2.Топтарды өлшемі бойынша былайша бөлу кең таралған:1Үлкен2Шағын топтар.

Үлкен топтар шынайы және шартты болып бөлінуі мүмкін. Шынайы топтар дегеніміз - белгілі бір іс-әрекетке түсетін күрделі түрде ұйымдасқан адамдар тобы (мектеп ұжымы, зауыт ұжымы және т.б.).

Шартты топтар бір-бірімен тікелей не жанама объективтік арақатынас жасамайтын субъектілерден тұрады. Олардың әлеуметтік және психологиялық сипаттамалары ортақ болады (ұлттық, жас шамасы, жыныстық және т.б.). Үлкен шартты топтарды зерттеу олардың мүшелерінің дамуын болжауға және оларға қатысты өзінің стратегиясын жасауға мүмкіндік береді.

Шағын топтар бұл - ортақ мақсаттармен немесе міндеттермен біріктірілген, әрқашанда тікелей қатынас жасайтын жеке адамдар. Ішкі құрылысының қарапайымдылығы шағын топтың ерекшелігі болып табылады. Шағын топта, әдетте, беделді лидер немесе беделді жетекші болады. Топ мүшелерінің арақатынасын реттеуші ұйымның сипатына байланысты топтарды бөле отырып ресми ұйым топтың құрылымының сырттан берілетінін болжайды, ал топтың ресми емес ұйымын адамдардың психологиялық арақатынасы қалыптастыратын ішкі құрылымдық ерекшеліктер реттейді. Бұл топтарды мынау сипаттайды: олардағы арақатынастар топтық іс-әрекеттің мазмұнына байланысты болмай, симпатия - антипатияның тікелей қатынастарына ғана байланысты болады. Мұндай бірлестіктер әдетте ерікті уақытша болып, көзқарастардың үқсастығымен айкындалады (экскурсия, лабораториялық зерттеуге қатысушы адамдар тобы; емтихан тапсырушы талапкерлер). Қоғам мұндай бірлестіктердің тіршілік етуіне рұқсат бергендіктен, мұндай топтарга ресми жақтардың болуы мүмкін.

Педагогтың, зерттеушінің алдына қойылған міндеттер бойынша, шағын топтарды былайша бөлуге болады: топ мүшелерінің арасындағы қатынастардың жақындық дәрежесіне байланысты -бірінші (жанұя, жақын достар) және екінші (оқулық, өндірістік байланыстар); топқа қатынасушылардың құқықтарына байланысты -бірдей (топтың барлық мүшелерінің құқықтары тең болады) және бірдей емес (құқықтар мен міндеттердің белгілі бір иерархиясы болады); жеке адам үшін топтың құндылығына байланысты -мүшелік топтарға (топтағы көзқарастарды, қатынастарды қаламаса да жеке адам белгілі бір жағдайларға ғана байланысты қатысады) және референттік топтар жеке адам үшін зталон мінез-құлық үлгісі болатын

3.«Индивид» адам тегінің нақты өкілі, жеке адам. Индивидуалдық – бұл әр адамның өзіне ғана тән жеке-дара қасиеттерінің жиынтығы, яғни бір адамның екінші адамнан айырмашылығы. Ал, «тұлға» дегеніміз, адамның тек табиғи-биологиялық қасиеті ғана емес, ол табиғаттан тысқары тұрған, тек қана қоғамда өмір сүріп, қоғаммен тығыз байланыс-қатынастар негізінде қалыптасқан адамдардың мәні. Мұны адамның әлеуметтік сипатының бастамасы деп те атайды. Нақтылап айтсақ, тұлға дегеніміз, индивидтің табиғаттан тыс адами қасиеті, яғни оның әлеуметтік өмірінің мәнді жақтарын сипаттайтын сапасы.Адамның қоғамдық тіршілік иесі сипатының толықтығы үшін “индивид” түсінігін де білген жөн. Бұл латын сөзі қазақша “жекелік” дегенді білдіреді. Түсінік ретінде одан адамзат тегінің әрбір бөлек өкілін, оның сапа-қасиеттеріне қатысынсыз танимыз. Бұл тұрғыдан әрбір адам “индивид” бола алады. Жеке тұлға дегеніміз - әлеуметтік қатынастар мен саналы іс - әрекеттің субъектісі ретіндегі индивид.Жеке тұлғаның басты белгісі - оның әлеуметтік мәнініең болуы және оның әлеуметтік функцияларды атқаруы.Жеке тұлғаның ең маңызды белгелері – оның саналылығы, жауапкершілігі, бостандығы, қадір – қасиеті , даралығы.Жеке тұлға - қоғамдық сананы алып бжүретін адам, қоғамдық тірі жан. Жеке адам деп - лнақты адамды, қоғамның белсенді, саналы, мүшесін, өмірге өзіндік белгілі бір көзқарастар бар, қарым - қатынастары бар, жеке моральдық талаптары, өзіндік психологиялық қасиеттері, өзге адамдардан жан иесін айтамыз.Жеке адам көп саналы құрылымға ие. Даралық - тұлғаның озіне тән, қайталанбайтын ерекшелігі, оған ғана тән жеке-психологиялык ерекшеліктері жиынгыгы. Жеке мінездің, темпераменттің, мудделердің, интелектінің, қабілеттер мен қа- жеттіліктердің ерекшеліктерінен көрінеді. Адамзаттың жеке калымтасуына оның тәрбие процесінде толық ашылатын анатомиялык-физиологиялық ерекшеліктері ықпал етеді.

