22. Сахарада күндіз ауаның орташа температурасы +40ºС-ден жоғары болса, құмның бетінде +70ºС –ден артады.

23. Сахара ең таза экологиялық аудан.

24. Жерінің 80% шөлге айналуға жақын, соңғы 50 жылда саваннаға қарай 650км-ге оңтүстікке жылжыған.

25. Хамада – Сахарадағы тасты шөлдер, жауын-шашыны 100 мм-дей .

26. Шұраттар – жер асты суы жер бетіне жақын шөлдердегі жасыл аймақтар.

27. Вельвичия – шөлге тән, жуан діңінің биіктігі 50см ғана, одан ұзындығы 2-3 кейде 8 м-ге жететін, қатты қабықты 2 жапырақ шығатын шөлдің өсімдігі. Намиб шөлінде.

28. Самум – шөлдердегі құмды, дауылды жиі соғатын жел.

29. Сағымдар – қатты қызған ауада пайда болатын алдамшы табиғат құбылыстары.

30. Өзендері 3 алапқа бөлінеді. Атлант мұхит, Үнді мұхиты және ішкі тұйық алап.

31. Өзендер экватор маңы мен оңтүстік шығысында көп.

32. Шығысы биік болғандықтан Атлант мұхит өзендері көп әрі ұзын болады.

33. Ніл өзені Тана көлінен басталып, солтүстікке қарай ағады.

34. Конго өзені – экваторды 2 рет кесіп өткендіктен суының молдығы жөнінен Амазонкадан соңғы ІІ-орында.Ұзындығы 4320км. Ливингстон сарқырамасы.

35. Д.Ливингстон 1855 жылы Замбези өзенініндегі 120 м-ден құлап ағатын Виктория сарқырамасын ашқан.

36. Уэд немесе Вади - (құрғақ аңғар) Африка мен Арабия шөлдеріндегі тік беткейлі, құрғақ аңғарлар. Нөсер жауғанда суға толады да кейін құрғап қалады.

37. Көлдер негізінен шығыстағы Ұлы Африка жарығы бойында орналасқан. Ең үлкені Виктория көлі, ауданы 68 мың км², терең жері 80 м. (Каспийден соң). Ең терең әрі ең ұзыны – Танганьика көлі тереңдігі 1470 м (Байкалдан соң ІІ-орын), ұзындығы 650 км, ені 50-80 км болады. Танзания мен Заир елдері шекарасында орналасқан. Ең таязы, дүние жүзі бойынша Чад көлі 6-7 м, көшпелі құм көлі. (Лобнор көлі,Қытайда)

38. Джунгли - мәңгі жасыл ылғалды экваторлық адам өте алмайтын ну орман.

39. Термиттер - жолындағы үйлер мен көпірлерді бұзса, Цеце - адамдар мен жануарларға ұйқы ауруын жұқтырады.

40.Табиғи ұлттық парктері: Крюгер (ОАР-да), шығыста Киву, Вирунга, Кагера, Серенгети.

41. Жануарлары: бегемот, жираф туысы окапи, антилопа, маймылдар, зебра, керіктер, буйволдар, арыстан, гепард, қабылан, шиебөрі, қасқырлар, қолтырауын, түлкі, мысықтар, сүр келес (варан).

42. Құстардан: Африка түйеқұсы,секретарь құсы, қоқиқаздар, тырна, көкқұтан, бірқазан, марабу (тек Африкада кездеседі).

43. Эфемерлер мен ксерофиттер өте жиі кездеседі.

44. Лемур маймылдары мен пальманың бір түрі-саяхатшылар ағашы Мадагаскар аралының символы.

45. Бойра - құрма пальмасының жапырағы, үйдің төбесін жабуға пайдаланады.

46. Африкада ХХІ ғасыр басында 55-тен астам ел, онда 800 млн-нан (2004 ж) астам адам тұрады.

47. Африканың байырғы халқы экваторлық нәсіл өкілдері - негрлер. Экваторлық нәсілге жататын халықтар терісінің түсі қара, бұйра қара шашты, еріндері қалың, танауы кең болып келеді.

48. 1000-ға жуық этнос, 1км² - 22 адамнан, қала халқы 30%, урбандалу төмен. Жеке елдерде ғана жоғары Ливияда - 86, Тунис - 61, Алжир - 56, ОАР - 57%. Ніл бойында 1км² - 1300-1400 адамнан.

