63. Развіцце прававой думкі Беларусі ў другой і трэцяй Канстытуцыях бсср і іншых заканадаўчых актах.

Прававая думка Беларусі ў 20-30-я гады мінулага стагоддзя развівалася ў рэчышчы працэсу станаўлення, фарміравання і развіцця так званага рэвалюцыйнага, сацыялістычнага права.

У прынятай у 1927 г. Канстытуцыі БССР абвяшчалася сацы-ялістычнай дзяржаваю дыктатуры пралетарыяту. Кіруючыся інтарэсамі працоўных, Кансты-туцыя пазбаўляла некаторыя групы асоб права абіраць і быць абранымі. Лічылася, што азначаныя асобы маглі б выкарыстоўваць гэта права супраць інтарэсаў сацыялістычнай рэвалюцыі. Гэтыя палажэнні Канстытуцыі, безумоўна, абмяжоўвалі дэмакра-тычныя свабоды ў краіне і стваралі прастору для самавольства пар-тыйных і савецкіх чыноўнікаў.

Значным крокам у развіцці канстытуцыйнага права стала пры-няцце Канстытуцыі 1937 г. Зыходзячы з тых змен, якія адбыліся ў СССР за 10 год рабілася выснова аб перамозе ў СССР у асноўным са-цыялістычнага ладу жыцця. Канстытуцыя 1937 г. адышла ад прын-цыпу «Уся ўлада Саветам», замацаванаму ў папярэдніх канстытуцыях, у ёй намеціўся пераход да прынцыпу падзелу ўлад на заканадаўчую, выканаўчую і судовую. Былі ўнесены карэнныя змены ў выбарчую сістэму. Выбары ў Саветы ўсіх узроўняў павінны былі праходзіць на аснове ўсеагульнага, роўнага і прамога выбарчага права пры тайным галасаванні.

Трэба прызнаць, што прыняты ў 1922 г. Крымінальны кодэкс РСФСР, які пастановаю ЦВК БССР быў уведзены ў дзеянне і Беларускай ССР без усялякіх змен, у значнай ступені абмяжоўваў самавольства розных карных органаў. Разам з тым, крымінальнас права не пазбегла палітызацыі і ідэалагізацыі.

Пачынаючы з другой паловы 1930-х гадоў у СССР праяўляецца тэндэнцыя да пашырэння паняцця «злачынства». Крымінальная ад-казнасць прадугледжвалася за такія дзеянні, як парушэнне дыс-цыпліны працы, самавольнае пакіданне працоўнага месца, выпуск нядобраякаснай прадукцыі. Парушыўшы ў крымінальным праве 1920-1930-х гадоў пасту-лат «без віны не можа быць крымінальнай адказнасці», вядомы нам яшчэ з часоў рымскага права і Судзебніка Казіміра 1468 г., савецкі таталітарны рэжым парваў не толькі з прынцыпамі крымінальнага права як феномена прававой культуры, але і з прынцыпамі чалаве-

чай маралі.

64. Новыя тэндэнцыі ў грамадскай свядомасці, выкліканыя перамогай у Вялікай Айчыннай вайне.

У беларускай грамадска-палітычнай думцы другой паловы 1940-х гадоў адносна новай стала тэндэнцыя, якая была накіравана на адраджэнне нацыянальнай свядомасці і абарону нацыянальных правоў і дэмакратычных свабод, захаванне і развіццё беларускап мовы і культуры. Пасля вайны яна атрымала развіццё пераважна на тэрыторыі Заходняй Беларусі і насіла характар стыхійнага пра-тэсту супраць распачатай у гэтым рэгіёне палітыкі русіфікацыі ў галіне культуры і адукацыі. Ыосьбітам дэмакратычных тэндэнцый у грамадска-палітычнай думцы з'яўлялася ў асноўным студэнцкая моладзь. Ужо ў 1946 г. ў асяроддзі былых навучэнцаў Слонімскай настаўніцкай семінарыі была створана першая антысталінская на-цыянальная падпольная група. Яна атрымала канспіратыўную наз-ву «Чайка». Кіраўніком групы быў Васіль Сапрун, былы студэнт семінарыі. Мэтаю арганізацыі была абарона нацыянальных правоў і свабод, адраджэнне нацыянальнай свядомасці і ўрэшце — пабудо-ва суверэннай незалежнай Беларусі. Сродкамі яе рэалізацыі члены арганізацыі бачылі культурна-асветніцкую работу сярод моладзі.

