Займеннік

Практыкаванне 1. Спішыце, раскрываючы дужкі.

1) Таму гэтак лёгка (я) па свеце, Еўропу і Азію крокамі мераць, што розныя людзі, і сонца, і вецер чакаюць (я) і ў любоў (мая) вераць (Панч.). 2) Вайна размяла (мы) па белым свеце, і я, прычакаўшы вясну, схіляюся (кожны) стрэчнаму (Зв.) 3) Ён дзяўчыну (свая) сотні раз і (мы) хваліў, і мы зычылі шасця (ён) і ўдачы (Панч.). 4) Кастусь Прыбыткоўскі (кожны з тых) людзей, што ведалі (ён) даўно і што ўвесь час цяпер былі разам з (ён), здаваўся больш высокі ростам, чым ён сапраўдна быў (К.Ч.). 5) З (мы) кожны ўсё жыццё паэму піша на скрыжаваннях сцежак і дарог (Грах.). 6) За (такія) на дуэлях калісь паміралі (Панч.). 7) У маці стала адзявацца, каб за работу (тая) брацца (К-с). 8) Мы з (ён) вырашылі, што (кожны з нас) належыць змагацца за першае месца (Тл.).

Практыкаванне 2. Праскланяйце пісьмова займеннікі хтосьці, некаторыя, чыесьці, абы-што.

Практыкаванне 3. Спішыце сказы, выбіраючы патрэбныя займеннікі і ставячы іх у пэўнай граматычнай форме.

1) Жыхарамі першымі на Месяцы будзе (нехта, ніхто) з вас, мае сябры (Панч.). 2) (Нехта, ніхто) дружбы нашай не парушыць! (Панч.). 3) Ні ў тую ноч, ні ўдзень потым (нешма, нішто) больш не было асаблівага, усё была задвалася б, як і раней (У.М.). 4) Каця (нехта, ніхто) не скардзілася ні на работу, ні на сваё жыццё (Скр.). 5) Тут (нехта, ніхто) мяне не пазнае. 6) Праз (нейкі, ніякі) час дымок пахучы паплыў угору, як туман (К-с). 7) Ні лекамі, не зеллем прываротным (нехта, ніхто) сябе не зротіць бессмяротным (Грах.). 8) А ўсё ж – чую – (нехта, ніхто) з маіх субяседнікаў нецярпліва просіць слова.

Практыкаванне 4. Спішыце сказы, раскрываючы дужкі. Растлумачце правапіс займеннікаў.

1) Такому чалавеку можна верыць, можна было б і даручыць што (небудзь) важнае, неабходнае (Кул.). 2) Па дарозе з Масквы Андрэй спыніўся на дзень у Мінску: заўсёды знаходзіцца якая (небудзь) справа. 3) (А) ніхто крыўды мець не будзе (Панч.). 4) Маці добра ведала: што (што), а гэта наведванне адразу падыме мяне ў дарогу. 5) Вясною са мною дамоў вяртаюцца птушкі ізноў. І кожнага з іх пакрысе што (небудзь) з сабою нясе (М.Т.).

Дзеяслоу Спражэнне дзеясловаў

Змяненне дзеясловаў па асобах і ліках у цяперашнім і будучым простым часе абвеснага ладу называецца спражэннем. У залежнасці ад характару асабовых канчаткаў адрозніваюцца два тыпы спражэння дзеясловаў – першае і другое.

Дзеясловы І спражэння маюць канчаткі:

Адзіночны лік:

1-я – у(-ю), пішу, чытаю

2-я – еш(-эш, -аш), пішаш, чытаеш, бярэш

3-я – е(-э, -а), піша, чытае, бярэ

Множны лік:

1-я – ём(-ем, -ом, -ам), пішам, чытаем, бяром, нясём

2-я – еце (-яце, аце), пішаце, чытаеце, несяце

3-я – уць(-юць), пішуць, чытаюць

Дзеясловы ІІ спражэння маюць канчаткі:

Адзіночны лік:

1-я – у(-ю), вучу, раблю

2-я – ыш(-іш), вучыш, робіш

3-я – іць(-ыць), вучыш, робіш

Множны лік:

1-я – ім(-ым), вучым, робім

2-я – іце(-ыце), вучыце, робіце

3-я – аць(-яць), вучаць, робяць

Дзеясловы І і ІІ спражэння найбольш лёгка адрозніваюцца, калі асабовыя канчаткі пад націскам: бяру, бярэш, бяром; сяджу, сядзіш, сядзяць.

Выразнае адрозненне паміж дзеясловамі І і ІІ спражэння ў 3-й асобе адзіночнага і множнага лікаў.

Размеркаванне па тыпах спражэння дзеясловаў з націскам на аснове выклікае некаторыя цяжкасці: малюю, малюеш, малюе, малюем, малюеце, малююць; кашу, косіш, косіць, косім, косіце, косяць. Вызначыць тып спражэння дзеясловаў з ненаціскнымі канчаткамі можна па інфінітыве.

Да ІІ спражэння адносяцца дзеясловы, якія ў неазначальнай форме заканчваюцца на -іць(-ыць), дзе -і(-ы) – суфікс: гутарыць, дамовіцца; а таксама дзеяслова на -аць, -ець часам з рухомым націскам: гнаць, належаць, цярпець. Усе астатнія дзеясловы з націскам на аснове належыць да І спражэння.

Практыкаванне 1. Спішыце прыказкі, устаўляючы галосныя ў канчатках дзеясловаў. Вызначце спражэнне дзеясловаў.

1) Ідзі з людзьмі, то не згуб…мся. 2) Пчолкі па адной не сел…цца. 3) Згодаю дом збуду…ш. 5) З якім спазна…шся, такім і стан…шся. 6) Зямля – талерка: што пакладз…ш, тое і возьм…ш. 7) Калі старанна кос…ць, то сена зімою не прос…ць. 9) Рабі не тады, калі хоч…ш, а калі мож…ш. 10) Рана ўстан…ш – многа зроб…ш. 11) Раней пасе…ш – раней паспе…ш. 12) Чужым розумам недалёка заездз…ш. 13) Праўдаю найдалей дойдз…ш. 14) І печанае рэдзькі з’ясі, калі выгалада…шся. 15) Глян…ш – хоць праглыні, а паспыта…ш – плюн…ш.

Практыкаванне 2. Запішыце наступныя дзеясловы ў форме інфінітыву і прошлага часу.

Скую, зазімую, расклею, налюбуюся, надрукую, прагаласую, намалюю, раскрытыкую, расхвалююся, распілую, накірую, натурбую, нагаруюся.