49. Халқы көп мұсылман елдері - Нигерия 125 млн.адам. 250-дей ұлттар (Индонезия).

50. Туу бойынша рекорд жасаған ел – Кения.

51. Бала саны көп елдер - Кения, Уганда, Нигерия, Нигер, Танзания.

52. Солтүстік Африка саваннасында ең бойшаң адамдар - тутси мен химилер 180-200см. Экваторлық ормандарда ең аласа адамдар - пигмейлер 150 см-ден аспайды. Ніл өзені бойында - нилоттар, ал Калахари шөлінде - бушмендер мен готтентоттар қоныстанған.

53. Сахара солтүстігінде мұсылман дінін ұстайтын арабтар (берберлер мен бәдәуилер).

54. Эфиопия таулы қыратында аралас нәсіл өкілдері – эфиоптар (еуропалық нәсіл мен экваторлық нәсіл). Мадагаскар аралындағы аралас нәсіл өкілдері –малагасийлер (монғолдық нәсіл мен экваторлық нәсіл).

55. ОАР-да Нидерланд ұрпақтары – африканерлер (бурлар) және ағылшындар, жергілікті банту халықтарынан тұрады. Негізгі қарым-қатнас тілі – ағылшын тілі.

56. Африкадағы 55 елден 17 елде – француз, 16 елде - ағылшын, 11 елде - араб тілі мемлекеттік тіл болып есептеледі.

57. Жерорта теңізі жағалауында арабтар мен француздар қоныстанған.

58. Эфиопия – кофенің отаны, Каффа жерінен.

59. Африкада 700-ге жуық тіл бар, солтүстігінде негрлер - судан тілінде, негізінен басым халық – араб тілінде сөйлейді, ал қарым-қатнас тілі- француз тілі.

60. Африка материгінде әлемнің 7 кереметі аталған құрылыстан Египетте ежелгі пирамидалар мен Александрия шамшырағы бар.

61. Портты қалалары: Александрия, Рабат, Алжир, Триполи, Касабланка, Тунис.

62. ХХ ғасырдың басында екі ел ғана тәуелсіз болды, Либерия мен Эфиопия.

63. ХХғасыр басында елдің 90% Еуропа отары болды.

64. 400 жылға созылған құл саудасы нәтижесінде 100млн-ға жуық адам Америкаға әкетілген.

66. ХХ ғасыр 60-жылдары Африкаға тәуелсіздік әкелді, оған дейін 10 ел болса, 1960 жылы бірден 17 ел тәуелсіздік алды. Барлық елдері қазір тәуелсіздік алды.

67. Тәуелсіздігін ең алғашқы алған елдер - Либерия мен Эфиопия.

68. Реюньон аралы - Франция, Әулие Елена аралы - Британия, Сеута мен Мелилья қалалары – Испания иелігінде.

69. 1965 жылы БҰҰ-ның нәсілді кемсітушілікті жою туралы заңы қабылданды.

70. Әлеуметтік - экономикалық дағдарысқа 1980 жылдары ұшырады.

71. Монархиялық елдері: Лесота, Марокко, Свазиленд. Федерациялы ел тек ғана –ОАР.

72. Ең үлкен аумақ – Суданда, ең ежелгі елі – Египет. Халқы ең көбі – Нигерия.

73. Экономикасы дамыған елі – ОАР (дамыған және дамушы елдің де белгісі бар). Астанасы - Преторий, ақшасы ранд, тілі – ағылшын, африкалық жергілікті тілдер. Халықтың 6% тұрады, бірақ өнеркәсіп өнімінің 40% береді.

74. БҰҰ-ның тізіміндегі Батыс Сахара тәуелсіздік үшін күресуде.

75. Дар-эс-Салам портын Танзания арқылы Замбиямен байланыстыратын «Танзам» темір жолы.

76. Ауыл шаруашылығы табыстың 40%, экспорттың 70% -і ауыл шаруашылық өнімдері.

