112. Ланкашир Ұлыбританияның өнеркәсіп торабы. Глазгода кеме жасау, Бирменгемде - станок және автомобиль, Манчестерде - тоқыма машинасы жасалады.

113. Казлодуй АЭС-і Болгарияда. «Темір қақпа» СЭС-ін Румыния мен Югаславия салған.

114. Төрт ұлттық облыс одағынан тұратын мемлекет-монархия - Ұлыбритания. Олар: Уэльс, Шотландия, Англия, Солтүстік Ирландия.

115. Үндістанның «Руры» аталған басты көмір-металлургия базасы Дамодар қаласында. Оңтүстік экономикалық астанасы – Мадрас.

116. Батыс Еуропада халықтың орналасуы қолайлы табиғат жағдайы, географиялық орны қолайлы, шаруашылығы дамыған, халық ежелден қоныстануына байланысты.

117. Шетелдік Азия елдерінің ЭГЖ-ң үш басты ерекшелігі – елдердің көршілік жағдайы, теңіз маңы жағдайы, ішкері орналасқан жағдайы.

118. Забайкалье тауларына тән айырмашылықтар – Альпі және Субальпі шалғынының болмауы.

119. ТМД-ғы ең биік шың – Конгур / Коммунизм/ 7495м Памир тауында.

120. Әлемдегі ең алғашқы минерологиялық қорық – Оңтүстік Оралда құрылған.

121. Жапонияның ең басты өнеркәсіп аудандары – Токио, Нагоя, Осака, Китокюсю, портты қалалары – Кобе, Нагоя, Иокогама.

122. Қарақұм каналы – Түркіменстан экономикасына негізгі әсер етуші, Қара-Богаз-Гол шығанағы Каспий теңізіндегі шығанағы.

123. Азия дүние бөлігінің орталығы – Қызыл қаласы.

124. Ең бірінші аэс – Ресейдегі Обнискіде.

125. Швейцария әкімшілік бөлінуі – Кантондар.

126. Әлемдегі алғашқы ашылған планетарий – Санкт-Петербургте.

127. Франциядағы эммигранттар – Алжир, Тунис, Испаниядан келгендер.

128. Германиядағы эммигранттар – Туркия, Греция, Югославиядан келгендер.

129. Ұлыбританиядағы эммигранттар Үндістан мен Пәкістаннан келгендер.

130. Әлемдегі ең терең шахта – Германиядағы Рурда.

131. Жаңбыр мен жасыл шалғындар, тұман елі – Ұлыбритания.

132. Ресейдің поляр шеңберінен тыс жатқан, солтүстік теңіз қақпасы – Мурманск.

133. Ресейде туудың азаюы – қоғамдық өндірістегі әйелдер үлесінің артуы.

134. Ресейдің ірі порттары – Мәскеу, Санкт-Петербург, Мурманск.

135. Батыс Еуропаның орта биіктіктегі тауларында жалпақ жапырақты орман зонасы орналасқан.

136. Еуропада сумен жақсы қамтамасыз етілген – Германия.

137. Финдляндияның әкімшілік бөлінуі – губерниялар.

138. Литва астанасы – Вильнюс Нямунас өзені бойында.

139. Батыс Еуропадағы ең ұзын, жағалауы бар ел – Норвегия 1700км.

140. Чехияның Плзень қаласында «Еуропаның орталығы» гранитті тақта тасы орнатылған.

141. Антверпен- Бельгиядағы дүние жүзілік гауһар тас сататын орталық.

ЕУРАЗИЯ

Еуразияны екі дүние бөлігі – Еуропа мен Азия құрайды.

Шеткі нүктелері:

Солтүстікте – Челюскин мүйісі. Батыста – Рока мүйісі

Оңтүстікте – Пиай мүйісі Шығыста – Дежнев мүйісі

Өзендер: Луара, Сена, Рейн, Рона, По, Висла, Дунай, Днепр, Дон, Еділ, Терек,

Кура, Двина, Гвадиана, Печора, Днестр, Эльба, Одер, Тежу, Дару, Эбра,

Гвадалквивир.

