Раздзел 2. Палеаграфія

Уводзіны у палеаграфію. Прадмет, задачы і метады палеаграфіі. Практычнае выкарыстанне даных палеаграфіі ў гістарычных даследаваннях: вызначэнне часу, месца, аўтараў рукапісаў, іх арыгінальнасці, наяўнасці копій, падробак. Знешняя крытыка крыніцы. Сувязь палеаграфіі з эпіграфікай, нумізматыкай, сфрагістыкай, храналогіяй, археаграфіяй, дыпламатыкай і іншымі дапаможнымі дысцыплінамі, з архіўнай справай.

Гісторыя развіцця палеаграфіі. Пачатак распрацоўкі пытанняў палеаграфіі XIX–XX стст. А.І. Сабалеўскі, Я.Ф. Карскі, Л. У. Чарапнін і інш.

Паходжанне славянскай пісьменнасці. Старажытныя даныя аб пісьменнасці ў усходніх славян. Чэрты і рэзы.

Стварэнне славянскага алфавіту. Міссіянерская дзейнасць Кірыла (Канстанціна) і Мяфодзія. Славянскія алфавіты: кірыліца і глаголіца. Пытанне аб часу іх узнікнення і аўтарстве. Кірылічная азбука. Асаблівасці стараславянскай пісьменнасці. Старажытныя графіці. Гнёздаўскі надпіс. Выкарыстанне літар алфавіта кірыліцы для абазначэння лічбаў. Падрадковыя знакі.

Старажытныя помнікі пісьменнасці ўсходнеславянскіх народаў. Мясцовыя асаблівасці пісьмовых помнікаў.

Знешнія прыкметы пісьмовых крыніц Старажытнай Русі (XI–XII стст.) Старажытны ўстаў ХІ–ХІІ стст. і яго асаблівасці. Графіка літар. Знакі прыпынку. Кропка і паяра. Скарачэнне слоў. Цітло. Характарыстыка рукапісных помнікаў старажытнай Русі. «Астрамірава Евангелле», «Ізборнік Святаслава», «Тураўскае Евангелле». Пергамент. Тэхналогія выпрацоўкі. Палімпсесты. Чарнілы і фарбы. Выкарыстанне золата і серабра. Фармат і пераплёт рукапісаў. Элементы ўпрыгожвання рукапісных кніг. Старажытнарускі (старавізантыйскі) арнамент. Застаўка. Ініцыял. Мініяцюра.

Берасцяныя граматы. Прылады для пісьма на берасце. Цэры. Асаблівасці графікі літар на берасцяных граматах.

Знешнія прыкметы пісьмовых крыніц Старажытнай Русі (XII – кан. XV стст.) Характарыстыка пісьменнасці і яе асаблівасці. Папера. Тэхніка вытворчасці паперы. Вадзяныя знакі. Гербавая папера. Выкарыстанне філіграней для датавання паперы. Позні ўстаў. Графіка літар. Прычыны з’яўленне паўустава. Характэрныя рысы паўустава і яго разнавіднасці (рускі, паўднёваславянскі, маскоўскі, беларускі, украінскі паўустаў). Лігатуры.

Прылады пісьма, чарнілы, фарбы. Тэраталагічны арнамент, яго агульныя рысы і мясцовыя асаблівасці. Пытанне аб паходжанні тэраталагічнага арнамента. З’яўленне і распаўсюджванне балканскага і новавізантыйскага арнаментаў. Характэрныя асаблівасці стыляў. Асаблівасці мініяцюр. Узнікненне тайнапісу. Найбольш распаўсюджанныя сістэмы тайнапісу. Вязь як дэкаратыўнае пісьмо. Асноўныя прыёмы напісання вязі. Паказальнік вязі як датуючая прыкмета рукапісаў.

Знешнія прыкметы скорапісу ХV–ХVП стст. Характарыстыка пісьменнасці і найбольш распаўсюджанныя рукапісныя і друкаваныя помнікі ХV–ХVІІ стст. Сістэма справаводства. Папера як асноўны матэрыял для пісьма. Папяровыя вадзяныя знакі Заходнееўрапейскай паперы, іх сюжэты і формы. Эвалюцыя паўустава ў скорапіс. Асаблівасці графікі літар скорапісу XV, XVI, XVII стст. Далейшы лёс паўустава. Распаўсюджванне кніжнага пісьма. Прылады пісьма, чарнілы, фарбы. Фармат. Пераплёт. Пытанне аб паходжанні старадрукаванага арнамента і яго характэрныя асаблівасці. Распасюджванне барочнага арнамента, яго асаблівасці. Паморскі стыль. Эвалюцыя мініяцюры. Паказальнікі вязі ХV–ХVII стст. Тайнапіс і найбольш яго распаўсюджаныя сістэмы.

