18.Қр отын энергетикалық кешенінің қазіргі кездегі жағдайы және оның құрылымы.

Аталған кешен құрамына казіргі заманғы шаруашылықтың негізін құрайтын отын (мұнай, табиғи газ, көмір және т.б.) мен электр энергиясын өндіру, оларды тасымалдау енеді. Өндірістің дамуы отын мен энергия түрлерін игерумен тығыз байланыста жүреді. Қаз.н өзінің меншікті табиғи қор.мен өзін өзі отын энергетика.қ зат.мен толық қамтамасыз ете отырып,шетелге отын энергиясын шығаруға мүмкіншілігі бар.Бірақ елімізде отын энерг.қ қор.ды шығару оны пайдаланудан 15.6%ке артық.Мұнай,газ және көмірдің жалпы қоры 3 млрд тонна.Бұл көрсеткіш б.ша Қаз.н дүние жүзінде мемлекет.ң алғашқы ондығына кіреді.Бірақ отын энерг.қ қорлар Қаз.н территориясы б.ша біркелкі таралмаған.Мыс, көмір кені.ң 100% Орт.қ және Сол.Шығыс Қ.да, шығар.н мұнай және газ Батыс Қ.да, ал су қор.ң 90%дан астамы Шығыс және Оңт.Шығыс Қ.да шоғыр.н.Қазіргі кезде отын энерг.қ қор.ң басым бөлігі тікелей отын және энегрия рет.пайдал.ды, ал оларды прогрессивті бағытта пайдал.у өте төмен. Тұтын.н отын энерг.қ қор.ң тек 0.3% химия.қ және мұнай химия.қ өнім.ді өндіруге жұмсалады. Көмір өнеркәсібі: Қазіргі кезде Қаз.да 100-ден астам көмір кеніш.і орн.н, олардың геол.қ қоры 176,7 млрд. т. Олардың ішінде барланған қор – 38,63 млрд. т және қазіргі кезде өндіруге жарамды көмір қоры 34,1 млрд. т. Тас көмірдің негізгі кеніштері – Қарағанды, Екібастұз алаптары, Қошеке кеніші. Кокстелетін көмір Қарағанды алабында өндіріледі және көмір өндіру көлемінің 50%-ын құрайды. Қоңыр көмір Торғай, Төменгі Іле алаптарында, Майкөбі кенішінде шоғырланған.Мұнай газ өнеркәсібі: Қаз.да мұнай мен газдың 230 кенорны белгілі, олардың 131-і Каспий маңы ойысында, 18-і Солт.к Үстірт-Бозащы алабында, 57-і Оңт.к Маңғыстауда, 15-i Оңт.к Торғайда және 9-ы Шу-Сарысу шөгінді алабында. Игеріліп жатқан кенорын.ғы мұнай мен газды конденсат.ң қалдық қор.н қоса есепт.ендегі барланған қор.ң 90 %-дан астамы 15 кенор.ға тиесілі, олар - Қашаған, Теңіз, Қарашығанақ, Өзен, Королев, Жаңажол, Қаражамбас, Солтүстік Бозащы, Құмкөл, Қаламқас, Жеті- бай, Әлібекмола, Ақшабұлақ, Кеңқияқжәне Кенбай кенорындары.

19.Қр көмір өнеркәсібі, оның орналасуы және дамуы.

Көмір өнеркәсібі – еліміздегі пайдаланатын отынның 1/2 бөлігі-көмірдің үлесіне тиеді. Ол энергетиканы,металургияны, химия өндірісін, өнеркәс.к  және коммунал.қ қазандық.ды, ауыл шаруа.н, халықты отынмен қамтамасыз етеді,қазба көмірді өндіру және өңдеу шара.н да қамтиды. Көмірден түрлі әдіс.мен шаруаш.ң әр саласына қажетті 350-ден астам құнды заттар алынады. Қазір респуб.да өндір.н көмір.ң жалпы көлем.ң үштен екі бөлігін Екібастұз кенші.і өндіруде. Нарықтық эк.ка жағдай.да “Богатырь Аксес Көмір” Қаз.н-Американ комп.сы құрылып, “Богатырь” кенжармасы соның қарамағына берілді. ЕКА елдің отын-энергетика баланс.ғы рөлі арта түсті, осыны ескере отырып, Үкімет “Екібастұз көмірі” бағдарламасын бекітті, ал, Энергетика және минерал.қ қорлар минералдық “Екібастұз тас көмір алабын игерудің кешенді жобасын” әзірледі. Бұл бағдарлама.қ құжаттар жер қойнау.ң ұтымды пайдалан.н қамтамасыз етуге, көмір өндіру көлемін Қаз.н тұтынуш.ы мен экспорт.ң қажет.і деңгейіне дейін жеткізуге, өткізу рынок.н сақтауға бағыт.н. Көмір өнімін шет елге шығару географ.сы кеңейт.ді, Қаз.н көмірін  Румыния, Польша, Эстония  тұтына бастады. Көмір өнеркәсібі салас.ң өндір.к әлуеті респуб.ң қазіргі кезде шет елге шығар.н көмір көлемін 30 – 35 млн. т-ға жеткізуіне мүмкіндік береді.Соңғы жыл.ы Шұбаркөл,Шөптікөл  және  Қаражыра кеніш.гі сапалы көмір.ң үлесін молайту есебінен өндір.н көмірдің құрылымын жақсартуға мүмкіндік туды.Қарағанды көмір алабы: Орталықта орналас.мен және жоғары сапалы, аз күлді, кокстелетін тас көмір ретінде қолайлы және тиімді. Негізінен технол.қ отын-кокс ретінде өнерк.те қолдан.ды. Біраз бөлігі электр қуатын алу үшін электр станса.да энергет.қ отын ретінде пайдал.ды. Бұндай жағдайда өндір.ген көмір.ң өзіндік құны жоғары болады. Қарағанды көмірін негізгі тұтынуш.р – Қаз.н мен Ресейдін, металлург.қ зауыт.ы мен электр станса.ы. Екібастұз көмір алабы:тас көмір болғанымен, күлі көп (орташа күлділігі 43%), сапасы төмен, өте ауыр байытылады және кокстеуге келмейді. «Богатырь», «Восточный» жәнө «Северный» кесінділерінде ашық әдіспен өте мықты роторлы экскаватормен қазып алады. «Богатырь» кесіндісінің қуаттылығы өте жоғары. Жылына 50 млн тонна өндіріліп, дүние жүзіндегі жетекші кесінді.ң біріне жатады. Оны пайдалану үшін Қаз.ң Солт.де және Ресейде ірі электр станса.ы (Орал және Омск) салынған.Қазіргі кезде Қаз.да 100-ден астам көмір кеніш.і орн.н, олардың геол.қ қоры 176,7 млрд. т. Олардың ішінде барланған қор – 38,63 млрд. т және қазіргі кезде өндіруге жарамды көмір қоры 34,1 млрд. т. Тас көмірдің негізгі кеніштері – Қарағанды, Екібастұз алаптары, Қошеке кеніші. Кокстелетін көмір Қарағанды алабында өндіріледі және көмір өндіру көлемінің 50%-ын құрайды. Қоңыр көмір Торғай, Төменгі Іле алаптарында, Майкөбі кенішінде шоғырланған.