69.Ідэалогія беларускай дзяржаўнасці ў палітыка-прававой думцы сучаснай Беларусі.

Праблемы нацыянальнай, дзяржаўнай ідэалогіі шырока абмяр-коўваліся ў беларускім грамадстве, палітычных і навуковых колах. Уклад беларускіх вучоных-палітолагаў, юрыстаў, гісторыкаў, сацыёлагаў, філосафаў выразіўся як у навуковым абгрунтаванні шматлікіх тэарэтычных і практычных аспектаў фарміравання дзяр-жаўнай ідэалогіі Рэспублікі Беларусь, так і ў практычным удзеле вучоных у распрацоўцы важнейшых палітыка-прававых дакумен-таў, якія замацоўваюць асновы дзяржаўнай ідэалогіі — Канстыту-цыі Рэспублікі Беларусь і іншых фундаментальных заканадаўчых актаў.

У лістападзе 1998 г. была праведзена навуковая канферэнцыя «Ідэалогія беларускай дзяржаўнасці: праблемы тэорыі і практыкі», на якой было абмеркавана шырокае кола праблем нацыянальнай беларускай ідэалогіі і дзяржаўнай ідэалогіі Рэспублікі Беларусь.

У. Мельнік у паняцце «нацыянальная ідэя» ўключае ўяўленне народа аб сваім мінулым (гістарычным існаванні), аб шляхах заха-вання сваёй цэласнасці, формах узаемаадносін з іншымі народамі, мэтах свайго далейшага развіцця.

У ліку найбольш грунтоўных даследаванняў у галіне нацыяналь-най і дзяржаўнай ідэалогіі можна назваць працы Е. Бабосава, В. Бабкова, В. Боўша, У. Конана, Л. Лыча, А. Майхровіча, А. Маль-дзіса, У. Мельніка, Ю. Хадыкі, Л. Яўменава і інш. Удзельнікі дыс-кусіі ў першую чаргу імкнуліся разабрацца ў сэнсе і ўзаемаад-носінах паняццяў «нацыянальная і дзяржаўная ідэалогія».

Вядомы беларускі філосаф У. Конан лічыць, што нацыяналь-ная ідэя ёсць «духоўна-творчы аналаг гістарычнага быцця народа ў яго трох вымярэннях — мінуўшчыне, сучаснасці і будучыні».

Па перакананню філосафа Е. Матусевіча, нацыянальная

нацыяналь-на-дзяржаўнай ідэалогіі, з'яўляецца прапанова кандыдата філасоф-скіх навук Л. Крыштаповіча пакласці ў яе аснову ідэалогію заходнерусізму, якая з канца XIX ст. была афіцыйнай ідэалогіяй расійскага імперскага ўрада на тэрыторыі Беларусі.

Такім чынам, па праблемах аб сутнасці і змесце нацыяналь-на-дзяржаўнай ідэалогіі Беларусі ў сучаснай палітыка-прававой думцы існуе шырокі спектр падыходаў. Апошняе стварае ўмовы для канкурэнцыі ідэй, поглядаў і з'яўляецца гарантыяй для выпра-цоўкі аптымальнай канцэпцыі ідэалогіі беларускай дзяржавы, якая б успрымалася нацыяй, народам і актыўна ўвасаблялася ў жыццё.

ідэя складаецца з фундаментальных каштоўнасцей пэўнай нацыяналь-най супольнасці; распаўсюджанай у грамадстве каштоўнаснай ары-ентацыі; узору жыцця, які бачыцца пажаданым для болынасці; са-цыяльнага і маральнага ідэалу; асэнсавання месца і ролі краіны ў свеце; нацыянальнай самаідэнтыфікацыі2.

У. Мельнік лічыць тоеснымі паняцці «ідэалогія нацыянальная» і «ідэалогія дзяржаўная». Бо дзяржава з моманту свайго кансты-туіравання становіцца носьбітам ідэалогіі дадзенага народа. Таму дзяржаўная ідэалогія можа быць толькі нацыянальнай. Вучоны прапануе выкарыстоўваць тэрмін, спалучаючы абодва паняцці — «нацыянальна-дзяржаўная ідэалогія».