Көлдер: Женева, Боден, Балатон, Венерн, Веттерн, Инари, Имандро, Пяозеро,

Топозеро, Мюриц, Мелеран, Мьеса, Сулуярви, Каллавеси, Саима,

Пяйянне, Пиелинен, Сегозеро, Вагозеро, Ладога, Белое, Воже, Чудское,

Севан, Ильмень, Псков, Снярува, Даргин.

Теңіздер: Каспий, Қара, Азов, Эгей, Иони, Мрамор, Адриат, Тиррен, Лигури,

Жерорта, Солтүстік, Балтық, Норвегия, Баренц.

Түбектер: Кола, Скандинавия, Ютландия, Бретань, Пиреней, Апенин, Балкан,

Қырым, Канин, Пелепоннес, Калабрия, Салентина.

Аралдар: Исландия, Ирландия, Ұлыбритания, Зеландия, Шетланд, Колгуев,

Балеар, Сардиния, Сицилия, Крит, Шпицберген, Корсика Мальта, Жаңа

Жер, Гебрид, Франц Иосиф жер.

Таулар: Скандинавия, Пинт, Шотландия, Пеннин, Судет, Пиреней, Кантабр,

Ибери, Сьерра-Морена, Альпі, Карпат, Апенин, Динар.

Қыраттар: Волга бойы, Орта орыс, Подольск.

Жанартаулар: Этна, Везувий, Аскья, Гекла, Хваннадальсхнукюр.

Ойпаттар, жазықтар: Шығыс Еуропа.Орта және Жоғарғы Дунай бойы.

Еуразия материгіндегі парктер: Асо, Камчатка, Абруццо, Олимп, Севан, Байкал,

Гпуя, Камчатка, Кхауай, Тбилиси, Бергефьелль, Бавар Орманы,

Крконеше.

Жылы ағыстар: Солтүстік Атлант.

Бұғаз: Скагеррак, Каттегат, Гибралтар, Ла-Манш, Босфор

Шығанақ: Бискай, Ботний, Фин.

Еуропа аймақтары мен елдері:

Солтүстік Еуропа: Шығыс Еуропа:

Исландия – Рейкьявик. Польша – Варшава

Норвегия – Осло Чехия – Прага

Швеция – Стокгольм Словакия – Братислава

Финляндия – Хельсинки Венгрия – Будапешт

Дания – Копенгаген. Румыния – Бухарест.

Болгария – София

Батыс Еуропа: Югаславия – Белград

Ирландия – Дублин Хорватия – Загреб

Ұлыбритания – Лондон. Словения – Люблена.

Германия – Берлин. Босния-Герцеговина – Сараево.

Швейцария – Берн. Македония – Скопье.

Австрия – Вена Албания –Тирана

Бельгия – Брюссель Латвия – Рига

Нидерланды – Амстердам Литва – Вильнюс

Эстония – Таллин

Оңтүстік Еуропа: Белорусь – Минск

Португалия – Лиссабон Украина – Киев

Испания – Мадрид Молдова – Кишинев

Италия – Рим Ресей – Мәскеу

Греция – Афины

Микромемлекеттер:

Лихтенштейн – Вадуц Андорра – Андорра-ла-Велья.

Люксембург – Люксембург. Сан-Марино – Сан-Марино.

Монако – Монако Мальта – Валетта.

