Муроўка сцен Ніжняй царквы.

Зараз руіны Ніжняй царквы можна ўбачыць, наведаўшы спецыяльны крыты павільён , там жа засталіся невялікія фрагменты Верхняй царквы. Сцены Ніжняй царквы выкладзеныя з плінфы.

У сцены ўмураваныя гліняныя збаны-галаснікі, у дакладнасці як у Каложскай царквы, яны палягчалі канструкцыю і надзялялі ўнутранае прастору царквы добрай акустыкай [6].

Захаваўся і фрагмент мура. Што-то падобнае яшчэ часткова захавалася пад Савецкай плошчай. "Ніжняя» царква больш «верхняй». Яе памеры без апсіды складаюць 16,7 на 12 метраў. Сцены царквы захаваліся на вышыню ад 1,5 да 2,5 метра. Яна так жа, як і «верхняя» царква, мела з усходняга боку адну алтарнай апсіды. У царкве было тры ўваходу - галоўны з заходняга боку і два бакавых з поўдня і поўначы. Унутраная прастора царквы членаў шасцю слупамі. Яе фасады былі апрацаваны пілястрамі. Сцены складзены з плінфы памерам 25 X 16 X 4 і 24 X 15 X 4 сантыметры. Гарызантальныя швы - 2,5-4 сантыметра. Некаторыя цэглу маюць выпуклыя кляйма. У мур сцен ўстаўляліся велізарныя гранітныя камяні няправільнай формы, чырвонага, шэрага і чорнага колераў. Памеры іх розныя - 84 X 65 сантыметраў, 70 X 60 сантыметраў і г. д.

Асаблівасцю архітэктуры Ніжняй царквы было дэкаратыўнае ўбранне фасадаў, упрыгожаных ўстаўкамі з вялікіх натуральных камянёў-валуноў. Гранітны валун расколваўся на дзве часткі і ўкладваўся ў сцяну плоскай бокам вонкі, якая ў асобных выпадках паліраваць. Царква ўяўляла сабой невялікі і суцэльны аб'ём з адной кіраўніком.[5]

3.Прачысценская царква была пабудавана ў ХІІ ст.у тэхніцы рознаслаёвай муроўкі з выкарыстаннем дэкаратыўных элементаў і з’яўляецца адным з пяці храмаў Гарадзенскай архітэктурнай школы, адметнымі рысамі якой таксама было выкарыстанне ў муроўцы з плінфы ўбудаваных шліфаваных камянёў, а таксама жбаноў-галаснікоў і паліванай пліткі.[7] Царква мела статус Саборнай - галоўнай праваслаўнай царквы горада. Пры царкве дзейнічаў духоўны суд. Пры царкве існаваў шпіталь для ўбогіх, на які былі вылучаны грошы ад польскага караля і вялікага князя літоўскага Жыгімонта Аўгуста.

На пачатку XVII ст., у выніку заключэння Берасцейскай царкоўнай уніі, Прачысценская царква стала грэка-каталіцкай (т.зв. уніяцкай), а ўжо ў 1635 г. пры ёй дзейнічаў жаночы уніяцкі манастыр.[6]

Падчас вайны 1654–1667 гг. Прачысцінская царква была спустошана, але здолела аднавіць сваю дзейнасць. Выпрабаванні часу прывялі да таго, што на пачатку XVIІI ст. царква пачала руйнавацца і ў 1720 г. па загаду мітрапаліта Лявона Кішкі яе разабралі. Побач з падмуркамі Прачысцінскай царквы заклалі новую царкву Раства Багародзіцы, якая была пабудавана ў 1726-1751 г. ў стылі барока архітэктарам Іосіфам Фантана.

У парадным двары манастыра ў 1980 г. археолагамі былі выяўлены рэшткі Прачысценскай царквы. Контуры сцен царквы пазначаны пліткай чорнага колеру.[6]

Прачасценская царква мела памеры 12,5х3,8м.,гэта быў 3-апсідны прамавугольны, трохнефавы, 6-слупны храм. Таўшчыня сцен дасягала 1,1м. Падлога з маёлікавых плітак зялёнага і жоўтага колеру, прыступкі з 2 апрацаваных камянеў. Сцены былі аздоблены паліванымі пліткамі у выглядзе пялёсткаў. Для аздаблення фасадаў выкарыстоўваліся шліфіваныя камяні. Да паўночна-заходняга вугла будынку павінна была прымыкаць вежа. Пры раскопках былі знойдзены часткі галаснікоў, фрагменты і цэлыя часткі дэкору сцен – паліваных плітак у выглядзе пялёсткаў,крыжоў. У царквке,як і у іншых помніках ГАШа, для аздаблення фасадаў у муроўку з плінфы ўводзіліся шіфаваныя камяні розных памераў. У завалах будаўнічага матэрыялу знойдзены кавалкі расплаўленага свінцу,відавочна, рэшткі першапачатковага пакрыцця храму. [7]

4.

Крытэрый для параўнання	Каложская царква	Прачысценская царква	Ніжняя царква
Дата пабудовы
Памеры
Абсіды
Нефы
Слупы
Асаблівасці дэкору
Прычынні знікнення