 1969. -240 с.

Скарына Ф. Творы. -Мн.: Навука і тэхніка, 1990. -206 с.

Старажытная беларуская літаратура. Зборнік. -Мн.: Юнацтва, 1990. -С.17-43, 44-53, 75-83, 84-118, 119-178, 179-189, 190-194, 194-232, 262-278, 279-296 296-321.

Старонкі Полацкага летапісу // Спадчына. 1990. -№ І. -С.42-45.

Творения святого отца нашего Кирилла, епископа Туровского. -Киев, 1880.

Хроника белорусского города Могилева. Собранное и писанное А.Трубницким... продолженное его сыном М.Трубницким. Пер.Н.Гортынский. М., 1887.

Хроника Быховца. -М.: Наука, 1966.-149 с.

СОДЕРЖАНИЕ

	Прадмова ...........................................................................................	3
	Уводзiны .............................................................................................	4
I	ДакументальныЯ крынIцы................................................	18
1.	Заканадаўчыя дакументы .................................................................	18
1.1	Агульная характарыстыка ...............................................................	18
1.2.	Матэрыялы заканадаўства зямель Русi IX-XIII ст. ....................	18
1.3.	Заканадаўства Вялiкага княства Лiтоўскага ..................................	19
1.3.1.	Агульная характарыстыка.................................................................	19
1.3.2.	Прывiлеi, iх класiфiкацыя, роля прывiлеяў у працэсе афармлення саслоўных правоў магнатаў i шляхты ..............................................	20
1.3.3.	"Судзебнiк" Казiмiра IV, яго месца ў сiстэме развiцця заканадаўства Вялiкага княства Лiтоўскага ...................................	22
1.3.4.	Статуты (1529, 1566, 1588) як гiстарычная крынiца ...................	23
1.3.5.	Пастановы (канстытуцыi) сеймаў Вялiкага княства Лiтоўскага i Рэчы Паспалiтай ..............................................................................	24
1.4.	Заканадаўства Расiйскай iмперыi (канец XVIII ст. - пачатак XX ст.) .....................................................................................................	25
1.4.1.	Агульная характарыстыка ................................................................	25
1.4.2.	Тыпы i вiды заканадаўчых дакументаў канца XVIII - пачатку XX стст....................................................................................................	27
1.4.3.	Публiкацыi дакументау заканадауства Расiйскай iмперыi ..............	28
1.5.	Заканадаўчыя дакументы навейшага часу ........................................	31
1.5.1.	Агульная характарыстыка ................................................................	31
1.5.2.	Асноўныя вiды заканадаўчых дакументаў навейшага часу. Дэкрэты ..............................................................................................	34
1.5.3.	Методыка аналiзу дакументаў заканадаўства ................................	38
2.	Актавыя матэрыялы ................................................................	39
2.1.	Агульная характарыстыка ...............................................................	39
2.2.	Вiды актаў ..........................................................................................	40
2.3.	Актавы фармуляр ..............................................................................	40
2.4.	Этапы развiцця актавых матэрыялаў ..............................................	41
2.4.1.	Актавыя матэрыялы Х-ХІІІ стст. ("рускiя" акты).......................	41
2.4.2.	Актавыя матэрыялы перыяду ВКЛ (сяр.ХІІІ-XVIII ст.) .................	42
2.4.3.	Методыка аналiзу актавага матэрыялу ..........................................	45
3.	Матэрыялы справаводства ...............................................................	46
3.1.	Агульная характарыстыка ...............................................................	46
3.2.	Матэрыялы справаводства перыяду Вялікага княства Літоўскага (XIV-XVIII стст.). “Лiтоўская метрыка”. ....................................	47
3.2.1.	Агульная характарыстыка ................................................................	47
3.2.2.	Канцылярыя ВКЛ i яе “кнiгi”. Першапачатковы i сучасны склад кнiг ......................................................................................................	48
3.2.3.	Асноўныя этапы навуковага асваення i вывучэння Лiтоўскай Метрыкi. Гiсторыя фонда “Лiтоўская метрыка” (ЦДАСА РФ, № 389).................................................................................................	53
3.2.4.	Віды дакументавання .........................................................................	54
3.2.5.	Сеймавыя матэрыялы XVI-XVII стст................................................	55
3.2.6.	Мытныя кнігі як крыніца для вывучэння сацыяльна-эканамічнай гісторыі Беларусі XIV-XVIII стст......................................................	55
3.3.	Дакументы справаводства перыяду Расійскай імперыі ...................	56
3.3.1	Агульная характарыстыка ................................................................	56
3.3.2.	Справаздачы губернатараў як крыніца па гісторыі Беларусі ...........	58
3.4.	Дакументы справаводства савецкага часу .......................................	60
3.4.1.	Агульная характарыстыка ................................................................	60
3.4.2.	Класіфікацыя ......................................................................................	60