Ватикан

Азия аймақтары мен елдері:

Оңтүстік Шығыс Азия: Оңтүстік Азия:

Мьянма – Янгон. Бангладеш – Дакка

Таиланд – Бангкок Непал – Катманду

Лаос – Вьентьян Бутан – Тхимпху

Вьетнам – Ханой Үндістан – Дели

Камбоджа – Пномпень Пәкістан – Исламабад

Малайзия – Куала-Лумпур Мальдив – Мале

Сингапур – Сингапур Шри-Ланка – Коломбо

Филиппин – Манила

Индонезия – Джакарта Оңтүстік Батыс Азия:

Бруней – Бандер-сери-Бегаван. Ауғанстан – Кабул

Шығыс Тимор – Дили. Иран – Тегеран

Шығыс және Орта Азия: Оман – Маскат

Қытай – Пекин Йемен – Сана

Жапония – Токио Ирак – Бағдад

Монғолия – Ұлан-Батор Сирия –Дамаск

Қазақстан – Астана Түркия –Анкара

Қырғызстан – Бішкек Кипр – Никозия

Тәжікстан –Душанбе Израиль – Тель-Авив

Түрікменстан – Ашхабад Ливан – Бейрут

Өзбекстан – Ташкент Иордания – Амман

Корея – Сеул Сауд Арабиясы – Эр-Рияд

Солтүстік Корея /КНДР/ - Пхеньян Б.А.Ә - Абу-Даби

Катар – Доха

Бахрейн – Манама

Кувейт – Эль-Кувейт

Армения – Ереван.

Әзірбайжан – Баку

Грузия – Тбилиси

Өзендері: Меконг, Янцзы, Хуанхэ, Инд, Ганг, Амур, Лена, Енисей, Обь, Орал,

Сырдария, Әмудария, Ертіс, Тигр, Евфрат, Брахмапутра, Иравади,

Көлдері: Каспий, Арал, Балқаш, Зайсан, Алакөл, Хубсугул, Ыстықкөл, Ханка,

Убсу-Нур, Кукунор, Бива, Тоя, Сикацу, Сарама, Тонлесап, Тоба,

Лобнор, Эби -Нур, Ван, Туз, Бейшехир, Эгридир, Сугла, Эбер.

Теңіздер: Қызыл, Аравия, Андаман, Ява, Сулавеси, Оңтүстік Қытай, Филиппин,

Шығыс Қытай, Сары, Жапон, Охот, Беринг, Чукот, Шығыс Сібір,

Лаптевтер, Кар, Сулу, Ақ

Шығанақтар: Парсы, Аден, Оман, Бенгал, Сиам, Бакбо, Шелихов, Анадыр.

Түбектер: Аравия, Үндістан, Үндіқытай, Малакка, Корея, Камчатка, Чукотка, Таймыр, Ямал.

Аралдар: Цейлон, Мальдив, Суматра, Ява, Сулавеси, Калимантан, Минданао,

Самар, Лусон, Панай, Негрос, Палаван, Тайвань, Кюсю, Хонсю, Курил,

Хоккайдо, Сахалин, Алеут, Тимор, Молукк, Хайнань, Врангель, Жаңа

Сібір, Солтүстік Жер.

Таулар: Гималай, Тибет, Кунь-Лунь,Тянь-Шань, Саян, Гиндукуш, Алтай,

Алатау, Эльбрус, Памир, Орал, Загрос, Понти, Сатпура, Сихотэ-Алинь,

Каракорум, Кавказ.

Қыраттар: Черск, Верхоян, Орта Сібір, Станавой, Джугджур, Хинган, Иншань,

Нанлинь, Уишань, Капетдаг, Кухруд, Тавр.

Бұғаздар: Малакка, Беринг, Каримата, Лаперуза, Татар, Тайвань, Корея, Баши, Ормуз, Цугару.

Шөлдер: Такла-Макан, Алашань, Гоби, Сирия, Руб-эль-Хали, Үлкен және Кіші

Нефуд, Тар, Қызылқұм, Қарақұм, Эль-Джафура.

Ойпаттар мен жазықтар:

Каспий маңы, Тұран, Батыс Сібір, Үнді, Ганг, Месопотамия, Колыма,

Солтүстік Сібір, Яна-Индигирка, Орта Сібір.