Знешнія прыкметы скорапісу ХVIII – пач. ХX стст. Характарыстыка пісьменнасці і найбольш распаўсюджанных рукапісных і друкаваных крыніц ХVIII – пач. ХX стст. «Генеральны рэгламент» і ўсталяванне новых прынцыпаў канцылярскага справаводства. Утварэнне архіваў і архіўнай справы. Увядзенне грамадзянскага шрыфту ў Расіі. Змены ў алфавіце. Набліжэнне скорапісу ХVІІІ–ХХ стст. к сучаснаму пісьму. Разнастайнасць почыркаў. Акадэмічнае канцылярскае пісьмо і яго почыркавыя асаблівасці. Папера як асноўны матэрыял для пісьма. Мясцовая вытворчасць паперы.

Значэнне назіранняў за знакамі прыпынку, арфаграфіяй, змененнымі літарамі і алфавіту, почыркамі для вызначэння аўтарства і датавання помнікаў пісьменнасці. Упрыгожванні. Паморскі стараабрадскі стыль у рукапісным арнаменце. Практыка ўжывання стараабрадцамі ранніх мастацкіх стыляў. Мастацкія стылі: ракако, Людовіка XV і ампір у рускім кніжным арнаменце. Мініяцюра. Фармат. Прылады пісьма. Гусіныя і металічныя пёры. Алоўкі. Чарнілы і іх хімічны аналіз.

Раздзел 3.

АРХЕАГРАФІЯ

Гісторыя развіцця археаграфіі. Археаграфічная перадача архіўных крыніц да пач. XVI ст. Перадача тэкстаў рукапісаў ХVI–ХVIII стст. Дазволеныя адыходы пры публікацыі ад арыгінальных крыніц ХVI–ХVIII стст. Друкаванне тэкстаў дакументаў XIX–XX стст. Правілы лінгвістычнага выдання.

Раздзел 4.

НУМІЗМАТЫКА

Уводзіны ў нумізматыку. Прадмет, задачы і метады нумізматыкі. Узнікненне нумізматыкі і яе развіццё. Нумізматыка як навука. Грошы і іх віды. Функцыі грошаў. Сувязь нумізматыкі з другімі дапаможнымі гістарычнымі дысцыплінамі. Практычнае выкарыстанне даных нумізматыкі ў гістарычных даследаваннях.

Нумізматычная тэрміналогія. Выкарыстоўваемыя металы. Віды проб. Тэхніка чэканкі манет. Пытанні калекцыяніравання манет. Першапачатковая навуковая апрацоўка нумізматычных помнікаў. Класіфікацыя і сістэматызацыя манет. Манетныя каталогі. Чыстка і кансервацыя.

Прычыны з’яўлення скарбаў. Скарбы як асноўны аб'ект нумізматычных даследаванняў. Скарбы кароткага і працяглага накапленняў. Датаванне скарбаў.

Заходнееўрапейская нумізматыка. Узнікненне першых манет. Манетныя сістэмы антычнасці, заснаваныя на электары і золаце. Статэр і яго фракцыі. Старажытнагрэчаская манетная сістэма, заснаваная на срэбры. Драхма. Старажытнарымская манетная сістэма і яе наміналы.

Манеты варварскай эпохі. Солід і яго фракцыі. Перыяд каралінгскага дэнарыя. Пераход ад залатой манеты да срэбранай. Заходнееўрапейскі феадальны дэнарый. Манетная сістэмы Францыі, Англіі, Германіі. Дэградацыя феадальнага дэнарыя і порча манеты ў сярэднявеччы. Закон Капернiка – Грэшэма. З’яўленне пражскага гроша і флорына. Дукат і яго аналагі. З’яўленне тэстонаў. Рэвалюцыя цэн у Заходняй Еўропе. З’яўленне талера. Распаўсюджванне грашовых сістэм у свеце на талернай аснове. Эвалюцыя тэхнікі чаканкі.

Нумізматыка Старажытнай Русі. Перыядызацыя грашовага абарачэння. З'яўленне і распаўсюджванне рымскіх манет. Візантыйскія манеты ў грашовым абарачэнні Старажытнай Русі. Этапы абарачэння арабскага дырхема, яго роля на рынку Старажытнай Русі. Імітацыя дырхема. Заходнееўрапейскія дынарыі. Гандлевыя шляхі і тапаграфія знаходак манет.