4.Адамды әрекетке бағыттайтын, қажетін өтеуге талаптандыратын бір түрткі болады. Психологияда оны мотив дейді. Мотив- белгілі бір қажеттіліктің айда болуына әсер етуші күш.Мотив түсінігін қаастырған психолог Агеева. Ол өзінің еңбектерінде мотивтік өрекетті қылық пен іс-әрекетті психикалық реттеудің ерекше түрі деп көрсетті. Адамның мотивтері қажетсіну, мақсат, мұрат, қызығу, талап, бағыт бағдар. Қызығу- шындықтағы заттар мен құбылыстарды белсенділіктен танып білуге бағытталған адамның біршама тұрақты жеке ерекшелігінің бір көрінісі.

5. Жеке адамның бағыт-бағдары(ББ)- адманың өмірлік ұстанымдары. ББ мынадай қажеттіліктен анықталады: 1 ББ адамның әлеуметтік өмір талабына сәйкестенеді.2 ББ деңгейі қоғамдық талаптарға орай адамның адамның биік мұратымен ұштасады. 3 ББ кең және тар болып көрінеді. 4 ББ қарқындылығы және тұрақтылығы.

6. Жеке адам көп сатылы құрылымдарға ие . Жеке адам құрылымының 1 бөлігі бағыттылығын сипаттайды. Бағыттылық әр түрлә қасиеттердің өзара байланысты қажеттіліктер мен қызығулардың, идеялар мен тәжірибенің ұстанымдардың жүйесін қамтиды. 2 бөлігі қабілеттілікті қамтиды. Қабілеттіліктер өзара байланысты және бір-бірімен өзара әрекет етеді.Тәртіп бойынша қабілеттіліктердің бірі үстемдік етеді, жетекшілік етеді, басқаларға бағынады. 3 бөлігі – мінез. Мінез жеке тұлғаны тұтас көрсете алғанымен , бірақ қасиеттерінің бағыттылығымен , ерік жігерінің , интеллектуалдық немесе эмоциялық салаларының , темпераментте байқалатын типологиялық ерекшеліктердің күрделі жүйесін білдіреді.

7. ББ-дың үш негізгі компоненттері бар:дүниетаным,сенім,мұрат. Дуниетаным-табиғат,қоғам,білім жайындағы білімдердің жүйесі. Сенім- алынған мәліметтердің ақиқатқа сай келуі. Мұрат- адамның алдына қойған ең ардықты, ең асыл мақсаты.

8. Зейін деп — адам санасының белгілі бір затқа бағыттала тұрақталуын көрсететін құбылысты айтады. Дәлірек айтқанда, зейін дегеніміз айналадағы объектілердің ішінен керектісін бөліп алып, соғанпсихикалық әрекетімізді тұрақтата алу. Адамға тән әрекеттің кез келген түрінде зейін орын алмаса, оның нәтижелі болуы қиын. Орыс педагогикасының атасы К.Д.Ушинский (1824-1870) зейіннің маңызын былайша көрсеткен еді. "Зейін адам санасынан қорытылып өтетін барлық ойды аңғартатын, адам жанының жалғыз ғана есігі болып табылады, демек, бұл есікке ілімнің бірде-бір сөзі соқпай өте алмайды, егер де ол соқпай өтсе, онда баланың санасында ештеңе де қалмайды".

9.Зейіннің түрлері: 1)ырықты. 2)ырықсыз. 3)үйреншікті. Ырықты зейін деп – адамның белгілі мақсатпен сапалы түрде күш жігер жұмсап, керекті объектіге назар аударуын айтамыз. Ырықты зейін тек адамға ғана тән. Зейінді ырықты түрде ұстауға, жұмыс орнының жағдайы, жеке адамның психологиялық күйі әсер етеді. Ырықсыз зейін деп – адам мақсат қоймай-ақ әсер еткен құбылыстарға назар аударуын айтамыз. Ырықсыз зейіннің пайда болуына объективті және субъективті факторлар әсер етеді. Объективті факторға жататындар: 1)Күшті әсер еткен тітіркендіргіш. 2)Жай нәрсенің әсер етуі. 3)Әсер етуші тітіркендіргіштердің қайшы келуі. 4)Өзіміз көріп жүрген заттардың дағдыдан тыс өзгеруі. Субъективті факторлар: 1)Адамның ішкі зезіміне, түсіндіруге байланысты. 2)Сыртқы тітіркендіргіштердің организмнің ішкі талаптарына сай келуі. 3)Адам бір нәрсені күтіп тұрса, онда назар аударады. Үйреншікті зейін.Үйреншікті зейін деп – басында ырықты болып, кейін әркімге табиғи сіңісіп кеткен іс-әрекетке зейіннің аударылуы. 10. Зейіннің қасиеттері. 1)Зейіннің тұрақтылығы, оның бір объектіге ұзақ уақыт сақталуын көрсетеді. 2)Зейіннің алаң болушылығы. Ол зейіннің ауытқуынан көрініс береді. 3)Зейіннің аударылуы деп – бір объектіден екінші объектіге назар көшіруді айтамыз. Зейін аударылуы ауытқудан айырмашылығы оның саналы түрде болуында. 4)Зейіннің бөлінуі адамның кез келген іс-әрекет үстінде бірнеше объектіге бір мезгілде зейін аудара алатындығы. 5)Зейіннің көлемі деп – оның бір уақыт ішінде қамтитын объектілер санын айтамыз. Зейіннің көлемі танистоскоп деп аталады. Прибор арқылы анықтауға болады. Танис – тез, скопио – көру деген мағынаны білдіреді.