Жанартаулар: Ключи шоқысы, Фудзияма, Апо, Семеру, Сламет, Геде, Кракатау,

Асо, Сиране, Кирисима, Иваки, Текай, Насу, Керинчи, Агуне, Камкунора, Немруд, Эрджияс, Эльбурс, Сопутан.

Жылы ағыстар: Солтүстік пассат, Куросио, Муссон.

Суық ағыстар: Курил-Камчатка.

Солтүстік Америка.

1. Солтүстік Америка - жерінің ауданы 24,2 млн.км², Еуразия мен Африкадан соңғы 3-орында. Экватордан солтүстік жарты шарда, бас меридианнан батыс жарты шарда орналасқан. Материк пен полюстің арасы 700 км.

2. Ұзын әрі енді тау жүйесі - Кордильер, ұзындығы 9000 мың км-ге жуық, ең енді бөлігі 1600 км.

3. Дүние жүзіндегі ең үлкен арал – Гренландия аралы, ауданы 2.176 мың км².

4. Дүние жүзіндегі ең үлкен әрі терең Колорадо каньонының тереңдігі 1600 м, ұзындығы 446 км, ені 25 км-ге жетеді.

5. Дүние жүзіндегі ең ұзын жер асты үңгірі – Флинт Мамонт Аппалач тауының оңтүстік-шығысында, ұзындығы 530 км.

6. Дүние жүзіндегі ең үлкен тау мұздығы – Аляска жотасындағы Хабборт мұздығы, ұзындығы 145 км.

7. Дүние жүзілік мұхиттағы ең биік толысу толқындары Фанди шығанағында, биіктігі 18 м.

8. Дүние жүзіндегі ірі мұздық - тектоникалық көлдер белдеуі Кордильер солтүстік шығысынан Аппалач тауына дейін созылған.

9. Дүние жүзіндегі ең биік 100 м-ден асатын Секвойя ағашы Тынық мұхит жағалауында өседі.

10. Солтүстік жарты шар материгіндегі ең жоғарғы +57ºС температура Өлім аңғарында тіркелген.

11. Материктегі ең мол жауын-шашын Кордильердің солтүстік-батыс жағалауы, онда 6000мм-дей.

12. Ең аз жауын-шашын Калифорния солтүстігі мен Үлкен Алапта, 100 мм-ден аз.

13. Панама каналы - 1914 жылы салынған, ұзындығы 81,6км, ені 150-305м, тереңдігі 12,5м, жылына 14 мың кеме өтетін, Атлант пен Тынық мұхитты жалғастырушы транзитті канал.

14. Жерінің 1/3 бөлігі жазықты.

15. Солтүстік Америка платформасында орналасқан, солтүстігі бірнеше мұз басулар нәтижесінде қатты майысқан. Гренландия және Лабрадор қалқанында кристалды жыныстар жер бетіне шығып жатыр.

16. Антропоген дәуіріндегі 40ºс.е. дейінгі бөлікте бірнеше рет мұз басу болған, соның нәтижесінде Орталық жазық мореналық жыныстармен жабылған.

17. Фьорд – мұздықтардың әрекетінен пайда болған, жағасы биік, әрі жартасты, терең, арнасы жіңішке теңіз шығанағы. Солтүстік жағалауы мен Гренландияда кездеседі.

18. Кордильердегі үшкір шыңды тау тізбектерінен тұратын тау жоталарын «сьерра» деп атайды. Сьерра-Невада, Сьерра-Мадре жоталары бар.

19. Йеллоустон – 1872 жылы құрылған тұңғыш ұлттық парк, онда 3000-нан астам гейзерлер, тасқа айналған ағаштар қорғалады. Алып гейзер биіктігі - 91м.

20. Пайдалы қазбалары: темір, мыс, никель, мұнай мен газ, тас көмір, алтын, уран, түсті металдарға өте бай.