4.	Эканоміка-геаграфічныя, гаспадарчыя і статыстычныя апісанні. Статыстычныя матэрыялы ...............................................................	64
4.1.	Агульная характарыстыка і этапы развіцця статыстычных матэрыялаў.........................................................................................	64
4.2.	Перадвесне статыстыкі. Гаспадарчыя апісанні і дакументы фіскальнага ўліку насельніцтва XVI-XVIII стст .............................	66
4.3.	Эканоміка-геаграфічныя і гаспадарчыя апісанні, матэрыялы фіскальнага ўліку канца XVIII - першай паловы ХІХ стст ..............	69
4.3.1.	Матэрыялы Генеральнага межавання і ваенна-тапаграфічныя апісанні канца XVIII – 60-х гг. ХІХ стст ...........................................	69
4.3.2.	Інвентары памешчыцкіх маёнткаў першай паловы ХІХ ст..............	73
4.3.3.	Матэрыялы рэвізій як гістарычная крыніца па гісторыі Беларусі....	74
4.4.	Статыстычныя крыніцы другой паловы ХІХ -- пачатку ХХ стст.	75
4.4.1.	Статыстычныя ўстановы Расійскай імперыі, іх функцыі і структура ..........................................................................................	75
4.4.2.	Дэмаграфiчная статыстыка .............................................................	76
4.4.3.	Статыстыка сельскай гаспадаркі.....................................................	80
4.4.4.	Прамысловая статыстыка ...............................................................	82
4.5.	Статыстычныя крыніцы навейшага часу ........................................	85
4.5.1.	Арганізацыя статыстычнага ўліку ...................................................	85
4.5.2.	Дэмаграфічная статыстыка .............................................................	86
4.5.3.	Статыстыка сельскай гаспадаркі ....................................................	89
4.5.4.	Статыстыка прамысловасці .............................................................	92
II.	Апавядальныя крыніцы ...............................................	95
1.	Летапісы і хронікі ..............................................................................	95
1.1.	Агульная характарыстыка ...............................................................	95
1.2.	Этапы летапiсання на Беларусi ........................................................	95
1.3.	“Аповесць мiнулых гадоў” як гiстарычная крынiца ..........................	96
1.4.	Узнiкненне мясцовых летапiсных цэнтраў. Полацкi летапiс ..........	97
1.5.	Лацiнамоўныя хронiкi XII-XIII стст. як крынiцы па гiсторыi Беларусi ..............................................................................................	98
1.6.	Сагi як гiстарычная крынiца ..............................................................	99
1.7.	Беларускае летапiсанне XV-XVI стст .............................................	99
1.7.1.	Агульная характарыстыка. Класiфiкацыя .......................................	99
1.7.2.	Першы беларуска-літоўскі звод (“Летапiсец вялiкiх князеў лiтоўскiх”), гiсторыя яго стварэння, крынiцы i склад .....................	100
1.7.3.	Другі беларуска-лiтоўскi звод ............................................................	101
1.7.4.	Трэці беларуска-літоўскі звод (“Хронiка Быхаўца”). Методыка аналiзу легендарных частак летапiсаў ..............................................	102
1.8.	Асаблiвасцi летапiсання XVII-XVIII стст. на Беларусi ..................	103
2.	Мемуарная лiтаратура .......................................................................	104
2.1.	Агульная характарыстыка ...............................................................	104
2.2.	Этапы развіцця мемуарнай літаратуры на Беларусi........................	105
2.3.	Гісторыка-мемуарная літаратура другой паловы XVI-XVIІI стст. як крыніца па гісторыі Беларусі .............................................	107
2.4.	Мемуарная лiтаратура XVIII ст......................................................	110
2.5.	Літаратура падарожжаў як гістарычная крыніца. Запіскі замежных дыпламатаў і падарожнікаў аб Беларусі XVI-XVIII стст....................................................................................................	110
	Мемуарная літаратура ХІХ – пачатку ХХ стст ...........................
2.6.	Мемуарная літаратура навейшага часу ...........................................	112
3.	Літаратурныя і публіцыстычныя творы як гістарычныя крыніцы...............................................................................................	118
3.1.	Агіяграфічныя крыніцы ......................................................................	118
3.2.	Лiтаратурныя i пуюлiцыстычныя творы XI-XII стст....................	121
3.3.	Публiцыстычныя творы XIV-XVIII cтст........................................	122
3.4.	Публiцыстычныя творы XIX-XX cтст.............................................	122
3.5.	Эпiсталярныя крынiцы ......................................................................	123
	ДАДАТАК .........................................................................................
	Праграма курса “Крынiцазнаўства гiсторыi Беларусi” ..................
	Лiтаратура .........................................................................................
	Публiкацыi крынiц ............................................................................