11.Зейіннің физиологиялық негізі. 3-нің физиологиялық негізін академик Павлов нерв процессінің өзара индукция заңына байланысты түсіндіреді. Егер ми қабығының бір алабында қозу процесі пайда болса, соған байланысты қалған алабтарда тежелу пайда болады. Зейін пайда болу үшін Борлау деп аталатын рефлекстің мәні зор. Ол қошаған ортаның қандай да болмасын өзгеруіне органиканың туа біткен реакциясы. Зейіннің физиологиялық негізін Уктаиский түсіндірді. Уктаиский зейіннің физиологиялық негізін Даменанта теориясы тұжырымдамасымен түсіндіреді. Даменанто дегеніміздің мағынасы – үстем етуші. Бұл теория бойынша сыртқы дүниедегі көптеген тітіркендіргіштердің ішінен біреуі миға әсер етеді. Яғни мидың бір алабы күштірек қоздырады. Осындай қоздырған алабты даминанто деп атайды. Мұндай күшті қозғыш алаб қалған алабтардағы қозуды өзіне қосып алады. Осыдан мидың қозған алабы одан бетер күшейеді. Адамның жануарлардан ерекшелігі адам өзінің зейінін басқара алады. Сондықтан зейінді тәрбиелеуде алдына мақсат қоя білудің маңызы зор. Оны адамның өзі тұжырымдайды немесе басқа біреулер ұсынады. Зейін адамның сыртқы пішінінен, жүріс-тұрысынан, мимикасынан білініп тұрады.

12.Түйсік дегеніміз – дүниедегі заттар мен құбылыстардың біздің сезім мүшелерімізге тікелей әсер ету нәтижесінде сол заттар мен құбылыстардың кейбір ерекшеліктерінің миымызда бейнелеуі. Түйсік^] – адамның және басқа жан иелерінің жан қуатынан туындаған танымдық сезімі. Түйсік айналадағы нәрселердің сезім мүшелеріне тікелей әсер етіп, олардың жеке қасиеттерінің санада таңбалануы. Түйсік заттардың түр-түсін, ыстық-суығын, дәмін, иісін, т.б. сипаттары мен қасиетін ажырататын дүниетанудың алғашқы сатысы. И.П. Павлов түйсіктердің пайда болуын жүйкедегі талдағыштардың (анализатор) жұмысына байланысты түсіндіреді. Талдағыштардың қай-қайсысы болмасын үш бөліктен тұрады. Біріншісі – сезім мүшесі (рецептор), екіншісі – миға баратын жүйке талшықтары, үшіншісі – мидағы әр түрлі жүйке орталықтары. Сыртқы талдағыштардың рецепторлары экстроцептор, ішкі мүшелердің хал-күйін білдіретіні интероцептор, ал дене мүшелерінің қозғалысы мен орналасуын хабарлайтын рецепторларды проприоцептор деп атайды. Адам түйсігінің негізгі заңдылықтары 19 ғасырдың орта шеніндегі эксперименттік психологияда зерттелген. Түйсік жүйке жүйесінің қызметімен тығыз байланысты, адамның тіршілік-тынысында үлкен рөл атқарады. Ш.Құдайбердіұлы : “Тән сезіп, көзбен көрмек, мұрын – иіс, тіл – дәмнен хабар бермек. Бесеуінен мидағы ой хабар алып, жақсы-жаман әр істі сол тексермек.” деп Түйсік процесін сипаттайды.

