1.4. Электржетегiíäåãi ²оз±алт²ыштарды³ жылдамды±ы мен моментiн реттеу

Бiрºалыпты режимдегi жетектiң ºоз¹алыс орныºтылы¹ы шартын аныºтап, ендi электржетегiндегi ºоз¹алтºыштардың моментi мен жылдамды¹ын реттеуге байланысты с½раºтарды ºарастыру¹а к¼шемiз.

Жо¹арыда ºарастыр¹анымыздай, бiрºалпты режим шартын ¼згерту ¾шiн, я¹ни агрегаттың ж½мысын басºару ¾шiн, ºоз¹алтºыштың механиºалыº сипаттамасының формасын ¼герту керек. Ол ушiн ºоз¹алтºыштың электрлiк параметрлерiн ¼згерту ж¸не машинаны ºосудың арнайы с¾бесiн ºолдану ºажет.

²озгалтºыштың электр тiзбегiне ¸сер ету жолымен, технологиялыº процесстердiң талаптарына с¸йкес механизмнiң ж½мысм¾шесiнiң жылдамды¹ын ¼згертуiне м¸жб¾р ету жылдамдыºты реттеу деп аталады. Жылдамдыºты реттеу ºоз¹алтºыштың механикалыº сипаттамасының ¼згеруiн м¸жб¾р ету арºылы орындылады. Статикалыº ж¾ктеменiң моментi ¼згерген кезде, жылдамдыºты берiлген деңгейде ½стап т½ру, жылдамдыºты реттеудiң жеке жа¹дайы болып табылады. Жылдамдыºты реттеу т¾сiнiгiн жылдамдыºты ¼згерту т¾сiнiгiнiмен шатастыру¹а болмайды, жылдамдыºты ¼згерту ж¾ктеменi азайту немесе к¼бейту арºылы ºоз¹алтºыштын механикалыº сипаттамаларының ºасиеттерiне с¸йкес ж¾ргiзiледi. Осы¹ан с¸йкес 1-2 суретте к¼рсетiлген екi жа¹дайды ºарастырайыº. Бiрiншi жа¹дайда жылдамдыº байºарлыºтай ¼згередi __ /т½р индексi осында ж¸не б½дан былай жазылмайды/, бiраº ол М_ñ-òiң Ì_ñ -äåí _ñ-ге дейiн ¼згеруiнен бол¹ан ж¸не ºоз¹алтºыштың механикалыº сипаттамасына ¸сер ету к¾шiмен байланыссыз. Б½ндай жа¹дайда жылдамдыºты реттемейдi. Екiншi графикте жылдамдыº  аз ¼згерген / /немесе ¼згермеген/, бiраº ºоз¹алтºыш ¸рт¾рлi М_ æ¸íå _ сипаттамаларында ж½мыс iстейдi, я¹ни б½л жа¹дайда жылдамдыºты реттеудi ºажет етедi.



 

 



M1Mc

0 Mc1 Mc2 0 Mc1 Mc2

1-11 сурет. ²оз¹алтºышты» механикалыº сипаттамаларына ¸сер ету.

Кейбр жа¹дайларда ºоз¹алтºышпен арттырылатың моменттi реттеу ºажет болады . Егер мысалы ºоз¹алтºышы бар жетек /I-I сурет / берiлген ± керiлiспен Ж жiптi Б барабанына орау керек , ж¸не сырттан берiлген жiптiн берiлу жылдамды¹ы U ¼згеруi м¾мкiн , онда ºоз¹алтºыштың механикалыº сипаттамаларын, ордината осiнен ал¹анда¹ы аралы¹ы ºажеттi керiлiспен ж¸не барабанның радиусымен аныºталатыны тiк сызыº т¾рiнде ал¹ан ж¼н . Алда¹ы уаºыттарда бiз жылдамдыºты реттеуге байланысты с½раºтарды ºарастырамыз , ¼йткенi практикада олар ¼те к¼п кездеседi .





ж F

Б

М

К 0 М

1-12 сурет. ²оз¹алтºышпен арттырылатын моменттi реттеу.