Менш чым праз месяц падполле вышла за межы Слонімскага раёна. Антысталінскія нацыянальныя маладзёжныя групоўкі ўзніклі ў Берасцейскім чыгуначным тэхнікуме, Баранавіцкім нас-таўніцкім інстытуце, Жыровіцкім сельскагаспадарчым тэхнікуме, на Піншчыне, Маладзечаншчыне, Навагрудку. Для каардынацыі іх дзеянняў быў створаны Цэнтр беларускага вызваленчага руху (ЦБВР). Але зімой 1947 г. з дапамогаю правакатара цэнтр быў выкрыты органамі дзяржбяспекі, а яго арганізатары і актывісты былі арыштаваны.

Імкненні да рэфармавання грамадска-палітычнага жыцця . праяўляліся не толькі ў моладзевым асяроддзі, але і сярод прад-стаўнікоў вышэйшых партыйных, савецкіх, гаспадарчых структур, куды пасля вайны было вылучана нямала неардынарных, тале-навітых людзей Аб гэтым сведчаць падрыхтаваныя ў той час пра-екты Канстытуцыі СССР і праграмы КПСС, у распрацоўцы якіх удзельнічалі і прадстаўнікі беларускай наменклатуры.Праяўленне ў пэўнай часткі беларусаў пачуцця нацыянальнага гонару, дэмакратычных, антытаталітарных настрояў абвастрыла ахоўную рэакцыю рэжыму. Пачалося ўзмацненнс ідэалагічнай апра-цоўкі свядомасці людзей. Сталінскі рэжым імкнуўся прапагандыс-ка-рэпрэсіўным шляхам закансерваваць існуючую сістэму грамад-скіх адносін. Ідэалогія пасляваеннага сталінізму характарызавалася крайнім дагматызмам, нецярпімасцю да іншадумства. На афіцый-ным узроўні праводзіліся кампаніі, накіраваныя на навязванне жорсткіх ідэалагічных стэрэатыпаў у навуцы, культуры, літарату-ры, падаўлення нацыянальнай свядомасці народа. Услед за сумна-вядомымі пастановамі ЦК УКП(б) «Аб часопісах "Звязда" і "Ленінград"» (1946 г.), якія распачалі ў СССР ідэалагічны прэсінг супраць творчай і навуковай інтэлігенцыі, выйшла пастанова ЦК УКП(б) «Аб рабоце ЦК КП(б) Беларусі», дзе ў безыдэйнасці, няп-равільным адлюстраванні савецкай рэчаіснасці абвінавачваліся такія пісьменнікі, як К. Крапіва.

У адпаведнасці з ідэалагічнымі ўстаноўкамі ЦК УКП(б), у 1947 г. ЦК КГІБ(б) прымае спецыяльныя пастановы «Аб рабоце Саюза пісьменнікаў і рэдкалегіі літаратурна-мастацкіх часопісаў БССР па выкананню пастановы ЦК УКП(б)», «Аб часопісах "Звязда" і "Ленінград"» і «Аб рабоце міністэрства кінематаграфіі БССР».

У гэтых пастановах зноў гучаць абвінавачанні творчай інтэлігенцыі ў безыдэйнасці, адсутнасці тэм, якія б выхоўвалі на-род у духу савецкага патрыятызму,

самаахвярнага служэння радзіме і камуністычным ідэалам.

Сталінскі палітыка-прававы рэжым імкнуўся кантраляваць усе бакі жыцця савецкага грамадства, у тым ліку, што глядзяць са-вецкія людзі, што яны чытаюць. 3 верасня 1947 г., згодна з указан-нем Галоўліта СССР, па ўсёй краіне праводзілася цэнзурная пра-верка бібліятэчных фондаў. Выемцы, у першаю чаргу, падлягалі трафейныя выданні, якія былі завезены ў СССР ў час вайны з за-ходніх краін. Разам з замежнай кантралявалася і айчынная літара-тура. 3 бібліятэк былі канфіскаваны і адпраўлены ў спецсховішчы кнігі, аўтары якіх былі рэпрэсаваны, а таксама літаратура, дзе згад-валіся асобы, абвешчаныя «ворагамі народа».

У 1947 г. з падачы ЦК УКП(б) пачалася барацьба з навуковай элітай краіны. Рэжым імкнуўся ізаляваць яе ад кантактаў са сваімі калегамі за мяжою, устанавіць «жалезную» заслону з сусветна вя-домымі навукоўцамі капіталістычных краін.

Але, нягледзячы на рэпрэсіі, большасць народа заставалася за-чараваная мудрасцю любімага «правадыра», «бацькі і настаўніка» І.В. Сталіна.