21. Материкте 6 климаттық белдеу. Арктикалық, қоңыржай, тропиктік ауа массалары әсер етеді. Табиғат зоналары солтүстікте ендік бағытта, ал орталығы мен оңтүстігінде меридиан бағытта да орналасқан.

22. Арктикалық суық және тропиктік жылы ауа массалары көлденең таулар болмауынан еркін қозғалып, орталық бөліктеріндегі жазықтарда түйісуінен құйынды дауылды күшті – Торнадо желі пайда болады. 800 км/сағат.

23. Арктикалық ауа массасы –Мексика шығанағына дейін, яғни субтропиктік белдеуге өткендіктен, онда қар жауады.

24. Ураган желі - Атлант мұхит жағалауында тропиктік ендіктерде жаз аяғы мен күз басында соғатын дауылды,жауын-шашынды жел. Майя тілінде - «дауыл құдайы».

25. Қаңтар орташа температурасы солтүстікте -40ºС, оңтүстікте +20ºС.

26. Шілде орташа температурасы солтүстікте +8ºС, оңтүстікте +30ºС болады.

27. Америка дүние бөліктерінің климатына Атлант мұхиты әсері мол, себебі шығыста көлденең биік таулардың болмауына байланысты.

28. Су қоры жөнінен Оңтүстік Америка мен Еуразиядан соңғы 3 орында.

29. Ішкі сулары 4 алапқа бөлінеді. Тынық мұхит, Атлант мұхиты, Солтүстік мұзды мұхит және ішкі тұйық алап.

30. Атлант мұхит алабы - Миссисипи «су атасы» 6420км, ұзындығы бойынша ІІІ орында. Миссури - «тұнбалы өзен». Бұл өзендер қар және жаңбыр суымен қоректенеді.

31. Теннеси өзені - Аппалачтан басталатын тау өзені, бойында 20 СЭС бар.

32. Солтүстік мұзды мұхит алабы - Макензи «үлкен өзен», қар суымен қоректенеді, қыста өзен суы түбіне дейін қатады. Көктемде мұз еріп, сең жүреді де «мұз қамаулары» пайда болады.

33. Нельсон өзені - жыл бойы ұзақ мұз жататын Гудзон шығанағына құяды. 34. Тынық мұхит алабы - Кордильерден басталатын Колорадо (2740км) мен Колумбия (2250км) өзендері. Жиегі тік, терең шатқалды өзендерде судың күші қоры өте мол. Юкон өзені - 3700км.

24. Ішкі тұйық алапта Үлкен тұзды көл АҚШ-тың Кордильерінде орналасқан.

25. Мұздық – тектоникалық көлдерге жататын Ұлы көлдер Әулие Лаврентий өзені арқылы мұхитпен байланысқан.

26. Ниагара сарқырамасы - 51м-ден құлап ағатын, ені 1200м, «гүрілдеуік су» деп аталады, судың гүрілі 25км-ден естіледі.

27. Жанартау кратерінде – жанартаулық көлдер, оңтүстігінде тектоникалық көлдер- Никарагуа мен Манагуа бар.

28. Қойөгіз – арктикалық шөлде тіршілік ететін, дүние жүзілік «Қызыл Кітапқа» енген жануар.

29. Америка тундрасында ерекше Карибу бұғысы тіршілік етеді.

30. Тынық мұхит жағалауындағы негізінен биік ағашты қалың ну орман Жер шарының басқа еш жерінде кездеспейді.

31. Прерий – биіктігі 1,5м. Шөптесін өсімдіктерден тұратын дала зонасы (шалғын).

32. Суккулент – (лат. шырынды) ылғалды бойына жинайтын шөлге төзімді өсімдіктер. Мексикадағы кактустар отаны - Бразилия.

33. Эверглейдс батпағы - Флорида түбегіндегі қорғауға алынған батпақты жер.

34. Солтүстік Америка мен Еуразия бұдан 30 мың жыл бұрын жалғасып жатқан.