Сонымен жылдамдыºты реттеудi ºоз¹алтºыштың механикалыº сипаттамасының ба¹ыттал¹ан т¾зiлiсiмен байланыстыра отырып, бiр м¾мкiн болатын сипаттаманы негiзi ретiнде ºабылдайды. Сол негiзгi сипаттама ретiнде таби¹и сипаттаманы, я¹ни ºоз¹алтºыштың ж½мысын аныºтайтын барлыº шамалар кезiндегi сипаттаманы аламыз. Алда ¸рт¾рлi ºоз¹алтºыштарды ºарсытыр¹ан кезде, ¸р ºоз¹ылтºышың таби¹и сипаттамасының аныºтамасын т½жырымдап отырамыз. Жылдамдыºты реттеу маºсатымен º½рыл¹ан барлыº басºа сипаттамаларды жасанды сипаттамалар деп атаймыз.

Жылдамдыºты реттеу, я¹ни негiзгiден басºа жасанды сипаттамаларды алу, ¸рт¾рлi экономикалыº ж¸не техникалыº н¸тижеге келтiретiн ¸рт¾рлi т¸сiлдермен орындалуы м¾мкiн.

Жылдамдыºты реттеу т¸сiлдерiн салыстру, мына к¼рсеткiштер арºылы ж¾ргiзiледi:

1.Реттеу ба¹ыты, негiзгi сипаттамадан т¼мен немесе жо¹ары сипаттама алу м¾мкiндiгiн аныºтайды.

Жасанды сипаттама таби¹и сипаттамасынан т¼мен орналасºанда, негiзгi жылдамдыºтан бiрзоналыº т¼мен реттеу, жасанды сипаттама таби¹идан жо¹ары орналасºанда, негiзгi жылдамдыºтан бiрзоналыº жо¹ары реттеу, ж¸не таби¹и сипаттамасынан т¼мен немесе жо¹ары сипаттама алатындай м¾мкiндiк болса екi зоналы реттеу болып б¼лiнедi.

2. Реттеу диапазоны, я¹ни берiлген шектегi статикалыº ж¾ктеме моментiнiң ¼згеруi максимал жылдамдыºтын минимал жылдамдыººа ºатынасы:D= мысалы, ºоз¹алтºыштың жасанды сипаттамалары жаратылыс сипаттамасынан т¼мен орналасºан, _ н¾ктесiнде ºиылысатын т¾зулерден т½ратын болсын. Статикалыº ж¾ктеменiң есептiк моментi _ñå ж¸не оның ¼згеру ±M_ñå белгiлi болсын. Осы кездегi максимал мен минимал жылдамдыºтар 1-13 суретте к¼рсетiлген, ´те еңкiш келген сипаттамалары ºолданудын ºажетi жоº, ¼йткенi б½л М_ñ=M_ñå+_ñå бол¹ан кезде жылдамдыºтың таңбасын ¼згеруiне ¸келедi, я¹ни º¼з¹алтºыш механизмнiң ж½мыс м¾шелерiн ºоз¹алысºа келтiре алмайды. Алда¹ы уаºыттарда бiз М_ñ ºоз¹алтºыштың номинал моментiне тең, ал _ñå номинал моменттiң  процент к½райды деп аламыз.

 Реттеудiң жатыºтылы¹ын жылдамдыºтың к¼ршiлес ж¾зеге асырылатын екi м¸нiнiң _ æ¸íå _{i +1} ºатынастарымен сипаттаймыз. Жаттыº реттеген кезде →1, я¹ни сипаттамалар бiр-бiрiне



т

с

ТАБ

макс

мин

ж М1Мс

0

Мс2=Мс2МсеМсе +Мсе

1-13 сурет. ²оз¹алтºышты» реттеу диапазонына мысалы.

¼те жаºын орналасады. Сатылы реттеуге бiрнеше белгiлi сипаттамалар ¹ана жататын ж¸не шамасы бiрден ¼згеше болып келген реттеулер мысал бола алады.

4.M_ñ ¼згерген кездегi жасанды сипаттамасында¹ы жылдамдыºтың т½раºтылы¹ы. Б½л к¼рсеткiш жасанды сипаттамасының ºатаңды¹ымен ты¹ыз байланысты. Мысалы, 1-13 сурет M_ñ-дiң бiр ¹ана ¼згерiсiне ¸рт¾рлi к¾рт т¾су жылдамдыºтары __ æ¸íå __æ с¸йкес келедi, я¹ни б½ндай т¸сiлде жылдамдыºтан т½раºтылы¹ы, жасанды сипаттамасының ºатанды¹ының т¼мендеуiне байналысты т¼мендейдi.