77. Теңіз жүк айналымы бойынша Либерия дүние жүзінде І-орында, флоты түгелдей шетел кемелерінен тұрады.(өзінде кеме жасайтын кәсіпорын жоқ)

78. Африка 5 тарихи – географиялық аймаққа топтастырылған. Солтүстік Африка - араб Африкасы деп аталады. Құрма пальмасы, бау-бақша, астық, мақта, қант құрағы, маниок өсіреді. Мұнай, газ, фосфорит (Марокко), темір, марганец кендеріне өте бай. Алжир мен Ливия елдері ОПЕК-ке мүше. Ніл аңғарындағы ең ірі қала – Каир, Египет (Мысырдың) астанасы. Биік тауы Атлас тауы (Тубкаль шыңы 4165м) оңтүстікте Сахара шөліне ұласады. Батыс Африка – жері таулы-үстіртті, Сенегал мен Гвинея шығанағы жағалауында өзендер бойында батпақтар кездеседі. Каучук, кофе, майлы пальма, какао, банан, ананас, маниок, батат, сорго, жүгері, қант құрағы, жер жаңғақ өсіріледі. Нигерияда - газ бен мұнай, Гвинеяда – алмас пен алюминий, Гана мен Либерияда - алтын, Нигерде - уран. Аймақтағы дамыған ел - Нигерия, ауыл шаруашылығынан бірнеше өнім жинайды. Халқы қолөнермен (мата, себет, былғары өңдеу, ағаш өнімдері, қыш құмыралар) және қызыл сафиян дайындаумен шұғылданады (өте жұмсақ, жұқа, сапалы былғары). 1991 жылдан астанасы – Абуджа (бұрын Лагос). Сенегал дүние жүзінде арахис экспорты бойынша І-орында. Шығыс Африка - Ұлы Африка жарығы 6500км, онда кобальт, вольфрам, хром, титан, алтын, платина, мыс, мырыш, алмастың мол қоры бар. Кофе, шәй, қара бидай, тары, астық, тропиктік өсімдіктер өсіріледі. Саваннада мал шаруашылығы жақсы дамыған. Қорықтар көп. Оңтүстік Африка - саванналар мен таулы бөліктерінде субтропиктік ормандар таралған. Алтын, алмас, платина, уран, темір, хром, мыс, тас көмір, марганец қоры өте мол. Темекі, жүгері, бидай, бұршақ, мақта, қант құрағы, цитрустар, зәйтүн ағашы, ананас, манго, жүзім, жеміс ағаштары өседі. Таулы жерлерде ангор ешкісі мен биязы жүнді қойлар өсіріледі. ОАР – тау-кен, машина жасау, химия өнеркәсіптері дамыған. Орталық Африка - мыс белдеуі өтеді. Заир энергетикалық қорға өте бай. Конго өзені осы аймақтан ағады.

79. Материктің жануарлар дүниесі (Фауна): шашақ құлақты шошқа, ергежейлі бегомот, жираф тұқымдас - окапи, ергежейлі антилопа, маймылдың түрлері, қабылан, қара бегомот, зебра, керік, бөкен, буйвол, піл, лемурлардың 26 түрі, мүйізтұмсық, арыстан, гепард, шиебөрі, қорқау қасқырлар, қолтырауын, бір өркешті жабайы түйе (дромедар) түлкі, шағыл мысығы, кемірушілер, ұсақ улы жәндіктер, сұр келес - варан, Африка тұйеқұсы, секретарь құс, марабу, қоқиқаз, тырна, көкқұтан, бірқазан.

80. Материктің өсімдіктер дүниесі (Флора): джунглиде 80 м-лік фикустар, сейба ағашы, майлы пальма, шарап пальмасы – рафия, қауын ағашы, банан, папоротник, кофе ағашы, лианалар(джунглиде),гевея, жер жаңғақ, баобаб, дум пальмасы, саваннада шөптесіндер, сүттіген, Ніл жағасында қамыс пен папирус, шөлде вельвичия, алоэ, тоз емені, кипарис, атлас самырсыны, жабайы алмұрт, жүзім, бүлдірген, айдахар ағашы, кап шамшаты, лавр жапырақты зәйтүн ағашы, кап орхидеясы.

81. Замбези сағасындағы ел - Мозамбик.

82. Теңізге шыға алмайтын, алмазға бай, тропиктік шеңбер өтетін ел - Ботсвана.

83. Африка табиғатының адамның араласуымен өзгерген жерлері – мәңгі жасыл ормандар мен бұталар.

84. ОАР неге қосарлы мемлекет – себебі оған экономикасы дамыған және дамушы елдердің де белгілері тән.

85. Өзі аттас түбекте орналасқан , тірі малды экспорттаушы, өте кедей ел - Сомали.

86. Атлас таулары солтүстік бөлігіндегі табиғат зонасы - мәңгі жасыл жерорта теңіздік субтропиктік табиғи өсімдіктер.

