48. Маңғышылақ аймақтық өндірістік кешендерінің шаруашылық келбеттері

Жалпы респ.қ еңбек бөлісуде Маңғышлақ АӨК ең алдымен мұнай шығаратын және газ қнеркәсіп салаларымен қатысады. Осы салалардың үлесіне кешеннің өнд.к қорының 97% келеді. Жылына мұнай шығару көлемімен Маңғ.қ ТМД елдерінде 6-шы орынға шықты. Маңғышлақ АӨК дамуы бірнеше мәселелер туғызуда.Маңызды мәселенің бірі мұнай шығаратын өнеркәсіптің минералды шикізат базасын одан ары нығайту. Бұл мұнай ж.е газ шығаруды молайту үшін геология барлау жұмысын күшейту ж.е ол жұмыстарды аз уақытта орындау қажет. Маңғышлақ АӨК жерінде су әсіресе тұщы су өте тапшы. Ал суды көп қажет ететін ірі өндірістердің дамуы кешенді сумен қамтамасыз ету мұқтажын туғызуда. АӨК халық шаруашылығының мұнан ары дамуы көп электр энергиясын қажет етеді. Мұнда атом электр станциясы жұмыс істейді. Келешекте Ақтау атом электр станциясының қуаттылығын өсіру, Жаңа Өзен газқұбыр электр станциясын салу ж.е Маңғышлақ энергия жүйесін респ. энергия жүйесіне қосу үшін әр түрлі кернеулі электр беретін жолдар салу көзделген. Кешен шаруа.қ.ның дамуы жергілікті құрылыс шикізатты Ұлутас ж.е Ауысар топырақ кен орны негізінде күрделі құрылыс ж.е құрылс материалдары өнеркәсібінің негіздерін кеңейту қажет. Транспорт тиісінше дамытылады. Келешекте кешеннің еңбек қорына қажеттігі Қаз.ң басқа аудан.р.ң халықтарын осы ауданға көшіру шараларын көздейді. Халық санының өсуі ж.е өнеркәсіп орт.қ.ның дамуы жергілікті шикізаттарға негізделінген азық түлік кешенін құруды талап етеді. Қазіргі кезде Маңғ.қ.ң ауыл шаруашылығы қой, түйе, жылқы шаруа.қ.рына негізделіген. Өнеркәсіп орт.қ.рының дамуы халықты тасымалдауға жайсыз, тез бұзылатын азық түлікпен қамтамасыз ету үшін қалалар төңірегіндегі ауыл шаруа.ғын дамыту керек.

49. Нарыққа көшу кезеңдегі қр экономикалық және әлеуметтік жағдайы

Қазақстанда көп салалы экономика, оны нарық жолына салуға бағытталған қайта құру 1990 ж.р.ң басында басталды. Қазақстанды нарыққа көшірерде респ.ң әлеу.к экон.қ дамуында өзіне тән бірқатар ерекшіліктері бар еді. Олар ең алдымен Қазақстан экон.сы.ң құрымлымындағы қайшылықтар да болды. Мұнда терілмеген мол мүмкіншіліктер бола тұра өнеркәсіптің дәрежесі өте төмен болды. Қаз. Экон.ң нарыққа көшуі экон.қ ж.е әлеу.к салаларда дағдарысқа ұшырау жағдайында жүргізілуінде, мұның өзі көптеген тысқы ж.е ішкі себептерге бай.ты болып тұр. Респ.да КСРО халқының 6%-й тұрғанмен, Одақ бойынша өндірілетін қоғамдық өнімнің 4,5%- і өндірілді. Респ. экон.да шикізат өндіру ж.е оның бағасы төмен болған.қтан салдарынан адам басына шағатын өнім өте төмен болды. Қазақстандағы нарыққа көшуде бастапқы капитал дәрежесі төмен болды. Респ. адам басына шаққанда кіріс төмен болды. Экон.ны қайта құра бастағанда , мамандардың тұжырымы бойынша, тұрмыс дәрежесі төмен 5-6 млн. адам болды, ал мұның өзі Қаз. халқының 1/3-ден астамы. Респ.дан толып жатқан байлық көздері алынып, ал мұнда қоршаған ортаның экологиялық былғанышы ғана қалдырылды, экологиялық жүдеулік жер жерде қоюлана түсті. Қазақстанның барлық өнеркәсіп орталықтарында да ауадағы зиянды заттар тиісті мөлшерден артып кетті. Ұзақ жылдар бойы тауар ақша қатынасын елемеу, экон.ң монополиялығы, бұйрық әкімшілік басқару тәсілі қор ж.е тауар.р.ң жеткілігіне қарамастан тапшылыққа , тауар ақша тепе теңдігінің бұзылуына, қайта қайта бөле берудің тууына, мемлекетке арқа сүйеушілікке әкеп соқты. 1-шіден, Қаз.да бұрынғы КСРО ға кірген респ.рмен ж.е оның аймақтарымен шаруашылық байл.р.ң бұзылуынан өндірістің құлдырауы. 2-шіден өнімдерді сату тығырыққа тіреледі., мемлекетте де, мекемелерде де, халықта да ақша болмай қалды. Осының салдарынан мемлекеттік кәсіпорындары өндірісті қысқартты, өнімдерін ақы алмай үлестірді. Сөйте тұра көптеген қаржыны несиеге алды, бюджеттен қаржы сұрады. Мұның өзі қарыздарын өтей алмауға әкеліп соқты, ал қарыз болса өсе берді. 3-шіден, ескермеген шығындар туды, олар әскери өндіріс кешенінің , армияның, өндіріс емес салалардың респ. меншігіне көшуі. Ал мұның өзі мемлекеттік бюджеттің шығыс жағын көбейте түсті. 4-шіден, экон.ны қайта құра бастаған алғашқы кезеңде ТМД елдерімен экон.қ байл.ты реттеу болмағандықтан, шекараларымыздың ашық болуы қаржы несие саясатымызда, салық төлемінде, еңбек төлемінде, баға қоюда, лицензиялық ереже ендіруге т.б. қателіктер жіберілді. Осы себептер ақша эмиссиясының өсуіне әкеп соқты. 5-шіден инфляцияның ж.е тапшылықтың өсе беруі тұтыну нарығындағы жағдайды қиындатып, халықтың тұрмыс деңгейін төмендетіп жіберді. Экон.қ өсудің тежелуі еңбек өнімділігін әлсіретіп, еңбекті тәуелсіздікке айналдырды т.б.