37. Су және құбыр көліктерінің қалыптасуы және дамуы

Су көлік.і негізінен құрал-жабдықты көп қажет етпей.н табиғи жол.да жұмыс істейді.Оларға отын аз жұмсалады әрі көлемді тауар.ды тасымал.ң өзіндік құны да төмен.Бірақ оның қозғалыс жылдам.ғы төмен, көбінесе маусымдық жұмысқа ғана жарамды, оның үстіне кеме жүретін жол.р қажетті бағыт.ға үнемі сөйкес келе бермейді.Су көлігі теңіздік және өзендік болып бөлінеді. Теңіздік кеме қатынасы бар жалғыз аудан - Каспий теңіз.ң шеткі ЭГЖ теңіз көліг.ң негізгі міндетін - сыртқы сауда байл.н жүргізуді анықтап берді. Сондықтан негізгі жүк тасымалы шетелдік болып табылады. Каботаждық тасымал (еліміздің порт.ң арас.) аздау, дегенмен, онда да есу байқалады.Теңіз көлігі - ең жас әрі жылдам дамып келе жатқан көлік түрі. Еліміз өз флотын жаңадан құрды. Қазірдің өзінде онда казіргі заманғы танкерлер («Астана»,

«Алматы», «Абай»), өздігінен жүретін баржалар, мұзжарғыш буксирлер бар. Елдің басты теніз «қақпасы» - қатпайтын Ақтау сауда порты. Жүк тасымалы б.ша (жылына 10 млн т) - ол Каспий бойын.ғы ірі порт.ң бірі б т. Жүктің басым бөлігін мұнай (85%), прокат және астық құрайды. Паром өткелдері Ақтау қаласын Ресей мен Өзірбайжанның порт.мен байланыс.ды. Құрық қойнауында жаңа порт салынып жатыр.Ол теңізде таяу уақыт.да п б.н (30-60 мың т) ірі танкер.ді қабылда.н болады.Үшінші, Баутино порты теңіздің мұнай байлығын игеру.ң тірек базасы рет. дамып келеді.Өзен көлігі табиғат жағдай.на көбірек тәуелді. Онымен асықпай жеткізілетін, жаппай тасымал.н жүктер көмір, мұнай өнімдері, ағаш, астық, құрылыс материал.н тасымал.ға өзен көлігі қолайлы.Әзірше олардың көлемі онша көп емес.ҚҰБЫР ЖЕЛІСІ құбыр тасымалы – көлік құрал.ң бірі; сұйық, сусымалы жүк.ді, мұнайды, газды құбырмен тасымалдау, сондай-ақ осындай тасымал.ға арналған құрал.р, тетік.р, коммуник.р жиынтығы.Құбыр желісі, негізінен, мұнай құбыр.ы мен газ құбыр.н қамтиды.Құбыр желісі магистральдық және жергілікті мұнай құбыр.ы мен газ құбыр.на бөлінеді.ТМД аумағында салынған негізгі экспорт.қ құбыр желісі жүйе.і: дүние жүзі.гі ең ірі мұнай құбыры –“Достық” құбыры (5116 км). Таяу жыл.ы Қарашығанақ – Ақтөбе, Өріктау – Ақтөбе газ құбырын салу көзделіп отыр.Қаз.н жерімен өтетін, экон. маңызы жоғары магистраль.қ құбыр.р: Атырау – Самара – Одесса, Атырау – Самара – Приморск, КҚК (Теңіз – Новороссийск), Атасу – Алашанкоу. Қаз.да Атырау – Самара құбыры негізгі экспорттық бағыт б т. Бұл бағыт Қаз.н мұнайын “Достық” құбыр.р жүйесі арқ.Шығ. Еуропаға, Қара т. бен Балтық т. Порт.на, одан әрі Жерорта елдеріне тасымал.ға мүмкіндік береді. Азия – Тынық мұхит аймағы ел.не шығуға мүмкіндік беретін Қаз.н – Қытай мұнай құбырын салу жобасы жасалды.Ол Атасу кенті (Қарағанды обл.) – Алашанкоу (Қытай) арқ. өтеді.Ақтау – Баку бағыты б.ша Каспий арқ. Қаз.н мұнайын Баку – Жейхан мұнай құбыры арқ тасымалдау да респуб.ка үшін аса маңызды.Қаз.да құбыр желісінің кеңінен салынып, пайдаланылуы нәтижесінде респуб.ң отын-энергет. балансында елеулі өзгеріс.р туды, мұнда мұнай мен газдың үлесі 70–75%-ға артты. Осыған орай Құбыр желісімен жүк тасымалдау көлемі де ұлғайды.