1 Тып аб'ядноўвае крыніцы, якія адрозніваюцца спосабам кадзіроўкі інфармацыі і яе захоўвання.

1 Выведзеныя з дапамогай чалавека пароды жывёл i iнш.

2 Ад лац. conventionalis — умоўны.

1 Так, напрыклад, кіна і фотаматэрыялы непары?на звязаны з анатаваннем (картачкі прадметна-тэматычнага каталога, архіуныя і студыйныя мантажныя лісты). У азначаным выпадку спалучаюцца выяуленчая і пісьмовая формы, але аб’ект адлюстравання адзіны.

2 Від — гістарычна склаўшыся комплекс пісьмовых крыніц, для якіх характэрна падабенства прыкметы іх структуры і зместу.

1 Аб’ект – гэта тое, на што накіравана пазнавальная дзейнасць чалавека, а прадмет — канкрэтныя бакі, якасці і адносіны аб’ектаў, якія даследуюцца з пэўнай мэтай у пэўных абставінах і ўмовах.

1 Па трапнаму вызначэнню Л.С.Клейна гэта рэшткі культуры мінулага, аддаленага ад нашага жыцця не толькі значным інтэрвалам часу (гэта не галоўнае), але і разрывам традыцыі, такім разрывам, які ўскладняе разуменне рэшткаў.

1 Да першасных адносяць: неперыядычныя публікацыі крыніц, перыядычныя, выданні крыніц, што працягваюцца (напр., "Полное собрание русских летописей"); да другіх – інфармацыйныя выданні (рэфератыўныя і інш.), даведачная літаратура (энцыклапедыі, слоўнікі), бібліяграфічныя дапаможнікі.

1 Археаграфія – спецыяльная гістарычная дысцыпліна, якая распрацоўвае методыку пошуку і збору пісьмовых помнікаў (палявая археаграфія), навуковага ўліку і апісання рукапісаў і рукапісных кніг (камеральная археаграфія), прынцыпы выдання гістарычных крыніц (эдыцыйная, або выдавецкая археаграфія).

2 Гл.дадатак.

1 Спосаб напісання, нягледзячы на блізкасць моў у перыяд XIV-XVIII ст. істотна адрозніваўся. Гл.: Куль-Сяльверстава С.Я. Беларуская палеаграфія: навуч.дапам. Гродна, 1996; Тихомиров М.Н. Муравьев А.В. Русская палеография. М., 1982.

2 Гл.: Мова беларускай пісьменнасці XIV-XVIII ст.ст. Мн., 1988

3 Механічнае злучэнне эпізодаў з розных месцаў называюць кантамінацыяй, а цалкам заснаваны на чужым матэрыяле тэкст кампіляцыяй.