13.Ес туралы түсінік. Ес деген проблемамен адамзат өте ерте заманда айналысқан. Мысалы: Өткен ғасыр- дағы ғалымдар Аристотель, Платон ес проблемасымен айналысып, адам баласы пассивтік жағдайдан активтік жағдайға өткенде ес көрініс беретінін анықтады. Ес дегеніміз – бұрын қабылдыған заттар мен құбылыстарды есте сақтап , есте қалдырып, еске түсіріп және қайта жаңғыртуды айтамыз. -- Естің түрлері. Естің түрлері үш негізгі белгіге байланысты бөлінеді: 1.Психикалық белсенділікке қарай 4-ке бөлінеді: 1)қозғалыс есі 2)сезімдік 3)бейнелік ес 4)сөз логикалық 2.Мақсатқа қарай 2ге бөлінеді: ырықты және ырықсыз.3.Материалды есте сақтау қзақтығына қарай 3-ке бөлінеді: 1)қысқа мерзімді ес 2)ұзақ мерзімді ес3)оперативті ес. I. Психикалық белсенділікке қарай. а)Қозғалыс есі деп – еңбек әрекетіне байланысты қимыл-қозғалыстарды есте қалдырып оны қайта жаңғырту.б)Сезімдік ес – бұл адамның басынан өткізген сезімдерін есте қалдыру. в)Бейнелі ес - заттар мен құбылыстардың қасиеттерінің нақты бейнесін есте қалдырып және қайта жаңғырту.г)Сөз логикалық ес - бұл адамның ойыныңтүрлі формаларын есте қалдыруды айтамыз. II. Мақсатқа байланысты.Ырықты ес – түрлі мәліметтерді есте сақтауға саналы мақсаттың қойылуы.Ырықсыз ес – адамның мақсат қоймай материалды есте сақтауы. III. Материалдық есте сақтау. Қысқа мерзімді материалы қысқа сақтау. Оперативті - өзімізге керекті материалдарды дер кезінде еске түсіру, есте сақтау және қайта жаңғыртуды айтамыз.

14.Ес процесстері..Есте қалдыру.Қайта жаңғыртуЕсте сақтау.Ұмыту. Есте қалдыру –бұл мәліметті белсене қайта өңдеу, жүйелеу, жалпылау және оны геру процесстері. Есте қалдырудың түрлері :қысқа мерзімді есте қалдыру,ұзақ мерзімді есте қалдыру оперативтік есте қалдыру,ырықты есте қалдыру,ырықсыз есте қалдыру. Жаттау - ырықты есте қалдырудағы ең негізгі тәсілдердің бірі болып табылады. Жаттаудың белсенді болуы уақытқа байланысты. Механикалық есте қалдыруда заттар мен құбылыстардың мазмұны есте сақталмай, олардың ерекшеліктері мен формалары есте сақталады.Логикалық есте қалдыруда – қабылдаған нәрселердің мазмұны есте сақталады. Логикалық есте қалдырудың тәсілдері:есте сақтауға тиісті материалдың жоспарын құрастыру,салыстыру,материалды топтастыру және жіктеу,есте қалдыру мен қайта жаңғыртуды алмастырып отыру,бейнелі байланыстарға сүйену,есте қалдыруда өзін-өзі бақылау,мағыналы байланысты орнату.Қайта жаңғырту – бұрын қабылдаған заттармен құбылыстарды өзімізге керек болған кезде есімізге түсіруді айтамыз. Мұндағы негізгі процесс – елес. Елес – бұл бұрынғы қабылдауларды қайта өңдеу. Қайта жаңғыртудың бір көрінісі – тану. Тану – бұрын қабылдаған нәрсеге, құбылысқа қайта кездескенде ғана болатын процесс. Тану 2-ге бөлінеді: 1)Толық. 2)Толықсыз.Қайта жаңғыртудың біртүрі – еске түсіру. Еске түсіру – белгілі қиындықтарды жеңумен байланысты ерік күшін жұмсауды талап ететін санасы қайта жаңғыртуды айтады. Қайта жаңғырту 2-ге бөлінеді:1)Ырықты. 2)Ырықсыз.Есте сақтау – бұл алынған нәрселерді есте ұстауға бағытталған есте ұстаудың алғы шарты болатын процесс. Ол 2-ге бөлінеді: 1)Ырықты. 2)Ырықсыз.Ұмыту – бұрын қабылдаған нәрселерді керек кезінде еске түсіре алмау және қайта жаңғырта алмау процессі. Ұмытудың себептері:жағымсыз индукцияның әсері,проактивтік тежелу,ременисцения – кешіктіріліп еске түсіру,шектен тыс тежелу. Ұмытудың тағы бір ерекшелігі – амнезия.

15Ойлау – адам соның арқасында заттар мен шындық құбылыстарын олардың елеулі белгілері бойынша бейнелендіретін және олардың ішінде сондай-ақ арасында болатын әр түрлі байланыстарды ашатын психикалық процесс.Ойлау – аса күрделі психикалық процесс. Оны зерттеумен бірнеше ғылым айналысады. Бұлардың ішінде логика мен психологияның орны ерекше. Психология түрлі жас мөлшердегі адам ойының пайда болуы, дамуы, қалыптасуы жолдарын, яғни жеке адамның ойлау ерекшеліктерінің заңдылықтарын қарастырса, логика – бүкіл адамзатқа ортақ ой әрекетінен заңдары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын зерттейді. Ойлау ерекшеліктерін таным мен ой процесінің сатысы ретінде зерттеу, ойлаудың білім мен тікелей байланысты екендігін көрсетеді.

16Ойлау формалары.Ойлау ой операцияларымен қоса ой формаларынан да тұрады. Ұғым – заттар мен құбылыстар туралы ой. Пікір – бұл бір зат туралы мақұлдау не оны бекерге шығаруда көрінетін ойлаудың формасы. Ой қорытындылары дегеніміз- бірнеше пікірден бір пікір шығару. Дедукция- жалпыдан жекеге қарай жүретін ой қорытындысы. Индукция- жекеден жалпыға қарай жасалатын ой қортындысы. Аналогия- ұқсастық бойынша ой қорытындыларын жасау.

