12. Рэфармацыя на Беларусі ў XVI ст.

Даты:

30-40-я гг. ХVI ст. – паяўленне ў ВКЛ першых пратэстантаў

1562 – Выданне с. Будным першай кнігі на тэрыторыі Беларусі

1570 – Запрашэнне ў вкл езуітаў. Пачатак Контррэфармацыі

Асобы:

М. Радзівіл Чорны

С. Будны

М. Лютэр

Ж. Кальвін

Рэфармацыя — шырокі грамадска-палітычны рух, накіраваны супраць усеўладдзя каталіцкай царквы. Прыхільнікі Рэфармацыі выступалі за рэформу каталіцкай царквы, каб яна стала таннай для прыхажан, за богаслужэнне на роднай мове, выказвалі пратэст супраць царквы як буйнога землеўласніка і пышных каталіцкіх набажэнстваў (адсюль назва аднаго з кірункаў унутры хрысціянства — пратэстантызм), адмаўлялі неабходнасць царквы як пасрэдніка паміж Богам і людзьмі.

У адрозненне ад Заходняй Еўропы рэфармацыйны рух не стаў у ВКЛ народным, а ахапіў толькі вышэйшыя колы грамадства — у першую чаргу магнатаў. Такія магнацкія роды, як Радзівілы, Сапегі, Хадкевічы і іншыя, далучыліся да Рэфармацыі з палітычным разлікам. У перыяд да заключэння Люблінскай уніі яны жадалі адасобіцца ад каталіцкай Польшчы і замацаваць сваю самастойнасць у кіраванні ВКЛ. Шляхта і гараджане, якія падтрымалі Рэфармацыю, выступалі з патрабаваннямі таннай царквы (памяншэння платы за правядзенне царкоўных абрадаў і т. п.).

Найбольш адметным прадстаўніком рэфармацыйнага руху на Беларусі, якога вобразна называюць «бацькам Рэфармацыі ў ВКЛ», стаў адзін з самых знакамітых прадстаўнікоў вядомага магнацкага роду Мікалай Радзівіл Чорны (1515-1565 гг.). Мікалай Радзівіл Чорны, займаючы пасаду канцлера ВКЛ, імкнуўся яшчэ да падпісання Люблінскай уніі, якую лічыў адмоўнай з'явай, узмацніць палітычную ролю ВКЛ. Аўтарытэт Мікалая Радзівіла Чорнага спрыяў масаваму пераходу шляхты ў пратэстантызм. Свае творы яму прысвяціў адзін з заснавальнікаў рэфармацыйнага руху ў Заходняй Еўропе — Жан Кальвін. У ВКЛ у XVI ст. з усіх пратэстанцкіх плыняў наибольшие распаўсюджанне атрымаў кальвінізм. Яго прыхільнікі ўзялі за аснову ідэю пачынальніка Рэфармацыі ў Заходняй Еўропе Марціна Лютэра аб тым, што чалавека нельга прымусіць верыць у што-небудзь, што кожны чалавек валодае правам на свабоду сумлення (свабоду веры). Кальвіністы лічылі, што ва ўзаемаадносінах паміж Богам і чалавекам апошні выратуе сябе ад пекла толькі праз веру, а не праз царкву. Упершыню за ўвесь час існавання хрысціянства кальвіністы разглядалі працу як доўг чалавека перад Богам і пад-трымлівалі прынцып «Хто не працуе, той не есць».

Мікалай Радзівіл Чорны садзейнічаў заснаванню друкарні ў Нясвіжы. Тут царкоўны дзеяч і вучоны-асветнік Сымон Будны (каля 1530-1593 гг.) выдаў у 1562 г. кнігу «Катэхізіс» (сімвал веры), якая з'явілася першай друкаванай беларускамоўнай кнігай на землях сучаснай Беларусі. Сымон Будны лічыў, што ў адносінах паміж вернікам і Богам не павінна стаяць царква, а галоўным для прыхаджан з'яўляецца вера ў Бога, а не пакланенне яму ў касцёле. Ён адмаўляў агульнапрынятае ў тыя часы ўяўленне людзей аб жыцці душы пасля смерці, не прызнаваў бязгрэшнага зачацця дзевы Марыі, ад якога нарадзіўся сын Божы — Ісус Хрыстос.

Ва ўсіх краінах Еўропы, дзе пратэстанты займелі ўплыў, у другой палове XVI ст. разгарнуўся рэлігійна-палітычны рух супраць Рэфармацыі — контррэфармацыя. Галоўнымі яго ўдзельнікамі сталі езуіты. Іх дзейнасць не была значнай пры гаспадаранні Жыгімонта II Аўгуста і набыла моц пры наступных кіраўніках Рэчы Паспалітай, асабліва ў час праўлення Жыгімонта III Вазы (1587—1632 гг.). Пачалі зачыняцца пратэстанцкія друкарні і пачатковыя школы, што існавалі пры зборах— пратэстанцкіх абшчынах, а пратэстантаў рознымі шляхамі вярталі ў каталіцтва. Аднак контррэфармацыя ў ВКЛ адбывалася не такімі жорсткімі сродкамі, як, напрыклад, у Францыі.