4 Герменеўтыка – мастацтва і тэорыя вытлумачэння, якая мае на мэце вызначыць сэнс, зыходзячы з яго аб'ектыўных (значэнне слоў і іх гістарычна абумоўленыя варыяцыі) і суб'ектыўных (намеры аўтараў) падстаў. Мяркуюць, што паходжанне гэтага слова звязана з імем бога Гермеса, весніка багоў, якому прыпісвалася таксама вынаходжанне мовы і пісьменства.

1 Урэшце абараняцца перад судом і даказваць сваю невінаватасць абвінавачаны павінен быў сам. Але калі ён не мог здзяйсняць абарону самастойна, то даручаў гэта свайму верніку ці пракуратару. Калі першы – проста давераная асоба абвінавачанага, то другі – прафесійны юрыст-павераны ў Вялікім княстве Літоўскім, які займаўся адвакацкай практыкай (шляхціч).

1 Статут Вялiкага княства Лiтоўскага 1588: Тэксты, Даведнiк, каментарыi. Мн., 1989.

2 Гл.раздзел "Матэрыялы справаводства".

1 АЗР. Т.1. Спб,1846. N 166. С.191.

1 АЗР. Т.1. Спб., 1846. С.21.

1 АЗР. Т.1. N 43. С .57,58; N 82. С. 103.

2 Амаль усе яны змешчаны ў зборнiку дакументаў "Полоцкие грамоты XIII- начала XVI вв." у 4-х частках. М., 1977 - 1980.

1 Ітынерарый – дзеннік падарожжаў.

1 Даніны – спецыфічная назва падараванняў (“пажалаванняў”) вялікага князя.

1 Гл.: Галенчанка К.Я. Неизвестный реестр метрики Великого княжества Литовского в собрании П.П.Дубровского // Книга в Белоруссии: Книговедение, источники, библиография (сб. статей). Мн., 1981.

1 Кампаратыўнае вывучэнне мытных кніг гл.: Каун С.Б. Мытные и таможенные книги ВКЛ и России XVI-XVIII вв. (результаты сравнительного анализа)./ Гістар.крыніцы: праблемы класіфікацыі, вывучэння і выкладання. М-лы да Міжнарод. нав.-прак. канф. Мн., 1998.

1 Азначаныя дакументы разглядаюцца ў наступным раздзеле.

2 Кожны дакумент мае асобныя элементы, што носяць назву "рэквізітаў": аўтар, адрасат, подпіс, дата і г.д. Сукупнасць рэквізітаў, размяшчаных пэўным чынам у дакуменце, складае яго фармуляр".

3 Падрабязны агляд гэтых груп гл.: Селунская Н.Б., Бородкин Л.И., Григорьева Ю.Г., Петров А.Н., Становление российского парламентаризма начала ХХ века. М., 1996. С.127-132.

1 Гл.: Дятлова Н.П. Отчеты губернаторов как исторический источник // Проблемы архивоведения и источниковедения. Л., 1964.

2 Нагадаем, што фармуляр дакумента – гэта паслядоўнасць яго структурных частак.

1 Па пэўных прычынах ў выданні не разглядаюцца дакументы справаводства Польскай рэспублікі, што датычацца тэрыторыі Заходняй Беларусі перыяду 1921-1939 гг.

2 Некаторыя даследчыкі адносяць да гэтай групы таксама кантракты, дамовы, працоўныя пагадненні (гл. Источниковедение истории СССР. М., 1981. С.399), якія, на наш погляд, маюць рысы актавых матэрыялаў.

1 Для нас таксама (аўт.).

2 НАРБ, фонд №

1 Гл.: Перспективный план развития сельского и лесного хозяйства БССР на 1925/26-1929/30 гг. (Утвержден правительством). Минск: Наркомзем БССР, 1927.

2 Гл. раздзел "Статыстычныя крыніцы".

3 Не трэба блытаць справаздачную и справаводчую дакументацыю.

1 Часам цікавую і карысную інфармацыю можна запазычыць з гістарычных даведак, складзеных архівістамі фонду.

1 Статыстыка – гэта яшчэ і галіна ведаў, адна з эканамічных навук.