17Ойлау операциялары: анализ-ой арқылы заттардың мәнді жақтарын жеке жеткізу. Синтез- соларды біріктіре жеткізу. Анализ бен синтез негізінде салыстыру пайда болады. Мұнда ұқсастық, айырмашылық айқындалады. Шындықтағы заттар мен құбылыстардың ерекше қасиетін ойша бөліп қарау – абстракция. Заттар мен құбылыстардың ортақ қасиетін оймен біріктіру- жалпылау.

18Елес- алдымызда жоқ нәрсенің бейнесі. Бейнелер көмескі, солғын, тұрақсыз, өзгермелі келеді. Түрлері- жалпылау деңгейіне байаланысты:жеке,жалпы,схемалық. Анализаторға анализаторға байланысты:көру,есту,сипай,дәм сезіну.

19Қиял дегеніміз — сыртқы дүние заттары мен қүбылыстарының субъективтік образдарын қайтадан жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға ғана тән психикалық процесс: «...барлық жан қуаттарын (рухани күштерді) тек қиял ғана өзіндік сақталатынсөзімдік заттарды модельдендіре алады» (әл-Фараби). Адамда қиял пайда болған кезде ми қабығында бүрын жасалған уақытша байланыстар түрлі комбинацияларға туседі де, жаңа нәрселердің бейнесі туып отырады. Уақытша байланыстарды қайта жасап, өндеу процесінде екінші сигнал жүйесі шешуші рөл атқарады. Ол басқа психикалық процестермен де байланысты. Мысалы алға қойған мақсатқа жетудің жолдарын іздеу қиялсыз жүзеге асуы мүмкін емес.Бұл ерікпен байланысты. Қиял ойлаумен де байланысты.Ойлау белсенділігі адамды творчествалық әрекетке жетелейді. Ал творчествалық әрекет қиялдың өте күшті дамуын талап етеді.

20Киял бейнелерін жасауға қатысатын әдістердің бірі – гипербола .

Гипербола деп нәрсенің жеке сипаттары, белгілері үлкейтіліп көрсетілуін айтады. Сөйткенде образ ашық, мәнерлі болып шығады, гиперболада белгілі бір бсйнелердің алға шығып айқын байқалуына жағдай жасалады. Ертегілерді, киял-ғажайып бейнелсрді жасауда гипербола көп коллапылады.Қиял образдарының күрделі түрі - типтік образдар жасау. Типтік образдар жасауда бірінші орында нақты адамның ортақ бейнелері көзге түседі: «Бір жүмысшының, поптың, дүкенші саудагердің портретін дүрыс суреттеп жазу үш жүз, екі жүз шамалы поп, жүмысшы, саудагерлерді қадағалап қарауымыз керек»,- дейді М. Горький. Типтік образдар жасау дегеніміз түтас бірқатар объектілердің барлығына бірдей, ортақ белгілері бар бір образ жасап, жанастыру. Жазушының осылайша жасаған типтік образы бір жағынан жеке адамның даралық ерекшеліктерін білдіретін образ больш та есептелінеді.

21Қиял түрлері.Қиял әрекет дәрежесіне қарай енжар, белсенді, продуктивті, репродуктивті болып бөлінеді.Продуктивті-жаттанды, көшірме емес, саналы түрде болады.Репродуктивті-мәселе, шынайылық қалай болса, солай елестетіледі. ЕНжар ниеттелген,ниетсіз болып бөлінеді.Ниеттелген енжар қиялда ерік күшімен байланыспаған бейнелер пайда болады. Ниетсіз енжар қиялда сана қызметінің босаңсып, мүлгіген халде, ұйқы кезнде белгң береді. Ырықсыз- мақсатсыз, санадағы елестердің кезекпен кезек өту кезінде пайда болады. Ырықты- мақсаты бар әдейі бейнелер тудыру. Қайта жасау – адам санасында ұмыт болған бецнелерді қайта жаңғырту.Қиял актив, пассив болып екіге бөлінеді. Қиялдық бүтіндей пассивтік түрінің шегі - түс көру.Актив қиялдың ерекше бір түрі — арман. Арман дегеніміз өз қалауымызша жаңа образдар жасау. Мүның творчестволық қиялдан ерекшелігі мынада: арман өзіміздің тілеген келешекке бағытталған қиял процесі. Арман творчестволық әрекетпен тікелей байланысты емес, ол творчестволық қиялдың бірінші дайындық сатысы. Творчестволық қиял деп өзіндік жаңа образдар жасау арқылы өрекетте, жаңа продуктылар беруде көрінетін қиялды айтады.