Іншыя падыходы да пытання аб суадносінах нацыянальнай і дзяржаўнай ідэалогій у акадэміка Я. Бабосава. Ён лічыць, што на-цыянальная ідэя ва ўмовах шматпартыйнасці, поліэтнічнасці, гюліканфесійнасці дзяржавы не зможа стаць усёаб'яднальным фак-тарам. Яна была важнейшым сацыяльным інтэгратарам у час фарміравання нацыі, у пачатку XX ст. Але зараз, калі беларускі на-

род набыў дзяржаўную незалежнасць, «логіка Гісторыі падводзіць нас непазбежна да збліжэння паняццяў "беларускасць" і "Баць-каўшчына"»1. Інтэгратыўная ідэалогія, якая зараз патрэбна бела-рускаму народу, не можа быць толькі нацыянальнай, у яе аснове павінен ляжаць больш абагульняючы, чым нацыянальнасць, крытэ-рый, якім можа быць толькі грамадзянства.

Шэраг аўтараў ўкладваюць у змест беларускай нацыянальнай ідэалогіі такія каштоўнасці, як незалежная дэмакратычная дзяржа-ва, беларуская мова і беларуская культура, традыцыйная беларус-кая талерантнасць2

Найважнейшымі складнікамі нацыяналь-на-дзяржаўнай ідэі з'яўляюцца беларуская мова, беларуская куль тура, у тым ліку і наша культурная спадчына

Супрацьлеглай да пазіцыі вышэйпералічаных аўтараў, адстой-ваючых нацыянальныя прыярытэты пры выпрацоўцы

70.Развіцце юрыдычнай навукі ў Рэспубліцы Беларусь.

Навука аб дзяржаве і праве шчыльна звязана з сацыяль-на-палітычным ладам, заканадаўствам дзяржавы, развіццём права-вых ідэй у грамадстве, агульным узроўнем прававой культуры на-рода. Карэнныя змены, якія адбыліся ў жыцці беларускага народа, пачынаючы з 1989 г., звязаны з законатворчай дзейнасцю Вяр-

хоўнага Савета XII склікання, абранага на альтэрнатыўнай аснове. Прыняцце Вярхоўным Саветам шэрага важнейшых канстытуцый-ных актаў, а таксама нарматыўных актаў, якія рэгламентавалі пра-ваадносіны ў новых умовах суверэннай Беларусі

Значным дасягненнем беларускіх вучоных-юрыстаў стала вы-данне «Юрыдычнага энцыклапедычнага слоўніка» (1992 г.). У яго падрыхтоўцы прымалі ўдзел такія вядомыя беларускія юрысты, як А. Абрамовіч, А. Баркоў, А. Галаўко, Т. Доўнар, Г. Дзербіна, В. Кру-талевіч, I. Марціновіч, В. Семянкоў і інш. Гэта было першае бела-рускае выданне, у якім выкладаліся асноўныя прававыя паняцці і сучасная беларуская прававая тэрміналогія, асноўныя прынцыпы розных галін права, крыніцы права, важнейшыя заканадаўчыя акты і іх змяненні, і тым самым прасочвалася дынаміка развіцця права.

У разгляданы перыяд у рэспубліцы былі створаны свае школы тэ-орыі дзяржавы і права, гісторыі дзяржавы і права, канстытуцыйнага, грамадзянскага, крымінальнага, судова-працэсуальнага права і інш.

Беларускімі тэарэтыкамі права ў апошнія гады былі выдадзены на-вучальныя дапаможнікі і вучэбнікі па агульнай тэорыі дзяржавы і пра-ва, у якіх з улікам сучаснага беларускага заканадаўства выкладзены сутнасць, заканамернасці і прынцыпы інстытутаў дзяржавы і права, да-дзена характарыстыка канстытуцыйных правоў і свабод грамадзян рэс-публікі1. Асобныя праблемы тэорыі дзяржавы і права разглядаліся ў працах С. Драбязкі, А. Вішнеўскага,

