20.Қр мұнай өнеркәсібі, оның орналасуы және дамуы.

Қаз.да мұнай мен газдың 230 кенорны белгілі,олар.ң 131-і Каспий маңы ойысында,18і  Солт.к Үстірт-Бозащы алабында, 57-і Оңт.к Маңғыстауда, 15-i Оңт.к Торғайда және 9-ы Шу-Сарысу шөгінді алабында.Шу-Сарысу алабы ғана таза газды алап болып табылады, қалған.ы негізінен мұнайлы алаптар санаты- на жатады.Игеріліп жатқан кенорын.ғы мұнай мен газды конденсат.ң қалдық қор.н қоса есепт.ендегі барланған қор.ң 90 %-дан астамы 15 кенор.ға тиесілі, олар - Қашаған, Теңіз, Қарашығанақ, Өзен, Королев, Жаңажол, Қаражамбас, Солтүстік Бозащы, Құмкөл, Қаламқас, Жеті- бай, Әлібекмола, Ақшабұлақ, Кеңқияқжәне Кенбай кенорындары. Бүл кенор.ң кейбіреу.ң игерілу мерзім.ң ең жоғарғы көрсеткіші 25-40 жыл аралығында, алайда бұл кенорын.ғы мұнай.ң өндіріп алуға болатын қалдық қор.ы да біршама жоғары деңгейде. Мұнай мен газды ірі компаниялар өндіруде:«Шеврон-Тексако»  (Теңіз);ҚӨБ консорциумы (Қарашығанақ);Қытай ұлттық мұнай компаниясы  (Жаңажол, Құмкөл); «Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг Б.В.»; «Қаражанбасмұнай» АҚ; «Қазақойл Ақтөбе» ; «СНПС-Ақтөбемұнайгаз» АҚ .«Қазмұнайгаз» Қазақстаннын, ең ірі ұлттық мұнай компаниясы. Осы компания.ң жұмыс істеу нәтижесінде мемлекетіміздегі мұнай өнеркәсіб.ң даму каркыны жылдан-жылға өсу үстінде. Мұнайды мұнай өңдейтін зауыт.да (МӨЗ) өңдейді. Мұнай өңдейтін зауыт көбінесе тұтынушыға негізделген. Қазақстанда 3 ірі мұнай өңдейтін зауыт (Атырау, Павлодар, Шымкент) және кішігірім отын жанар-жағармай зауыты Қарашығанақта жұмыс істейді. Қазақстан Республикасының мұнай өңдеу зауыттарын дамытудың 2009 - 2015 жылдарға арналған кешенді жоспарын бекіту туралы заң қабылданып, жүзеге асырылуда. Атырау мұнай өңдеу зауыты - мұнай өнім.н шығаратын кәсіпорын. Қазіргі кезде «ҚазМұнайГаз» Ұлттық Компаниясы» акционерлік қоғамының еншілес кәсіпорны болып табылады. ауыт негізінен парафині мол ауыр мұнайларды өңдейді. Зауыт өнімдерін шығару нарығы негізінен  ҚР.ң батыс және оңтүстік аймақтарын қамтиды.Шымкент мұнай өңдеу зауыты Батыс Сібір кенорын.нан Омск-Павлодар-Шымкент арналық құбыры арқылы жеткізілген батыссібірлік шикі мұнайды өңдеуге жобаланған болатын Орталық Қаз.ң батысында Қумкөл кенорны ашылғаннан кейін осы кенорынның мұнайы да Шымкент зауытына жөнелтіле бастады, сөйтіп осы зауытта батыссібірлік мұнаймен қоспа түрінде өңделетін болды.

21.Теңіз кен орнын игеру және оның әлеуметтік-экономикалық маңызы

Ең алғаш Теңіз кенішінде мұнайдың мол қоры 1979 жылы белгілі болған еді. Жалпы, Теңіз кенішінің коллекторындағы өндірілетін мұнай қоры 2030 жылдың сәуір айына дейін 750 миллионнан 1,5 миллиард метрикалық тонна болмақ. Кеніш пайдалануға берілген 20 жыл ішінде 205 миллион тонна мұнай өндірді. 1993ж 6 сәуірі ҚР мен Шеврон компаниясы арас.ғы келісім негізінде шетелдік инвестор.ң қатысуымен тұңғыш ірі серіктестік «Теңізшевройл» ЖШС-і құрылды.Теңіз кен орнының ашылуы мен бағалануы оны ірі мұнай өндіруші кәсіпорын.р қатарына қосып, республика мұнай өнеркәсіб.ң шикізат базасын екі есе арттырды. Осы жылдар ішінде кен орнында мұнай өндіру 26 есеге жуық артты. Бүгінде «Теңізшевройл» ЖШС-і өнім өндіру б.ша жалпы респуб.қ деңгейдің 30 пайызға жуығын қамтамасыз етіп отыр. «Теңізшевройл» ЖШС-і тауар мен қызмет.ді сатып алуда Қаз.қ үлесті белсенді түрде ұлғайту жөнін.гі шара.ды жүзеге асыруды одан әрі жалғастыруда. Тек, 2010 жылдың өзінде ғана осы мақсатқа 1 миллиард 350 миллион АҚШ доллары аударылды. Айта кету керек, соңғы жыл.ы кәсіпорында бірнеше жаңа нысандар салынып, пайдалануға берілді. Яғни, бұдан үш жыл бұрын Екінші буын зауыты мен ілеспе шикі газды қайтадан жер астына, мұнайлы қабатқа айдау нысан.ы іске қосылды. Сөйтіп, өнім өндірудің рекордтық нәтижесі-не қол жетті. Өткен жылы 7 миллиард текше метрден астам газ, 1 млн 400 мың тонна сұйытылған мұнай газы, 3 миллион 600 мың тонна күкірт сатылыпты. Кәсіпорын қоршаған ортаны қорғау мақсатында да бірқатар шараларды іске асыруда. Мәселен, 200 жылдан бері кәсіпорын түрлі экологиялық жобаларға 2,2 миллиард АҚШ долларын жұмсаған екен. Осының нәтижесінде, кәсіпор.ң қоршаған ортаға әсері едәуір төмендеді. Өткен жылы басталған су тазарту жүйелерін модельдендіру және тұрмыстық сарқынды су.ды тазалайтын жаңа жүйелер нысан.ы секілді ауқымды жоба.р жалғасын тапқалы отыр. Осы кезең ішінде газ жағудың жалпы көлемін 94 пайызға қысқартуға қол жетіпті. Жалпы, ТШО құрылғаннан бері 205 млн тонна мұнай өндіріп, бюджетке 40млрд доллар көлемінде кіріс кіргізгенін айтуға тиіспіз. Өз басым ТШО ел эк.н көтеруге елеулі үлес қосты деп, нық сеніммен айта аламын. О баста «Шеврон» компаниясы Қаз.ң әлеум.к жағдайын қолдау үшін 50 миллион доллар бонус бергені белгілі. Кәсіпорын құрылғаннан кейін бір айдан соң Жылой ауданында су тасқыны болып, 500 шамалы үй құлады. Сол сәтте-ақ ТШО зардап шеккен ауданға көмке қолын созып, 20 үй тұрғызып бергені әлі есімде. Бұдан басқа кәсіпорын мыңдаған қазақстандық.ды жұмыспен қамтып, қазынаға салық төлеп, еліміздің эк.қ ахуал.ң жақсаруына айтарлықтай үлес қосты» деп жазады.Иә, Құлсарыда іске қосылған әлеумет.к, мәдени-тұрмыстық нысандар мен тұрғын үйлер ТШО-ның көмегімен салынғаны белгілі.