35. Халқы 450млн-ға жуық, байырғы халқы - үндістер мен эскимостар.

36. Бұдан 40 мың жыл бұрын Азиядан алғашқы қоныстанушылар келген.

37. Солтүстік Американың Атлант мұхиты жағалауындағы отырықшы халықтар негізінен Орталық және Оңтүстік Еуропа елдерінен қоныс аударғандар.

38. Солтүстікте үндістердің алгонкин, ирокез, атабаска, делавэр тайпалары, Мексика жерінде үндістердің ацтек, майя тайпалары өмір сүрген.

39. Алғаш еуропалықтар келгенде Америкада 40 млн. үндіс болған, олардың құрған майя, ацтек, инктер деген үш ірі мемлекеті болған.

40. Алгонкин тайпасының «вигвам лашығы мен өте жеңіл қайықтары» үндістер символы болған. Ұлы көлдер маңындағы алгонкин тайпасын «ормандық тайпалар» деп атаған, олар үйеңкіден қант алған.

41. Массачусетс шығанағы аймағы Жаңа Англия деп, тұрғындары Янкилер деп аталады. Ағылшындардың алғашқы қаласы - Бостон.

42. ХVІ ғ. Американы жаулау, үндістерді қудалау нәтижесінде Кариб теңізі маңындағы байырғы тұрғындары – караибтар жойылып кетті.

43. Материкте 15млн. үндіс, 20млн. негрлер бар.

44. Халқы ағылшын тілінде сөйлейтін АҚШ пен Канада Ағылшындық Америка деп аталады.

45. Мексикадан оңтүстікке қарай Латын Америкасы деп аталады, тілі - испан тілі тобына жатады.

46. Метистер - еуропалықтар мен үндістер ұрпағы, мулат - еуропалықтар мен негрлер ұрпағы, самбо - үндістер мен негрлер ұрпағы, яғни аралас нәсіл өкілдері.

47. Материктегі жануарлар дүниесі (Фауна): қойөгіз, карибу, қара аю - барибал, гризли аюы, канада сілеусіні, америка қара күзені, бұлан, вапити бұғысы, орман бизоны, дала қасқыры-койот, кең танаулы маймылдар, ягуар,сауыттылар, қан сорғыш жарқанат, скунс, қалталы егеуқұйрық - опоссум, бауырымен жорғалаушылыр және құстардың көптеген түрлері.

48. Материктің өсімдіктер дүниесі (Флора): шыршаның түрлері, бал қарағай, май қарағай, ситхин шыршасы, тсуга, дуглас май қарағайы, қызыл самырсын, мамонт ағашы, секвойя, мәңгі жасыл емендер, қантты қарағай, қант үйеңкесі, шамшат, жөке, каштан, платан, қызғалдақ ағашы, орман жаңғағы, магнолия, сабаль пальмасы, батпақ кипарисі, селеу, боз, бидайық, кактус, алоэ, сүттіген, опунция, юкка, пальма. Орхидея, папоротниктер өседі. Табиғи өсімдіктермен қатар қант құрағы, мақта, банан, цитрустар, күріш, темекі плантациялары бар.

49. Латифундия – ұланғайыр помещиктік жер иеліктері.

50. АҚШ-тың авиакосмостық астанасы Лос-Анджелес қаласы.

51. Алясканы АҚШ 1867 жылы Ресейден сатып алды.

52. Орыс Америкасының бірінші билеушісі Г. Шелехов.

53. Әлемдегі ең терең 9,6км мыс скважинасы – АҚШ-та.

54. Солтүстік Американың жалпақ жапырақты орманында ерекше қызғалдақ ағашы өседі.

55. АҚШ-тың көмірлі штаттары – Кентуки, Батыс Виргиния, Пенсильвания.

56. Пенсильвания батысы «Америка Руры». Питсбург «АҚШ-тың металлургия астанасы»

57. АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясы 1776 жылы жарияланды.