1 Для прыкладу, тэрытарыяльна-адміністрацыйныя змены БССР на працягу 1920-х гг. не даюць магчымасці параўнаць многія звесткі. К статыстыцы сельскай гаспадаркі на працягу першай паловы ХІХ ст не вызначалася дакладна, што разумеецца пад "неудобными" землямі, у статыстыцы прамысловасці -- паняцце "фабрыка".

1 Пичета В.И. Аграрная реформа Сигизмунда Августа в Литовско-Русском государстве. М., 1958. С.184.

2 Гл.выд.: Писцовая книга Пинского и Клецкого княжеств, составленная пинским старостою Станиславом Хвальчевским в 1552-1555 гг. Вильно. 1884.

3 Бона Сфорца — жонка Жыгiмонта I Старога, атрымала гэтыя землi ад мужа i пажыццевае валоданне. Дарэчы, усе прывiлеi, атрыманыя Бонай на землi i гарады, сабраныя ў ЦГАДА (Лiтоўская метрыка, кнiгi публiчных спраў).

4 Писцовая книга бывшего Пинскаго староства, составленная по повелению короля Сигизмунда Августа в 1561-1566 гг. минским и кобринским старостою Лаврином Войною. Вильно. 1874.

1 Писцовая книга Гродзенскай экономии с прибавлениями. В 2-х ч. Ч.1. 1881., ч.2. 1882.

2 Матэрыялы рэвiзii “Полоцкая ревизия 1552 г.” былi падрыхтаваны i выдадзены Лаппо І. I. ў 1905 г.

3 Гэтыя матэрыялы таксама апублiкаваны: Гл.: “Писцовые книги Московского государства”. Ч.1. Отд.II. Спб., 1877. С.421-566.

4 Першапачаткова гэта попiс (вопiс) памесця цi рэестр.

5 Гл.падручнiк пад рэд.I.Д.Кавальчанкi “Источниковедение истории СССР”. М., 1981. С.120-134.

6 Гл.: Копысский З.Ю. Источниковедение аграрной истории Белоруссии. Мн., 1978.

1 Гл.: Инвентари магнатских владений Белоруссии XVII-XVIII вв. Владение Смаргонь. Мн., 1977 і інш.

2 Гл.: Козловский П.Г. Магнатское хозяйство Белоруссии во второй половине XVIII в. Мн., 1974.

1 Голубеў В.Ф. Сялянскае землеўладанне і землекарыстанне на Беларусі XVI-XVIII ст. Мн., 1992. С.19.

2 Складанасці на гэтым шляху і вопыт апрацоўкі можна знайсці ў манаграфіі. П.А.Лойкі. Прыватнаўласніцкія сяляне Беларусі. Эвалюцыя феадальнай рэнты у другой палове XVI - XVIII стст. Мн., 1991.

1 Не азначанага пры першапачатковым ўлiку.

1 Анiшчанка Я.К.

1 Падрабязней гл.: Улащик Н.Н.Введение обязательных инвентарей в Белоруссии и Литве // Ежегодник по аграрной истории Восточной Европы. Таллин, 1959.

2 Суплiкi – сялянскiя скаргi на часовых трымальнiкаў, арандатараў.

3 Назва выклікана тым, што звесткі перапісу удакладняліся і першапачатковыя дадзеныя дапаўняліся (ад лац. “revisio” - зноў разглядаю)

1 Iх называлi "прапiснымi".

1 Гл. публікацыі: “Коневодство в 60 губерниях Европейской России и Кавказа по данным военно-конских переписей 1900-1906 гг. (Спб., 1907); а таксама зборнік “Состояние скотоводства в России” (звесткі з 1864 г. недакладныя, істотна зменьшана колькасць жывелы).

1 Звод дадзеных аб пасеўных плошчах па 50 губернях Еўрапейскай Расіі за 9 год - (1881, 1887, 1893-1899) апублікаваны ў “Временнике ЦСК” (1901 г., № 48). З 1910 г. сталі выдавацца кожны год “Предварительные сведения о плоіадях посевов зерновых злебов и других важнейших полевых растений (Спб., соотв. год).

