КАЗА²СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БIЛIМ
Ж¸НЕ ¹ЫЛЫМ МИНИСТРЛIГI
Ы. Ту±анбаев автоматтандырыл±ан электржетегi
Астана-2012
Ы.Ту¹анбаев
Автоматтандырыл¹ан электржетегi /окулыº/. Алматы. Республикалыº баспа кабинетi. 2002 ж. 322 бет.
Isbn 5-8380-1380-õ
Оºулыºта автоматтандырыл¹ан электржетегiнi» негiзi, оларды» динамикалыº ж¸не статикалыº сипаттамалары, автоматты т¾рде басºару ж¾йелерi ºамтыл¹ан. Оºулыº автоматтандырыл¹ан электржетегi теориясының ба¹дарламасына с¸йкес жазылып жо¹ары оºу орындарының студенттерiне арнал¹ан.
Баспа¹а Атырау мунай ж¸не газ институтiнын ¹ылыми-¸дiстемелiк кенесi ½сын¹ан.
Пiкiр берушiлер: ºазаº ½лттыº аграрлыº университетi» Ауыл шаруашылы¹ын электр энергиясымен жабыдыºтау ж¸не электрлендiру» кафедрасы, т. ¹.д, профессор С.А. Кешеуов
ISBN 5-8380-1380-Õ © Ы. Туганбаев
© Оºу ж¸не ¸дiстмелiк
¸дебиттер ж¸нiндегi
республикалыº баспа
кабинетi
ÊIÐIÑÏÅ
´ндiрiстiк ж½мыста машиналар мен механизмдердi» к¼пшiлiгiн электр ºоз¹алтºыштар ºоз¹алысºа т¾сiредi. ²оз¹алтºыштар машинанынң ж½мысшы м¾шелерiн (органдарын) ºоз¹аушы, сол сияºты басºарушы ж¸не баºылаушы механикалыº º½рыл¹ыларымен (редуктор, кривошиптi-шатунды механизм т.б.) бiрге ж½мысшы машиналарының энергетикалыº, кинематикалыº ж¸не кибернетикалыº негiзi болатын электромеханикалыº ж¾йенi º½райды.
Бiрнеше ж½мысшы м¾шелерi немесе технологикалыº т¾йiндес ж½мысшы машиналары бiр к¾рделiрек технологикалыº машинаны» кешенiнде (прокаттау стандары, экскаватор, ¼ндеушi орталыº т.б.) электрэнергиясын б¼лшектеу электр ж¾йесi мен бiрге ортаº басºару ж¾йелi электромеханикалыº кешен (косплекс) º½райтын бiрнеше электромеханикалыº ж¾йе ºолданылады.
Технологиялыº амалдарда отрыºты ж¸не жо¹ары д¸лдiкпен жылдам ¼»деудi ºамтамасыз етуге автоматты басºарылатын жо¹ары динамика электромеханикалыº ж¾йе ºажет болады. Технологиялыº процесстердi орындау¹а ж½мсалатын материалдар мен энергияны азайту¹а ½мтылу процесстердi» технологиялыº ж¸не энергетикалыº тиiмдiлiгiн арттыру ºажеттiлiгi.
Б½л да электормеханикалыº ж¾йенi жаºсартуды ºажет етедi.
Ж½мысшы машиналарды», механизмдердi», технологиялыº ºондыр¹ыларды» техникалыº де»гейi мен технологиялыº м¾мкiндiгiн электромеханикалыº кешен мен ж¾йе арºылы аныºтау тек XX ¹. II-ж. ая¹ында м¾мкiн болды.
²азiргi заманда¹ы электротехникалыº ж¾йенi º½руды» негiзгi базасына ºуатты электротехникалыº механикалыº автоматика-макроэлектроника, компьютерлiк техника-жа»алыºтарды пайдалану жатады. Б½л ¹ылымны» жылдам дамитын салалары электромеханикалыº ж¾йелер дамуыны» жо¹ары динамикалы¹ын аныºтайды.
Электромеханикалыº кешендер мен ж¾йелердi º½ру автоматтандырыл¹ан электржетек пен ¼ндiрiстiк автоматика проблемаларымен ты¹ыз байланысты. ´ндiрiстi» барлыº салаларына арнал¹ан электромеханикалыº ж¾йелердi º½ру, енгiзу ж¸не пайдалану ¾шiн мамандар дайындау, оларды ¼мiрге енгiзу 33.08 ¼ндiрiстiк º½рыл¹ылар мен технологиялыº кешендердi» »электржетегi мен автоматикасы маманды¹ы бойынша ж¾ргiзiледi.