Солтүстік Америка.

Шеткі нүктелері:

Солтүстікте – Мерчисон мүйісі. Батыста – Принц Уэлс мүйісі.

Оңтүстікте – Марьято мүйісі Шығыста – Сент-Чарльз мүйісі

Елдері:

АҚШ – Вашингтон Коста-Рика – Сан-Хосе

Канада – Оттава Панама – Панама

Мексика – Мехико Куба – Гавана

Гватемала – Гватемала Гаити – Порт-О-Пренс

Белиз – Бельмопан Доминикан – Санто-Доминго

Гондурас – Тегусигальпа Ямайка – Кингстон

Никарагуа – Манагуа Багам – Нассау

Сальвадор – Сан-Сальвадор

Өзендер: Миссури, Миссисипи, Макензи, Юкон, Черчил, Әулие Лаврентия,

Рио-Гранде, Колорадо, Колумбия, Атабаска, Теннеси, Огайо, Нельсон.

Көлдер: Мичиган, Онторио, Гурон, Жоғарғы Виннипег, Атабаска, Үлкен Аюлы, Манагуа, Никарагуа, Эри, Лесное, Лак-Сель, Гарри, Кри, Вулластон, Оленье, Илиамна, Дубонт, Үлкен Невольниче, Нипомо, Нипоген, Мид, Үлкен Тұзды көл, Флатхед.

Теңіздер: Чукот, Гренландия, Лабрадор, Кариб, Бофорт, Баффин, Саргасс, Беринг.

Шығанақ: Бристоль, Аляска, Калифорния, Мексика, Әулие Лаврентия,

Гудзон, Бутия, Амундсен, Гондурас, Кампече, Москитос, Панама, Фанди, Куин-Мод, Коронейшен.

Түбектер: Аляска, Нанай, Сьюард, Мелвилл, Бутия, Лабрадор, Флорида,

Калифорния, Юкатан, Холл, Мета-Ингокнита, Фокс, Унгава, Жаңа Шотландия.

Бұғаздар: Беринг, Шелихов, Флорида, Гудзон, Кабот, Белл-Айл, Девис, Дат,

Смит, Робсон, Ланкастер.

Сарқырама: Ниагара, Черчиль, Шошане.

Аралдар: Ямайка, Пуэрто Рика, Александр архипелагы, Алеут, Гавай, Ньюфаундленд, Гренландия, Элсмир, Баффин жер, Бермуд, Виктория, Баккс, Принц Уэльс, Ванкувер, Багам, Гаити, Үлкен Антиль, Тринад, Тобаго, Сент-Люсия, Гренада, Доминика, Антигуа, Барбуда, Королева Шарлотта.

Таулар: Кордильер, Маккензи, Сьерра-Мадре, Аппалач, Сьерра-Невада.

Қыраттар: Аляска, Брукс, Жағалық, Колорадо.

Жазықтары: Орталық, Миссисипи, Мексика жағалауы, Ұлы жазық, Атлант

бойы.

Жанартаулар: Ирасу, Чирики, Тахумулько, Орисаба, Попокатепетль, Невадо-

де-Колимо, Нью-Куэбек, Лассен-Пик, Ликанкабур, Шаста, Шивелуч, Рейнир, Бейкер, Момотомбо, Макушина, Вениаминова.

Ұлттық парктер:

Буд-Буфало, Джаспер, Глейшер, Принц Алберт, Фанди, Секвойя.

Ауюиттук, Клуэйн, Маунт, Мак-Кинли, Наханни, Олимпик, Гранд- Каньон, Йеллоустон, Эверглейдс, Лей Кларк, Катмай, Кобук-Вали, Мамонт үңгірі, Пико-де-Орисаба.

Жылы ағыстар: Гольфстрим, Орталық пассат, Солтүстік Тынық мұхиттық.

Суық ағыстар: Лабрадор, Калифорния.

Оңтүстік Америка.