22Эмоция- адамның түрлі органикалық қажеттеріне байланысты туып отыратын процесс. Сезім- адамның бір бірімен қарым-қатынас жасау қажеттілігінде туып, біртіндеп дамитын процесс

23Сезім түрлері: адамгершілік- советтік потриотизм,енбекке коммунистік көзқарас, жолдастық, достық, адалдық, ар-намыс, борыш және т.б. Эстетикалық- адамның шындықтағы қандай болмасын бір сұлулықты сезінуі. Интеллектік- адамның тану процесі, ақыл-ой әрекетімен тығыз байланысты. ( күдіктену,білуге құмарлық, интуиция, жаңашылдық, болжау т.б. жатады )

24Күрделі эмоциялар. Кейіп- адамның белгілі бір обьектіге бағытталмай-ақ ұзаққа созылған көтеріңкі немесе жабырқаулы көңіл-күйі. Құмарлық – адамның ойы мен әрекетімен негізгі бағытына терең із қалдыратын күшті, терең, тұраұты эмоция. Аффект – латынның зорығу сөзінен шыққын, қысқа уақытқа созылады да бұрқ етіп көрінеді. Стресс- күтпеген жерден туады. Эмпатия- басқалардың қайғы- қасіретін өз басыңа түскендей сезіну. Фрунтанция- жоспар, мақсат-мүддесінің белгілі бір себеппен орындалмай қалғанда өшпенділік, қаһар тууы.

Ерік ұғымына сипаттама беріңіз...

Ойланып істелінетін, алға мақсат қоюды қажет ететін ,түрлі кедергілерді жеңе білуден көрінетін қимыл қозғалыстарды психолгияда ерік амалдары немесе ерік деп атайды.Сонымен ерік дегеніміз адамның өз мінез құлқын меңгере алу қабілеті.Ерік қоғамдық еңбек процесінде пайда болып, қалыптасқан.Сөйтіп, ерік қимылдарын өзінен –өзі пайда болмайтын, керісінше , адамның өмір сүрген ортасына байланысты дамып отыратын , ми қызметі продуктысының бірі болып табылатын психикалық процесс.

Еріктің амал кезеңдері мен ерік сапаларына талдау жасау ...

Еріктік амал бастамасы-тілек немесе ниет,Тілек- келешекте істейтін ісіміздің ойға бекуі.Келесісі қалау...қалау-мақсаттың айқындығы,оған жеткізетін тиісті жоспардың жасалуы.Келесісі Мотивтер күресі болып табылады. Ол- нақты жағдайға тура келетін біреуі жеңеді.тек содан кейін адам белгілі бір тоқтамға келе алады.

Еріктік амалдың ең негізі кезеңі-қандай болмасын тоқтамды орындау стадиясы.

Ерік сапалары ; а)тоқтамға келгіштік –адамның небір қиын –қыстау кезеңдерде қажетті шешімдерге келіп,оны жүзеге асыруға қабілетінің болуы. Ә)табандылық Б)Ұстамдылық-адамның оқыс қимыл-қозғалыстан,орынсыз сөйлеуден ,босқа күйіп пісуден бойын тежей алу қабілеті.В)Тәртіптілік пен жинақтылық –адамның өз қимыл қозғалысын ,ойы мен тілегін әр уақытта коллективтің ырөына бағындыра алу қабілеті.Г)Ерлік-коммунизм идеяларына шексіз сенген , сол жолда ақық демі біткенше күресуге бел байлаған ,моральдық рухы жоғары адамның ғана қолынан келетін қасиет.

Темперамент ұғымына сипаттама ....

Темперамент-нерв жүйесінің тума қасиеттерінен туындайтын адамның жеке өзгешіліктерінің бірі.Темперамент – организмнің физиолгоялық өзгешіліктерімен, әсіресе жоғары нерв қызметінің тума қасиеттерімен шарттас психикалық құбылыс

Темперамент типтеріне сипаттама ....

А) Сангвиник темпераменті... Мұндай бала жылдам тез қозғыш, көңіл күйі жиі өзгергіш келеді, көп нәрсеге қызығады , бәрін біліп алуға тырысады ,бірақ біреу бағыттап отырмаса , тез суып ктуі де ықтимал.Ә)Флегматик темпераменті..Бала сабырлы, орынсыз асып саспайды Б)Холерик темпераменті...Мұндай оқушы қимыл –әрекетті сүйеді .Ол қызыққан жұмысына әбден беріліп ,барлық ынтасын салып жұмыс жасайды.С) Меланхолик темпераменті-Мұндай бала өте сезімтал және мектеп өміріндегі оқиғаларды үлкен әсермен қабылдап оларды көп ойлайды.

Мінез ұғымына сипаттама ...

Адамның сыртқы ортамен байланысу үшін жасайтын осындай қатынастарының жиынтығы оның мінезін құрайды.Мінез-адамның негізгі өмірілік бет алысын және оның өзіндік әрекетәнәңайырмашлығын сипаттайтын сапалы өзгешілік.-----------------------------------------------------

Мінез түрлеріне салыстырмалы сипаттама ....

Гентровет-тұйық және өзімен –өзі адам .Экстраверг-белсенді және ақжарқын,сезгіш,мақтаншақ адам.Жүгенсіз-күйгелек,ұрысқақ және жанжалқой,арам ойшы адамдар

Қабілет ұғымына сипаттама ...

