23. Орта ғасыр философиясы, оның теологиялық сипаты

Ортағасырлық теологиялық философиясы деп Европада V-XVғасырлар арасында кең тараған, бастапқы жаратушы күш-Құдай, бүкіл дүние-құдай құдіретінің көрінісі деп сенетін, мойындайтын философиялық бағытты айтады. Теологиялық философия-б.д I-V ғасырларында Рим империясында христиандық пен антикалық философия негізінде дамып, б.д. XIII ғасырларында өзінің көркею шыңына жетті. Теологиялық философияның дамуы екі кезеңнен тұрады: 1.патристика; 2.схоластика. Патристика-(лат. «pater» - «әке» сөзінен) христиандық идеяларды көпқұдайлы мәжуси діндерден, стоялық, эпикурейлік, неоплатондық, т.б. идеялардан қорғаған «шіркеу әкелерінің» теологилық-философиялық көзқарастары. Патристика үш кезеңге бөлінеді: 1.аполетика-христиандық дүниетанымды қалыптастыру мен қорғауда рөл атқарады; Өкілдері:Квинт Сентимий, Тертуллиан; Ориген, Тит Флавий Климент. 2. Классикалық патристика-хрстиандық ілімді негіздеп ж/е жүйелеп, оның философиялық қағидаларын тұжырымдады. Өкілдері: Григорий Нисский, Әулие Августин. 3. Патристиканың соңғы кезеңі-христиандық догматиканы тұрақтандырады. Өкілдері: Боэций, Иоанн Скотт Эриугена. Теологиялық философияның ІІ кезеңі болып табылатын схоластиканың өзі де үш даму кезеңінен өтті: 1. Ерте схоластика(9-12 гасыр); өкілдері: Эригуина, Абеляр, Кентерберийлік Ансельм. 2.Гүлденген схоластика(12-13ғасырлар); Өкілдері: Ұлы Альберт, Аквиналық Фома. 3.Кейінгі схлоластика(13-14ғасырлар) өкілдері: Дунс Скотт, Уильям Оккам. Бұл кезең аралығында христиан діні қудалаудан құтылып, зайырлы билікпен бірігіп, өз ықпалын кеңейте түсті. Шіркеу рөлі күшейіп, қо,амдық өмірдің барлық салаларына ж/е ең алдымен рухани салаға ықпалын жүргізді. Осылайша ортағасырлық дінге тәуелді болған философия-«діннің қызметшісіне» айналды. Теоцентрлік христиандық дүниетаным екі идеяға құрылды:1. Христиандық фил/ның онтологиясының негізінде жатқан жарату идеясы; 2. Хрис/дық фил/дағы таным тур. ілімнің негізі болып табылатын ашылу идеясы. Хрис/дық фил/дағы барлық сұрақтар теоцентизм, креационизм, првиденциализм тұрғысынан қарастырылды. Ортағасырлық теологиялық фил/ны «схоластикалық фил/я» деп атау қабылданған.Оның мақсаты-Шіркеу догматтары мен діни ілімді фил/лық тұрғыдан негіздеу болғандықтан, схоластикалық фил/я көп ұзамай-ақ творчествалық ізденіске бағытталған ғылым емес, қатып-семген, жеміссіз мектеп-университет пәніне, «құдайтанудың себепшісіне»айналды. Схоластика-Інжілді(Библияны) қатаң нормативтік мәтін(текст), абсолютті ақиқат ретінде қарастырады. Библия сөзінің астарындағы Құдай ойын түсінуге тырысқан схоластар сансыз пікір-сайыс пен даулар жүргізіп,жүздеген фил/қ томдар жазды.

Ортағасырлық философия мен теологияның басты догматтары:

жаратылғандық догматы б/ша: Құдай дүниені жоқтан жасады; әлемдегі бірден-бір, жалғыз бастама-Құдай; Құдай мәңгі, тұрақты ж/е Құдай барлық жерде; т.с.с. Тану догматы б/ша: дүниені тану Құдайды тану арқылы ғана іске асады; Құдай адам танымынан жоғары; Құдайды ж/е Ол арқылы дүниені танудың жалғыз жолы-Інжілді талдау; т.с.с.

Ортағасырлық теологиялық фил/да фил-я қарастыратын мәселерінің негізгісі-қайырымдылық пен зұлымдық мәселесі. Қайырымдылық пен зұлымдық мәселесімен қатар басқа да сұрақтарға ортағасырлық тео/лық фмл/ның беретін жауаптары оптимистік сипатта. Антикалық фил/мен салыстырғанда ортағасырлық теологиялық фил/я материя мен идеяны, материализм мен идеализмді қарсы қоймайды. Сонымен қатар ежелгігрек философтары, мысалы, Аристотель біртұтас мән деп атаған болмысты теологиялық фил-я: 1. болмыс-экзистенция (тіршілік ету), 2. мән-эссенция(бар болуы) деп екіге жіктейді. Экзистенция нәрсенің тіршілкте бар-жоғын, тіршілік ететін-етпейтінін көрсетеді. Эссенция-сол нәрсені сипаттайды.