20. Правядзенне сталыпінскай аграрнай рэформы ў Беларусі.

9 лістапада 1906 г. — сяляне атрымалі права на выхад з абшчыны.

1907 г. — адмена выкупных плацяжэй.

Пётр Сталыпін (1862–1911) — расійскі прэм’ер-міністр, аўтар аграрнай рэформы.

Рэвалюцыя 1905—1907 гг. паўплывала на змену эканамічнай палітыкі царызму. П. Сталыпін распачаў рэфармаванне сельскай гаспадаркі. Каб павялічыць у Расіі зямельныя надзелы сялян і не чапаць пры гэтым памешчыцкага дабра, прапаноўвалася распусціць абшчыну і аблегчыць пераход здрабнелых надзелаў беднякоў ва ўласнасць заможных вяскоўцаў. Права на выхад з абшчыны сяляне атрымалі па царскаму указу ад 9 лістапада 1906 г. А з 1907 г. адмяняліся выкупныя плацяжы за былую памешчыцкую зямлю, і сяляне станавіліся поўнымі ўласнікамі, гаспадарамі сваіх надзелаў. Гэтыя два законы склалі прававую аснову сталыпінскай рэформы. Яе рэалізацыя ажыццяўлялася шляхам правядзення некалькіх мерапрыемстваў.

Першае – выхад з абшчыны. У 1909-1911 гг. абшчыну пакідалі дзесяткі тысяч сялян Магілёўшчыны і Віцебшчыны. Усяго ў гэтых дзвюх губернях да 1915 г. замацавалі зямлю ў асабістую ўласнасць 48% абшчынных двароў, тады як у цэлым па Расіі – 22%. Для сялян Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губерняў, дзе абшчын не існавала, сталыпінская рэформа не мела вялікага значэння.

Другое мерапрыемства – хутарызацыя. Замацаванне за сялянамі прыватнаўласніцкіх правоў на зямлю давала магчымасць пазбавіцца ад зямельнай цеснаты і выйсці з вёскі на хутары. За дзесяць гадоў сталыпінскай рэформы іх узнікла ў беларускіх губернях каля 12,8 тысяч, ці 12% ад усіх сялянскіх двароў. Гэты паказчык быў вышэйшым за агульнарасійскі (10%). І тут уплывала даўняя традыцыя хутарскога жыцця. Тым жа, хто не хацеў перабіраюцца на хутары, дазвалялася, не пакідаючы сядзібу ў вёсцы, зводзяць палявыя землі ў адзін клін (“отруб”). Падняць гаспадарку на новым месцы было не так проста. Не хапала крэдытаў. Да 1915 г. каля 36% гаспадароў, што выйшлі на хутары і атрубы, прадалі сваю зямлю больш руплівым, гаспадарлівым і шанцавітым. Пазбаўляліся жабрацкіх надзелаў і бедныя вяскоўцы.

Трэццяе мерапрыемства – гэта арганізацыя масавых перасяленняў. Абеззямеленых сялян прымалі гарады і прамысловыя цэнтры. Дзяржава дапамагала грашыма на праезд у Сібір. Але не ў дастатковым памеры і не ўсім. Таму ў Сібір ехалі гаспадары сярэдняй рукі, якія мелі шанс узнавіць гаспадарку на новым месцы. За 1904-1914 гг. з пяці заходніх губерняў перасялілася каля 368 тыс. чалавек, і большасць з усходніх. Каля 11% перасяленцаў вярнулася ў 1907-1914 гг. ў Беларусь. Сотні тысяч лепшых беларускіх сялян істотна паспрыялі эканамічнаму ўздыму сібірскіх прастораў.

Вынікі. Па-першае, замацаванне за сялянамі права прыватнай уласнасці на зямлю спрыяла інтэнсіфікацыі сялянскіх гаспадарак і ўзрастанню іх канкурэнтаздольнасці з памешчыцкімі. Закладваўся кааператыўны рух. Па ўраджайнасці жыта вяскоўцы выходзілі на ўзровень памешчыцкіх палёў. Па-другое, у параўнанні з другой паловай ХІХ ст. памешчыцкае землеўладанне некалькі скарацілася, а сялянскае, побач з купецкім і мяшчанскім, ўзрасло. Па трэццяе, ва ўмовах канкурэнцыі з боку сялянскіх гаспадарак і ўзросшай аплаты сельскагаспадарчым рабочым, памешчыкі таксама пераходзілі да перадавых метадаў гаспадарання. Пашыраўся ўжытак плугоў і жалезных барон. Заможныя гаспадары набывалі веялкі, малацілкі і вельмі рэдка жняяркі. Гэта аднак зусім не азначае, што сталыпінская рэформа не была эканамічна эфектыўнай, але яе поўнай рэалізацыі перашкодзіў пачатак першай сусветнай вайны. Аграрная рэформа дала штуршок і для надзвычай актыўнага развіцця прамысловасці (у 1908-1913 гг. сярэднегадавы прырост прамысловай вытворчасці ў Беларусі складаў каля 14% – неверагодна высокі паказчык, вышэйшы, чым па Расіі ў цэлым).