Узнікненне старажытнарускай грашова-вагавай сістэмы. Дыскусія аб часе і прычынах з’яўлення першых старажытнарускіх манет, гісторыя вывучэння. Асноўныя знаходкі златнікаў і срэбранікаў іх класіфікацыя. Старажытнаруская грашовая тэрміналогія і лік. Безманетны перыяд. Дыскусія аб яго прычынах. Літоўскія, кіеўскія, чарнігаўскія і наўгародскія грыўны. Тэорыя «скураных грошай».

Рускія манеты і грашовае абарачэнне ў кан. XIV–XVIII стст. Прычыны аднаўлення чаканкі манет. Манеты XIV–XV стст. Дзенга, пула. Асаблівасці рускай тэхнікі манетнай вытворчасці. Цэнтры манетнай вытворчасці: Масква, Ноўгарад, Пскоў, Цвер, Разань. Асаблівасці мясцовых манетных сістэм. Маскоўскі і Наўгародскі грашовы лік. Правядзенне рэформы 1534 г. Узнікненне адзінай агульнадзяржаўнай грашовай сістэмы. З’яўленне капейкі. Паступовае паніжэнне манетнай стапы.

Рэформа 1654–1663 гг. З’яўлення рублёвіка. Тэхніка чаканкі. Срэбраныя і медныя наміналы. Надчаканка талераў, іх лёс. З’яўленне меднай капейкі і «Медны» бунт. Згортаванне рэформы. Манетная стапа канца XVII ст. Рэформа Пятра I. З’яўленне новых манет. Першыя сярэбраныя рублёвікі. Увядзенне дзесяцічнага прынцыпу ліку. Тыпы манет. Новая тэхніка вытворчасці манет. Увядзенне проб для манетнага метала. Манеты Кацярыны II. Медныя манеты. Першыя папяровыя грошы (асігнацыі). Сібірская манета.

Рускія манеты і грашовае абарачэнне ў XIX ст. – кастрычнік 1917 г. Фінансавы крызіс. Змяненне тыпу ўсіх манет пры Аляксандры I. Фінансавая рэформа 1810 г. Плацінавая манета – асаблівая з’ява ў грашовай сістэме. Грашовая рэформа 1839 г. З’яўленне новых папяровых грошай (крыдытныя білеты). Крызіс грашовай сістэмы 60-х гг. ХIХ ст. Грашовая рэформа 1897 г. Залаты монаметалізм. Утварэнне залатога фонду. Рэарганізацыя грашовай сістэмы. Імперыял.

Першая сусветная вайна і крызіс грашовай сістэмы. Апошняя чаканка манет. Знікненне з абароту манет. З’яўленне папяровых сурагатаў. Грошы Часовага ўраду.

Грашовае абарачэнне ў савецкі час. Развал грашовай сістэмы ў час грамадзянскай вайны. З’яленне «саўзнакаў». Спыненне эмiсiйнай дзейнасцi Народнага банка РСФСР. Заснаванне Дзяржаўнага банка СССР. Забарона абарачэння грашовых знакаў Расiйскай iмперыi i буржуазнай Расii.

Грашовая рэформа 1922–1924 гг. Першыя папяровыя грошы i манеты СССР. Заказы на адбiўку савецкай манеты ў Велiкабрытанii. Свабодна канвертуемая валюта – папяровы чырвонец. Залатая манетная праграма. Чаканка залатых чырвонцаў. Пераход савецкага чырвонца ў катэгорыю неканвертуемых валют. Выпуск металічнай манеты. Разменная манета. Паўрублі, пятакі. Манеты 1924 г. Афармленне манет. Адмова СССР ад выкарыстання медзi i срэбра ў манетнай вытворчасцi. Пераход на чаканку манет з бронзы i нiкеля. Новыя вiды папяровых грошай канца 1920–1930-x гг. Усталяванне валютнага курса рубля на аснове французскага франка. Змяненне манетных тыпаў. Перавод валютнага курса рубля на доларавую аснову.

Манетная i папяроваграшовая вытворчасць у гады Вялiкай Айчыннай вайны. Эвакуацыя манетнага двара. Памяншэнне колькасці чаканкі манет. Пагаршэнне якасці манет.

Грашовая рэформа 1947 г. Новыя вiды папяровых грошаў. Пераход на залатое вылiчэнне рубля. Дэкларацыя аб павышэннi залатога рублёвага саставу. Грашовая рэформа 1961 г. Новыя папяровыя грошы i манеты. Пераход на медна-нікелевы сплаў. Чаканка юбілейных і памятных манет. Выкарыстоўванне каштоўных металаў. Апошнiя манеты СССР.