2 Публікацыі гэтых звестак у выданнях “18-й год в сельскохозяйственном отношении по материалам, полученным от хозяев” ахопліваюць перыяд з 1881 па 1915 гг.

3 Гл. штогоднюю публікацыю “Обзор внешней торговли России по европейским и азиатским границам”.

1 Гл. наступныя публікацыі: да 1898 г. – “Отчеты департамента неокладных сборов”, 1899-1916 - штогодняе выданне міністэрства фінансаў “Статистика производств, облагаемых акцизом”. Фармуляр публікацыі меў свой пералік паказчыкаў па кожнай вытворчасці (цукравая, вінакуранная, запалкавая і г.д.), таму дадзеныя супаставімыя толькі ў рамках адной вытворчасці.

1 Акцыз (франц. accise ад лац. accidere - абразаць), від ускоснага падатку на тавары і паслугі ўнутранай вытворчасці. Акцыз уключаецца ў цану тавара і ў тарыф за паслугі і фактычна перакладаецца на спажыўца.

1 Матэрыялы перапісу 1900 г. апублікаваны ў выданні “Статистические сведения о фабриках и заводах по отношения к производствам, не абложенным акцизом за 1900 год (Спб., 1903), матэрыялы перапісу 1908 г. прадстаўлены ў выданні “Статистические сведения по обрабатывающей фабрично-заводской промышленности Российской империи за 1908 год” (Спб., 1912). Матэрыялы абследавання 1910-1912 гг. былі апублікаваны ў выглядзе 12 выпускаў (па колькасці галін) і спецыяльнага выпуска “Общие итоги” пад назвай “Фабрично-заводская промышленность Европейской России в 1910-191 гг.”. Выданне было ажыццеўлена ў 1914-1915 гг.

2 Да гэтай групы адносяць тры “Указателя фабрик и заводов” другой паловы ХІХ ст. – першыя даведачныя выданні аб расійскіх прамысловых прадпрыемствах.

3 “Список фабрик и заводов Европейской России” (Спб., 1903)

“Список фабрик и заводов Российской империи 1908 г. (Спб., 1912)

4 Сярод іх выдзяляецца даведнік “Фабрично-заводские предприятия Российской империи” у 2-х выданнях (1 выд - Спб., 1909), (2-е, Пг., 1914).

1 Гл.: Машихин Е.А., Симчера В.М. Статистические публикации в СССР. Библиографический указатель. М., 1975.

2 Нараджэнні і смерці, колькасныя паказчыкі.

1 Итоги Всесоюзной переписи населения 1959 г. СССР (сводный том). М., 1962; Итоги Всесоюзной переписи населения 1959 года: Белорусская ССР. М., 1963.

1 Итоги Всесоюзной переписи населения 1970 г. Т.I-VII.М., 1972-1974: т.І. Численность населения СССР, союзных и автономных республик краев и областей. М., 1972, т.ІІ. Пол, возраст и состояние в браке населения СССР, союзных и автономных республик, краев и областей. М., 1972 і г.д.

2 Население СССР. М., 1990, Возраст и состояние в браке населения СССР. М., 1990, Семья в ССС. М., 1990 и др.

3 Напрыклад, дадзеныя па г.Мінску ў газ. “Вячэрні Мінск”. 1990. 28 сакавіка.

1 Гл. “Инструкции для разработки материалов гнезд динамического обследования 1927 гг.” і адпаведныя інструкцыі (М., 1929).

2 Стат.ежегодник за 1924-25 гг. вып.ІІ, ч.І. Минск, 1926. Стат. ежегодник за 1925-26 гг. Минск, 1926, Белорусская ССР в цифрах. К 10-летию существования БССР. 1919-1929. Минск, 1929 i iнш.

1 Гл.публікацыі “Население, посев, скот, птица и сельскохозяйственный инвентарь в 1923/24 гг.”. М., 1926, “Основные элементы сельскохозяйственного производства СССР за 1916 и 1923-27 гг. по частному сектору сельского хозяйства” (М., 1930). У практычных адносінах для гісторыка больш цікавы выйшаўшы раней зборнік “Основные элементы и продукция сельского хозяйства СССР за 1925/26 – 1928/29 гг.” с приложением хлебофуражного баланса за 1928/29 г. М., 1928.