Б½л мамандыºты» басºалардан айырмашылы¹ы:
жан-жаºтылы¹ы- к¸сiби бiлiм мен да¹дыларды ºызметтi» ¸рт¾рлi саласына пайдалану м¾мкiндiгi;
машина жасауды дамыту ¾шiн алдымен автоматтандырыл¹ан жетек пен электромеханикалыº ж¾йенi мейлiнше жетiлдiру ºажеттiлiгiмен аныºталатын маңыздылы¹ы;
болаша¹ы – электромеханикалыº ж¾йенi жетiлдiру ¹ылым мен техникада¹ы жаңа жетiстiктерге байланыстылы¹ында;
Автоматтандырыл¹ан электржетек со»¹ы онжылдыºтарда ºарºындап дамуда. Ол, алдымен ¼ндiрiстiк процесстердi к¾шейтуге (интенсификациялау¹а) ба¹ыттал¹ан машина жасау ºарºынымен, оларды автоматтандыру, ¼ндiрiстiк ¼нiмдердiң сапалылы¹ы т½раºтандыру¹а ºажеттi д¸лдiк сипаттамасын т.б. техникалыº талаптарды к¼здеумен аныºталады.
Екiншiден, электржетектi» тек ¼ндiрiс орындарында ¹ана емес, адамдарды» т½рмыс тiршiлiгiне ºажеттiлiгi ауыл шаруашылы¹ында, транспортта, медицинада ж¸не т½рмыста¹ы электр жабдыºтар т.б. пайдаланумен, т.б. аныºталады.
¶шiншiден, электрэнергиясын ¼ндiрiске сандыº емес сапалыº т¾рде пайдалануда. Электр энергиясын сапалы электромеханикалыº пайдалану электржетектiң дамуына тiкелей байланысты. Б½л арада ¸ңгiме электрэнергиясын т¾рлендiру кезiндегi энергияның жо¹алуы туралы емес, реттеушi автоматтандырыл¹ан жетектi пайдаланып олардың электрсыйымдылы¹ын азайту маºсатында технологиялыº процесстiң тиiмдiлiгiн арттыруда.
Екiншi жа¹ынан электржетектiң дамуы ºуатты ж¸не информациялау электроникасы ше»берiндегi ºолжеткен табыстар¹а байланыста м¾мкiн болды. Сонымен ºатар электроника техникасы алдына ºойыл¹ан мiндеттер ºуатты жартылай (шала) ¼ткiзгiш техникасыны» iлгерi жылжуына ¾лкен ¸серiн тигiздi.
²олда¹ы басºарылатын ºуаты шала¼ткiзгiш д¾ниеге келуi электрэнергиясын ¸рт¾рлi форма¹а айналдыратын, оны пайдалану¹а тиiмдi электромеханикалыº т¾рлендiру техникалыº жетiлген реттелгiш электржетектiң тууына м¾мкiндiк бердi. Микропроцессорлыº ж¸не компьютерлiк техникада¹ы ºол жеткен табыстар электржетектеудi басºару ж¾йесiнi» ºызмет атºаратын м¾мкiндiгi ж¸не элементтiк негiзiн (базасын) к¸дiмгiдей ¼згерттi.
Машина жасауда ж¸не т.б. облыстарда¹ы техникалыº процесстердi ¾деу ºарºыны техникалыº жабдыºтардың рухани ескiргендердiң пайдалану мерзiмдерiн ºысºартып, автоматтандырыл¹ан электржетек ж¾йесiн ж¸не элементтердi б½дан ¸рi дамыту мiндеттерiн ж¾ктейдi.
µсыныл¹алы отыр¹ан оºулыº 33.08. мамандыº бойынша дайындалатын инженерлерге к¸сiптiк бiлiм беретiн негiзгi оºулыº. Оºулыº к¾ндiзгi ж¸не сырттай б¼лiмдерде оºитын студенттерге, экстернаттар¹а арнал¹ан. Оның мазм½ны 2000 ж. бекiтiлген жо¹ары к¸сiптiк бiлiм беретiн мемлекеттiк стандартºа с¸йкес келедi.
Б½л оºулыº ж¸не 33.01.-электромеханика, 21.04.-¼ндiрiстi электр мен ºамтамасыздандыру мамандыºтарының студенттерiне де пайдалану¹а болады.