87. Тропиктік Африкада - Трассахара автомобиль жолы Алжир мен Нигер аралығында дамыған.

88. Әлемдік рынокқа арахис экспорттаушы ел - Сенегал.

89. Африка саваннасындағы ең кішкентай құс – колибри.

90. Вавилов анықтауы бойынша қатты бидай отаны – Эфиопия таулы өлкесі.

91. Африкалықтарды аяусыз қанайтын нәсілшіл мемлекет – ОАР.

92. Африка халқы сапасының ең төменгі дәрежеде болуы – елдің жартысынан астамы сауатсыз.

93. Африканың экваторлық орманында шөптер мен бұталардың аз өсуі – жарық мөлшерінің аздығынан.

94. 38⁰ ш.б. пен 3⁰ о.е. Килиманджаро жанартауы орналасқан.

Африка

Шеткі нүктелері:

Солтүстікте – Эль-Абьяд мүйісі. Батыста – Альмади

Оңтүстікте – Игольный мүйісі. Шығыста – Хафун мүйісі.

Африка аймақтары мен елдері:

Солтүстік Африка Батыс Африка

Батыс Сахара-Эл Аюн Кабо – Верде-Прая

Марокко-Рабат Сан Томе, Принсипи – Сан-Томе

Алжир –Алжир Мавритания – Нуакшот

Ливия-Триполи Сенегал – Дакар

Египет-Каир Мали – Бамако

Тунис- Тунис Нигер – Ниамай

Нигерия – Абуджа

Орталық Африка Гамбия – Банжул

Чад –Нджамена Гвинея Бисау – Бисау

Орталық Африка –Банги Гвинея – Конакри

Камерун-Яунде Сьерра-Льоне – Фритаун

Конго-Браззавиль Либерия – Монровия

Габон –Либревиль Кот-д-Ивуар – Мусукро

Ангола –Луанда Буркина Фасо – Уагадугу

Экваторлық Гвинея-Малабо Гана Аккра

К.Д.Р-Киншаса Того – Ломе

Бенин – Порто-Ново

Оңтүстік Африка Шығыс Африка

Намибия Виндхук Судан –Хартум

Ботсвана –Габороне Сомали-Могадишо

Зимбабве-Хараре Уганда-Кампала

Мозамбик –Мапуту Кения-Найроби

ОАР -Претория Танзания-Додома.

Мадагаскар-Антананариву Замбия- Лусака

Свазиленд –Мбабане Джибути –Джибути

Лесото-Масеру Руанда –Кигали

Малави- Лилонгве

Бурунди –Бужумбура

Эритрея – Асмэра

Сейшель –Виктория

Эфиопия – Аддес-Абебба

Комор – Морони.

Өзендер: Ніл, Конго, Нигер, Замбези, Сенегал, Оранжевая, Гамбия, Огове, Кунене, Джубба, Тугела.

Көлдер: Тана, Виктория, Карибо, Ньяса, Чад, Танганика, Мверу, Рудольф,

Киву, Кьюго.

Теңіздер: Қызыл, Жерорта.

Шығанақтар: Аден, Гвинея, Сидра, Габес.

Түбектер: Сомали, Синай.

Аралдар: Мадагаскар, Канар, Сейшел, Занзибар, Сокотра, Комор,

Маскарен, Мадейра, Жасыл мүйіс, Сан-Томе.

Бұғаздар: Мозамбик, Баб-эль-Мандеб, Гибралтар.

Таулар: Атлас, Кап, Дракон, Митумба, Адамава, Мучинга.

Қыраттар мен таулы үстірттер:

Эфиопия, Тибести, Ахаггар, Дарфур, Аир, Шығыс Африка.

Шөлдер: Намиб, Калахари, Сахара, Ливия, Нубий.

Сарқырамалар: Виктория, Тугела, Ливингстон, Стэнли, Оуэн, Ауграбис.

Жанартаулар: Дубби, Килиманджаро, Меру, Карисимбо, Камерун.

Ұлттық парктер: Серенгети, Киву, Вирунга, Кагера, Найроби, Тсава,

Нгоронгоро, Крюгер, Цаво, Кисама, Камея, Каберега, Рубензори, Гарамба, Букль-дю-Бауле.

Жылы ағыстар: Ине, Мозамбик, Мадагаскар, Ангола, Гвинея,

Оңтүстік пассат.

Суық ағыстар: Канар, Бенгель, Сомали.

Антарктика