2 Агляд фондаў цэнтральных архіўных устаноў.Гл.: Бокарев Ю.П. Бюджетные обследования крестьянских хозяйств 20-х годов // Вопросы истории. 1974. № 6. С.37-48 (акрамя таго гл. Фонды Наркамфіна і ЦСУ БССР).

1 Колхозы СССР: Статистический справочник. М.: ЦСУ СССР, 1929; Калгасы БССР (папярэднія вынікі абследаванняў у 1928 і 1929 гг.). Мінск, ЦСУ, 1929 і г.д.

2 Труды ЦСУ, т. XXXVI, вып. 1-2, 3.

3 У якасці дадатку да публікацыі часта выкарыстоўваюць работу М.Я.Вараб’ева “Фабрично-заводская промышленность 1913-1918 гг.” (Труды ЦСУ, т. XXVI, вып.1-2), якая аднак мае шэраг недахопаў.

4 Яны захоўваюцца ў ЦДАНГ РФ, ф.1562, воп.5.

1 З 1921 па 1930 гг. гаспадарчы год не супадаў з календарным (пачынаўся і заканчваўся 1 верасня).

2 Публікацыя гэтых дадзеных знаходзіць адлюстраванне ў часопісе “Веснік статыстыкі”.

1 У хроніцы пераважае сюжэт, аднак мяжа паміж летапісам і хронікай умоўная.

1 Падрабязней гл.: Гуревич А.Я. История и сага. М., 1972; "Эдда" и сага. М., 1979;

2 Цыт. па: Джаксон Т.Н. Исландские королевские саги как источник по истории древней Руси и её соседей // Древнейшие государства на территории СССР. М-лы и исследования. 1988-1989 годы. М.: Наука. 1991. С.124.

1 Джаксон Т.М. Исландские королевские саги о Восточной Европе. М., 1993; Лященко А.И. "Egmundas Saga" и русские летописи // Известия АН СССР. VI серия. 1926. Т.20. № 12. С.1061-1086 i iнш.

2 Заяц Ю.А. Полоцкие события Саги об Эйдмунде // Полоцкий летописец. № 1(2). Полоцк, 1993. С.5-10.

1 Чамярыцкі В.А. Беларускія летапісы як помнікі літаратуры. Мн., 1969.

1 Ад франц. memories або лац. memoriale.

1 На дадзеным этапе працы нам падаецца немагчымым лепш напiсаць па гэтаму пытанню, чым гэта зрабiў А.Мальдзiс у сваёй выдатнай працы “Беларусь у люстэрку мемуарнай лiтаратуры XVIII ст.”. Мн., 1982.

1 Многія з іх даволі дакладна вызначалі этнічныя межы Беларусі (заходнюю – Брэст, Гродна, паўночны ўсход – Друя, Віцебск, Полацк, поўдзень – Прыпяць, усход – Днепр).

1 Гл.: Савецкая Беларусь ва ўспамінах сучаснікаў. Анатаваны паказальнік мемуарнай літаратуры. 1917-1972. Мн., 1993.

2 У якасці прыкладу можна прывесці зборнік "1917 год в деревне" (М.; Л., 1929).

3 Памяці Івана Луцкевіча ў першыя ўзгодкі смерці яго. Вільня, 1920.

4 Прыкладам апошняга можа служыць твор А.Луцкевіча "За дваццаць пяць гадоў". (Вільня, 1928).

1 Прыкладам з'яўляецца кніга П.К.Панамарэнкі "Партызанскі рух у Вялікай Айчыннай вайне". М., 1943.

2 Падрабязней гл.: Курков И.И. Анкета как исторический источник (На материалах "опросных листов для возвратившихся на Родину из германской неволи")// Гістарычныя крыніцы: праблемы класіфікацыі, вывучэння і выкладання. Мінск, 23-24 красавіка 1998 г. Матэрыялы да Міжнароднай навук.-практ. канфер. Мн., БДУ, 1998.