У. Кучынскага, М. Сільчанкі, А. Цікавенкі і іншых навукоўцаў. Вобласцю навуковых інтарэсаў С.Г. Драбязкі былі распрацоўка прававых асноў кіравання эканомікай, прынцыпаў і перадумоў станаўлення сацыяльнай дзяржавы

А.Ф. Вішнеўскім падрыхтавана манаграфія «Палітыка-прававы рэжым савецкай дзяржавы (1917-1953)», у якой упершыню ў бела-рускім дзяржавазнаўстве даследуюцца праблемы паняцця і сут-насці палітыка-прававога рэжыму як элемента формы дзяржавы;

Праблемам станаўлення і развіцця канцэпцыі сацыяльнай дзяржавы ў заходнееўрапейскай тэорыі і практыцы, канстытуцый-ным асновам сацыяльнай дзяржавы ў Рэспубліцы Беларусь прыс-вечаны працы кандыдата юрыдычных навук, дацэнта юрыдычнага факультэта Гомельскага дзяржаўнага універсітэта імя Ф. Скарыны Ю.А. Ключнікава.

Ідэі «свабоднага права» ў юрыдычнай навуцы дарэвалюцыйнай Расіі даследуе С.В. Ліпень. Акрамя названай праблемы, ім распра-цоўваюцца пытанні выкладання тэорыі дзяржавы і права, гісторыі палітычных і прававых вучэнняў, метадалогіі юрыдычнай навукі і развіцця юрыдычных ведаў.

Загадчык кафедры тэорыі і гісторыі права факультэта права БДЭУ, доктар юрыдычных навук Л.М. Рабцаў даследуе тэарэтыч-ныя асновы і адміністрацыйна-прававыя праблемы рэалізацыі пра-воў чалавека ў практычнай дзейнасці міліцыі Беларусі на сучас-ным этапе. Ыа гэтую тэму ў 1999 г. ім апублікавана грунтоўная манаграфія1.

Буйным дасягненнем беларускай прававой культуры было пе-равыданне ў 1989 г. Статута Вялікага княства Літоўскага 1588 г., а таксама Статута Вялікага княства Літоўскага 1566 г. у 2003 г. У гэ-тай працы прынялі ўдзел відныя беларускія гісторыкі, юрысты, лінгвісты. Каментарыі і тлумачэнні да Статутаў былі зроблены такімі спецыялістамі ў галіне гісторыі дзяржавы і права Беларусі, як Т. Доўнар, Г. Дзербіна, А. Марыскін, Л. Паўлава, У. Сатолін, Г. Шумак, С. Сокал, Я. Юхо і інш. У апошняе дзесяцігоддзе праве-дзены сур'ёзныя даследаванні ў галіне феадальнага права Беларусі. Вывучэннем крыніц феадальнага права займаліся Я. Юхо, Т. Доўнар, Г. Дзербіна.

Паспяхова развіваецца ў Рэспубліцы Беларусь навука грама-дзянскага права, якая прызвана заканадаўча забяспечыць пераход да рынкавых адносін, садзейнічаць развіццю эканомікі, культуры, росту дабрабыту ўсяго народа. На сучаснае права, у тым ліку і гра-мадзянскае, уздзейнічаюць дзве тэндэнцыі, якія вызначаюць развіццё сусветнай цывілізацыі. Гэта тэндэнцыі да ўсеагульнай гла-балізацыі, з аднаго боку, і імкнення да захавання нацыянальнай своеасаблівасці і адметнасці — з другога.

Такім чынам, у сучаснай беларускай цывілістыцы на новым узроўні вырашаюцца пытанні аб паняцці грамадзянскага права, яго інстытутаў, аб новым разуменні яго сістэмы і зместу. Новы Грама-дзянскі кодэкс Рэспублікі Беларусь, у падрыхтоўцы якога прымалі актыўны ўдзел беларускія юрысты-цывілісты, засноўваецца на маністычным падыходзе да разгляду маёмасных адносін бытавога і камерцыйнага характару

Вялікі ўнёсак у даследаванне праблем грамадзянскага і пра-цоўнага права зроблены вядомым у нашай краіне навукоўцам, пра-фесарам Акадэміі МУС Рэспублікі Беларусь Д.А. Калбасіным