Күнделікті ауызекі сөзде қабілет деген атауды жиі қолданады.Мәселен,мұғалім оқушысына мінездеме бере отырып ,осы баланың математика пәіне қабілеті күшті екенін айтады. Қабілеттің өлшемі –белгілі бір істің нәтижелі болып орындалуы. Қабілет адамның іс-әрекетінің белгілі бір түрінеи, өнер саласына жарамдылығын жақсы көрсете алады.

Қабілет түрлеріне жалпы сипаттама ,,,,,,,,,

Қабілет екіге бөлінеді ; Адамның ақыл ой өзгешіліктерінің жеке қасиеттерін көрсететін кез келген адамнан табылатын қабілет ЖАЛПЫ ҚАБІЛЕТ деп аталады. Іс-әректтің жеке салаларында ғана көрінетін және оның нәтижелі орындалуына мүмкіндік беретін қабілетті АРНАУЛЫ ҚАБІЛЕТ деп аталады.

Жас ерекшелік психологиясы пәні мен міндеттеріне сипаттама..

ЖЕП-психлогогия ғылымының саласы.Оның зерттейтін пәні-адам психикасының жас ерекшелігі динамикасы ,даму үстіндегі адамның психикалық процестері мен психологиялық қасиеттерінің онтогенезі.Жас ерекшелік психологиясы психикалық процестердің жас ерекшеліктерін , білімді игерудің жасқа лайық мүмкіндіктерін ,жеке адамның дамуының жетекші фкторларын зерттейді.

Жас ерекшелік психологиясының тарихына шолу жасаңыз..

Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясының өмірге келуі ХІХ ғ екінші жартысына жатады және психология ғылымына генетикалық идеяның неуімен байланысты.Даму үстіндегі психологиялық педагогикалық ой-пікірге көптеген ақындар үлес қосты.Солардың бірі;К.Д.Ушинский , Ч .Дрвин ,И.М.Сеченов тб

Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық даму ерекшеліктеріне салыстырмалы сипатта ...

Мектепке дейінгі жас бала дамуының жаңа әлеуметтік ситуацияның пайда болуымен сипатталады.Мектеп жасындағы баланың айналадағы адамдар арасынан алатын орнының ерте сәбилік шақтағы балаға қарағанда елеулі айырмашлығы болады.Баланың қарапайым міндеттер өрісі пайда болады.Баланың үлкендермен байланысы жаңа формаға ие болады.Тұңғыш рет баланы белгілі бір программа бойынша біршама жүйеләі оқыту мүмкін болады.

3 жастағы дағдарыс сипаты...

3 жастағы бала өзін өзі күтуге қабілетті, айналасындағы адамдармен өзара қарым қатынас жасай алады .Мұның өзінде ол қарым қатынастың сөздік формаларын ғана емес ,мінез құлықтың қарапайым формаларын да игереді. 3 жасар бала едәуір белсенді және айналадағыларына түсінікті және тәуелсіз болады.

Баланы мектептегі оқуға псих-қ дайындығының маңызы..

Мұғалім барлық балаларға бірдей қарап ,бәріне бірдей талап қою және нашар оқитындарды еңбек сүйгішітігі үшін мадақтап,жақсы оқитындарды өзіне тым көп сеніп кеткендігі үшін басу ..

Бастауыш сынып оқиғаларының анатомиялық-физиологиялық даму ерекшеліктеріне сипаттама ..

Бұл жаста дененің барлық органдары мен барлық мойын ,арқа бел бүгілістері дамиды.Бастауыш класс оқушыларының бұлшық еттері мен сіңірлері жылдам қатаяды , олардың көлемі ұлғайады,жалпы бұлшық ет күші артады.Және жүрек бұлшық еттері шапшаң өседі ,ол қанмен жақсы қамтамасыз етіледі сондықтан да ол төзімді болады. Мидың салмағы артады.

Бастауыш сынып оқушыларының танымдық процестерінің дамуына талдау жасау...

Бастауыш сынып оқушыларның жетекші іс-әрекеті оның мінез-құлық мотивтерін елеулі түрде өзгеретін ,оның танымдық және адамгершілік күштерін дамытудың жаңа көздерін ашатын оқу болып табылады .Әсіресе баланың мектеп өмірінің жаңа жаңдайларына алғаш енуі айқын аңғарылады.Балалардың көбі бұған даярланған.

Бақылау деп аталатын қызмет түрі мектептегі оқу процесі кезінде ерекше жедел қалыптасады.

Зейін -мектепке келген балалардың әлі мақсатқа бағытталған зейіні болмайды.

Есте сақтау- бала көбінесе сырттай ашық және эмоциялы оқиғаларды суреттеулерді және әңгімелерді дәл есте сақтайды

Қия және ойлауды дамыту

Жеткіншектік кезеңің анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктеріне талдау жасау..

Бойдың ұзаруы,салмақтың артуы және кеуде клеткасы шеңберінің өсуі ..Дененің пропорциясы ересек адамға тән пропорцияға жақындайды.Бас сүйегінің бет бөлігінің жеделжетілуі нәтижесінде бет әлпеті де өзгереді. 14жасқа дейін омыртқалар арасындағы кеңістік әлі шеміршекпен толы болады да, ұзақ уақыт бойы сыңаржақ салмақ түскен немесе шамадан тыс күш түскен жағдайларда омыртқа қисайып кетуге бейім тұрады.