3 Па няпоўных дадзеных за гэты час у рэспубліцы было выдадзена да 300 кніг і зборнікаў успамінаў падпольнага і партыханскага руху.

4 Калинин П.З. Партизанская республика. 3-е изд. Мн., 1973.

5 В Принёманских лесах. Воспоминания партизан и подпольщиков. Мн., 1975. Лещеня С.К. С поролем горкома. Мн., 1991. Ромма Ф. Мужала молодость в боях. Записки секретаря подпольного обкома комсомола. Мн., 1974. Мазуров К.Т. Незабываемое: О деятельности подпольных комсомольских организаций в годы Великой Отечественной войны. Мн., 1984, і інш.

1 Партийное подполье Белоруссии. 1941-1944. Минская область и Минск. Страницы воспоминаний. Мн., 1984.; Партийное подполье Белоруссии. 1941-1945. Страницы воспоминаний. Витебская, Могилевская, Гомельская, Полесская области. Мн., 1985.

2 Баграмян И.Х. Так начиналась война. М., 1971. Буг в огне. Мн., 1970. Жуков Г.К. Воспоминания и размышления. М., 1974. Руссиянов И.Н. В боях рожденная. М., 1982.

3 Киселев К.В. Записки советского дипломата. М., 1974; Впечатления, встречи. Записки советского дипломата. Мн., 1980.

4 Белорусская ССР на международной арене. М., 1964 і інш.

5 Рассвет над Нёманом. Мн., 1982 і інш.

6 Напр., Орехво Н.С. Дела и люди КПЗБ. Воспоминания. Мн., 1983.

7 Жизнь, отданная борьбе, 2-е изд. испр и доп. Мн., 1983; Корж Е.С. Вся жизнь – отчизне: О командире Минского партизанского соединения В.З.Корже. Мн., 1984; Секретарь обкома: воспоминания и документы о Ф.М.Языковиче; Успаміны пра Янку Купалу. Мн., 1982; Успаміны пра Якуба Коласа. Мн., 1982; Успаміны пра Цішку Гартнага. Мн., 1984 і інш.

1 Рагуля Васіль. Успаміны. Мн., 1993 (друк. па выданні: Успаміны, Нью-Ёрк, 1957).

2 Малецкі Язэп. Пад знакам палоні. Успаміны. Таронта, 1976.

1 Гарт. З успамінаў пра Саюз Беларускіх Патрыётаў" (Глыбокае, Паставы. 1945-1947). Менск: Наша Ніва, 1997.

2 Многiя лiтаратуразнаўцы выкарыстоўваюць гэты тэрмiн менавiта ў апошнiм сэнсе. Гл., напр. Кiсялёў Г.В. Ад Чачота да Багушэвiча. Мн., Навука i тэхнiка, 1994.

1 Гл.: Кнiга жыцiй i хаджэнняў / Уклад, прад_ i каментарыi А.Мельнiкава. Мн., 1994.

1 Блок М. Апология истории... -М, 1980. С.38.

1 Рыбаков Б.А. Петр Бориславович: Поиск автора "Слова о полку Игореве". М., 1991.

2 Выдатным прыкладам таго з’ўляецца “Мужыцкая праўда” К.Калiноўскага.

3 Гл. Публицистика белорусских народников. Мн., 1983.

1 Платонов А. Однажды любившие // Лит. газ. 1983. 19 окт.

2 Але часам даследчыкi маюць справу з пiсьмамi, у якiх адсутнiчае асобны з пералiчаных элементаў, а здараецца — i ўсе яны разам.

3 Пасланнi, напiсаныя беларускiм паўставам XVI ст. былi вывучаны С.Г.Вiленскiм (гл. яго працу: Послания старца Артемия. Одесса, 1906).

1 Rohaska A. Archivum Domus Sapiehanae. Tomus I contenet codicem epistolarem 1575-1606. Lwow. 1892. F.XXXV+577.

2 Korespondencja filomatow (1817-1823) / Wybor i poracowanie M.Zielinska. Warsawa, 1989. S.5.

3 Весцi АН БССР. Сер. грамад. навук. 1981. № 4. С. 121-126.

143