Абвяшчэнне незалежнасцi Рэспублiкi Беларусь. Разлiковыя бiлеты Нацыянальнага банка Рэспублiкi Беларусь. Дэнамінацыі. Калекцыйныя манеты.

Гісторыя грашовага абарачэння на тэрыторыі Беларусі IX–XIII стст. З’яўленне першых манет на Беларусі. Арабскія, візантыйскія і заходнееўрапейскія манеты. Тапаграфiя iх знаходак у Беларусi. Знакамітыя скарбы: Каз’янкаўскi, Дзягцянскi, Магілёўскі, Старадзедзінскі. Знаходкі на Беларусі старажытнарускіх златнікаў і срэбранікаў. Пінскі і Парэцкі скарбы. Раскопкі курганнага могільніка Вотня. Знікненне манет. Грыўны літоўскага тыпу. Тапаграфія знаходак. Слабодкаўскі і Вiшчанскi скарбы.

Гісторыя грашовага абарачэння на тэрыторыі Беларусі XIV – сяр. XVII. стст. Пачатак эмісіі літоўскіх дэнарыяў (пенязі). Тапаграфія знаходак. Перыяд «пражскага гроша». Перыядызацыя і асноўныя шляхі паступлення. Тапаграфія знаходак на тэрыторыі Беларусі. Асноўныя лікавыя паняцці – копа, палціна, «польская грыўна». Сярэбраныя шылінгі Лівонскага ордэна. Пулы Залатой Арды. Англійскі нобль (карабельнік). Залаты венгерскі дукат.

Першыя выпускі гроша, дуката, талера Вялікага княства Літоўскага. Віленскі манетны двор і яго асноўныя наміналы. Кракаўскі манетны двор і яго асноўныя наміналы. Лівонская вайна і незвычайныя катэгорыі манет. Манеты прускай і сілезскай чаканкі. Адкрыццё новых манетных двароў у Рэчы Паспалітай. Новыя лікавыя паняцці – злоты, осмак. Пачатак прыватнай чаканкі манет. Варшаўскі сейм. Кракаўскі сейм і уніфікацыя літоўскай і польская манетных сістэм. Катэгорыі іншаземных манет у скарбах на тэрыторыі Беларусі. З’яўленне білона. Капейкі Расіі. Новыя лiтоўскiя i польскiя намiналы (солiд, паўтараграшовiк, орт, паргугал i iнш.). Рэзкае паслабленне манетных эмiсiй Рэчы Паспалiтай у 1620—1640-я гг. Узмацненне iншаземных манетных паступленняў.

Гісторыя грашовага абарачэння на тэрыторыі Беларусі сяр. XVII. стст. – кан. XVIIIстст. Фінансавы крызіс і грашовыя рэформы 1659–1666 гг. Вераснёўская пастанова Варшаўскага сейма 1659 г. аб правядзеннi грашовай рэформы. Запланаваны тыраж меднага солiда (барацінкі). Рознiца памiж намiнальнай i рэальнай вартасцямi гэтай манеты. Брэсцкi манетны двор. Пачатак адбiўкi трыццацiграшовiкаў (злотых) Быдгашчскiм i Львоўскiм манетнымi дварамi. Рознiца памiж iх намiнальнай i рэальнай вартасцямi. Завяршэнне рэформы. Яе асноўныя вынiкi.

Узмацненне прытоку рускiх манет. Прычыны iх слабай аклiматызаванасцi на беларускiм рынку. Сеўскi чэх. Анархія ў грашовай гаспадарцы. Адкрыццё Кракаўскага і Варшаўскіх манетных двароў. Грашовыя рэформы 1752 i 1787 гг. Грашовая рэформа 1794 г. Пачатак папярова-грашовых эмiсiй Рэчы Паспалiтай. Закрыццё Варашаўскага манетнага двара.

Гісторыя грашовага абарачэння на тэрыторыі Беларусі кан. XVIII – 30-я г. XIX стст. Пераход вядучай ролi ў беларускiм грашовым абарачэннi да расiйскай чаканкі. Манеты герцагства Варшаўскага. Манетныя эмiсii Каралеўства (Царства) Польскага ў складзе Расiйскай iмперыi.

Польскае паўстанне 1830–1831 гг. «Мяцежныя» манеты i папяровыя купюры. Аднаўленне працы Варшаўскага манетнага двара. Расiйска-польскiя двухмоўныя манеты. Поўнае злiццё грашовай гаспадаркi Беларусi з агульнарасiйскай.