Жеткіншектің оқу қызметіне сипаттама ..

Әр балада ьүрліше болады, Мектептің тартымдылығы балалардың көбіне құрдастарымен қарым-қатынас жасау мүмкіндігіне байлланысты артады,бірақ оқудың өзіне бұдан жиі нұқсан келтіреді.Жеткіншек үшін сабақ-оқу жұмысымен өтетін 45 мин қана емес ,сонымен қатар класстастарымен және мұғаліммен қарым-қатынас жасалатын ,елеулі әрекеттерге ,бағаларға ,толғаныстарға толы ахуал. Әр-түрлі тапсырмаларды орындау барысында балалар қарым-қатынасын тоқтатпайды.

Тәрбие мақсатының мәнін ашып көрсет..

Тәрбие кез келген қоғамның маңызды функциясын құрайды.Дамыған социалистік қоғамда коммунистік дүниетанымды биік адамгершілік қасиеттері бар,терең идеялы,сенімді ,қоғамдық белсенді ,болмысқа творчестволық көзғараспен қарайтын жаңа адамды жеке адамды тәрбиелеу басты мақсат пен міндетке айналып, коммунистік қарым-қатынас құрудың маңызды шарты болып табылады.

Оқу іс-әрекетінің сыртқы құрылымына сипаттама ...

Оқу іс-әрекеті , өзінің актуальдығы мен маңызын сақтай отырып , өзінің психологиялық роліне байланысты жас өспірімдердің жиынтық қоғамдық пайдалы қызметінің тек қана жеке формасы ретінде алға шығады.Жұмыстың жетеші типі деп кеңейтілген қоғамдық пайдалы іс-әрекеттің барлық вариантарын: оқу,еңбек, қоғамдық-ұйымдастырушылық,көркемөнер және спортты есептеуге болады

Педагогтың. сыртқы келбетінің маңызын ашып көрсетің.

Педагог өз жұмысына сай ұқыпты әрі жинақы болып жүруі тиіс.Бұған қоса мұғалім өзіне көп назар аудартпауы маңызды.Бұл үшін офистік киім үлгісінде киінгені дұрыс.Шашы міндетті түрде жиналып тұруы, бояу салғаны шамалы мөлшерде болғаны маңызды

Аселя тастап кеткендер

Жас ерекшелік психологиясының өзіне тән ұғымдарының мәнін көрсетнің.....Жас адам дауының уақытпен шектелген сатысы.ОЛ а) хроникалық Б) әлеуметтік болып бөлінеді;

Хроникалық жас-адамның нақты санмен көрсететін жасы...Әлеуметтік жас-адам ақыл ойының жасы.Дамудың әлеуметтік жағдайы –әр жас кезең псих-қ дамуына әсер ететін сыртқы жағдай .Жетекші әрекет –адамның белгілі бір жас кезеңінде пайда болады.Дағдарыс- бір жастан екінші бір жас кезеңіне өту кезінде көрінетін псих-қ өзгеріс,өтпелі кезең.

Жас ерекшелік псих-ңзерттеу әдістерін жіктеңіз..

Бала псих-ң даму және оқыту процесін бақылау имперясын материялдық жинақталуы және қорытылуы мен қатар педагог-қ немесе балалар псих. Эксперименттік зерттеулер енгізе бастайды.А.П Начаевтың көзқарасы бойынша дидактика мен методиканың барлық даулы мәселелері эксперименттік психологиялық зеттеу саласына ,яғни құбылысты дәл тіркеп , нәтижелерін математикалық талдаудан өткізі алатын зет-е жатады.Педагог-қ психологияны құрудың алғашқы тәжірибесінде жасалатын аса маңызды қорытынды мынада психологияны пед-қ практикамен жақындастыру тек оқыту мен тәрбиелеу проц-ң өзінде эксперименттік зерттеу жолында ғана мүмкін.

Тәрбиенің құралдары мен әдістеріне талдау жасау ....

Тәрбиенің құралдары –тәрбиеленушіге әсер ететін ұйымдастыр-н іс-әрекет.Педгог-қ ықпал ету-жеке тұлғаның қоршалатын ортамен мақсатты әрекеттестігін ұйымдастыруға жағдай жасау.Педагог-қ процестерін қатысушылар –ң іс-әрекетін мен қарым-қатынасы педагог-қ ықпал ретінде жүзеге асады.Әдістері 3 топқа бөлеміз а) жеке тұлғасын санасын қалыптастыру Б)іс-әрекет-ң ұйымдастыру мен қоғамдық мінез –құлық тәжірибесін қалыптастыр.С)мінез құлықпен іс-әрекеттің ынталандыру

Тәрбиенің институттары ...

Тәрбиенің институттары жеке тұлғаның тәрбиесіне әсер ететін маңызды орындар.Ең басты орындары отбасын жатқызамыз.Сонымен қатар бала тәрбиесіне әсер ететін орындарға-бала –бақша.мектеп ,колледж , универ жатады.