51.Фарміраванне беларускай нацыянальнай ідэі ў канцы хіх - пач. Хх ст.Ст.

Канец XIX — пачатак XX стст.— перыяд другога беларускага Адраджэння. Ён быў падрыхтаваны развіццём беларускай палітыч-най думкі папярэдніх часоў, а таксама сацыяльна-эканамічным крызісам у Расійскай імперыі, які прывёў да актывізацыі палітыч-нага жыцця краіны. Паўсюль ствараліся шматлікія партыі і грамад-скія арганізацыі, якія ў сваіх праграмах ставілі канчатковай мэтай барацьбы карэнную перабудову расійскага палітычнага і сацыяль-нага ладу. Нацыянальная свядомасць народа фарміравалася, перш за ўсё, праз асветніцкую дзейнасць айчыннай інтэлігенцыі. ІІры адсутнасці ў беларусаў дзяржаўнасці, самастойных форм палітычнага і эканамічнага жыцця нацыянальна-кансалідацыйныя і нацыянальна-патрыятычныя функцыі прыняла на сябе культура. Грунтоўнае даслсдаванне дасягненняў народнай культуры пры-водзіла да разумення неабходнасці вывучаць сваю гісторыю. Для прац па гісторыі Беларусі, створанных на пачатку XX ст., характэр-ны дзве тэмы: з аднаго боку, гісторыкі даказвалі аўтахтоннасць бе-ларусаў на тэрыторыі, дзе яны жылі, з другога боку - фіксавалі Ўвагу на Вялікім княстве Літоўскім. У беларускай нацыянальнай ідэі былі даўнія традыцыі: дзяржаўная — утварэнне ў IX—XII стст. старабе-ларускіх княстваў, удзел у дзяржаваўтваральным працэсе ў ХІІІ-ХІV стст., у выніку якога было створана Вялікае княства Літоўскае; кулыурная — асэнсаванне сваёй нацыянальнай сама-бытнасці, дзякуючы дзейнасці беларускіх рэнесансавых асветнікаў (Скарьшы, Буднага, Цяпінскага і інш.); прававая — стварэнне Ста-тутаў Вялікага княства Літоўскага, якіх і праз два стагоддзі назы-валі самымі дасканалымі зводамі законаў у Еўропе.

Гэтыя пошукі характэрны для грамадскай і літаратурнай дзей-насці Ф. Багушэвіча, А. Гурыновіча і іншых прадстаўнікоў бела-рускай прагрэсіўнай інтэлігенцыі. У творах пачынальніка навейшай беларускай літаратуры Францішка Багушэвіча — рэвалюцыянера-дэмакрата па палітыч-ных перакананнях — нацыянальная ідэя выяўляецца праз ідэю «бацькавай спрадвечнай ад бога дадзенай мовы». Такім чынам, накіраванасць творчасці Ба-гушэвіча на свядомае выкрыццё, крытыку існуючага ладу, суда, су-даводства і наогул усёй сістэмы царскай адміністрацыі, абарону правоў беларусаў на самастойнае існаванне, права простага се-ляніна на сацыяльную свабоду, грамадзянскія і палітычныя правы з'яўляецца вынікам яго жыццёвага вопыту. Ф. Багушэвіч дзяліў грамадства на «панства» і «народ». Гістарычнае прызначэнне народа Багушэвіч бачыў у дасягненні свабоды. Свабоду ён усведамляў як пабудову новага грамадскага жыцця без падначалення адных другім, панавання нямногіх над масамі. Другі паэт-дэмакрат канца XIX ст. Адам Гуры-новіч. Ужо ў пачатку XX ст. нацыянальная ідэя выходзіць за культур-на-літаратурныя межы на шырокі палітычны кірунак. Яе сутнасцю, як і ў чэхаў, славакаў, балгар ды іншых паняволеных народаў, ста-новіцца нацыянальна-дзяржаўнае самавызначэнне. Ідэя нацыя-нальнай незалежнай дзяржавы становіцца стрыжнем нацыяналь-най ідэі. Для беларускага вызваленчага руху, пачынаючы з Каліноўскага, было характэрна сумяшчэнне сацыяльнага і нацыянальнага пытан-ня, іх узаемазалежнасць.