 Жасанды сипаттамасында¹ы м¾мкiндiк ж¾ктеме, я¹ни кезкелген жасанды сипаттамада¹ы ж½мыс iстеген кезiндегi ºоз¹алтºыш ½заº уаºыт арттыра алатын моменттiн ең ¾лкен шамасы. Б½л м¸селенi шешкен кездегi басты критерий ºоз¹алтºыштың ºызуы. ²оз¹алтºыштың жаратылыс сипаттамасында¹ы белгiлi м¾мкiндiк жiктемесi-ол м¾мкiндiк температурада¹ы дейiн кездегi ºоз¹алтºыштың номинал моментi болып табылды. Б½л есептiң шы¹арылуын ºысºарту ¾шiн жасанды сипаттамасына с¸йкес екi жорамал кiргiземiз ºоз¹алтºыштың ºызуы ºоз¹алтºыштың негiзгi тiзбегiндегi тоººа байланысты болатын мыста¹ы шы¹ындармен аныºталады деп есптеймiз ºоз¹алтºышта¹ы жылу шы¹ару айналыс жылдамды¹ына байланыссыз деп аламыз. Б½лай болса м¾мкiндiк ж¾ктемеге, негiзгi тiзбектегi ток ºоз¹алтºыштың номинал то¹ына тең бол¹ан кездегi ж¾ктеменi жатºызу¹а болады. ´йткенi кез-келген электр машинасының моментi ток  пен магнит а¹ымына Ф пропорционал.

_ì¾ì_ 

Реттеудiң ¸рбiр т¸сiлiн талда¹ан кезде бiз Ф тiң ¼згеру сипатына ба¹а беремiз де, осының негiзiнде М туралы с¼з етемiз. Б½лай ба¹а беру, оның шамаланып алынуына ºарамастан ¼те маңызды толыº т¾рдегi ºортындысын  ²оз¹алтºышты тандау  б¼лiгiнде аламыз.

 Реттеудiң ¾немдiлiгi ең бiр маңызды к¼рсеткiш болып табылады ж¸не ºандай реттеу т¸сiлдерiн алу керектiгiн аныºтайды. Б½л ¼те к¼лемдi ж¸не к¾рделеi проблеманың барлыº аспектыларын оºу¹а м¾мкiншiлiгiмiз болма¹андыºтан, м¾нда бiз тек екi с½раºты ºарастырумен шектелемiз ол осы реттеу т¸сiлiн ж¾зеге асыру¹а ж½мсалатын капиталдыº ша¹ынның ба¹асы ж¸не реттелетiн жетек ж½мыс iстеген кездегi пайдаланыл¹ан шы¹ындар.

Капиталдыº шы¹ын туралы, жылдамдыºты реттеу маºсатымен жетек º½рамына кiргiзiлген ºосымша жабдыºтаулар бойынша ºарастырамыз . пайданыл¹ан шы¹ындар туралы олардың ең басты º½рамдарыңда¹ы энергия немесе ºуат шы¹ындарын, электр ж¾йесiнен ºоректенетiн ºуат Р_ мен ºоз¹алтºыштың бiлiгiңдегi пайдалы ºуаттың Р_М арасында¹ы айырмашылыº ретiнде ба¹алаймыз . Кейбiр жа¹дайларда реттеудiң ¾немдiлiгiне ба¹а бере отырып , оның салма¹ына, жабдыºтамалардың к¼лемiне, сенiмдiлiгiне , ºоректенетiң ж¼лiге тигiзетiн ¸серiне ж¸не т.б. назар аударамыз.

Келтiрiлген алты ба¹алауымызды бiрiктiрiп , жылдамдыºты реттеудiң ¸рт¾рлi т¸сiлдерiнiң толыº сипаттамасын аңыºтау¹а болады . Жатыº , т½раºты ж¸не жо¹ары ºатаңды сипаттамалы , кең диапазоңды екi зоналыº реттеу , капиталдыº шы¹ыны мен пайдаланыл¹ан шы¹ыны аз, шамамен шынды¹ында¹ысымен тең , м¾мкiндiк ж¾ктемемен , жабдыºтаманың к¼лемi мен салма¹ы аз, жо¹ары пайданыл¹ан семiндi реттеу т¸сiлi идеалды т¸сiл болып саналады .

Бiраº м½ндай идеал т¸сiл болмайды , соңдыºтан инженердiң мiндетi ºолда¹ы бар м¾мкiншiлiктi д½рыс ба¹алауды ж¸не д¸лелдi т¾рде, ең тиiмдi техникалыº ºортынды алуы маºсатымен ºолдауды ¾йрену болып табылады .