33. Праблема дэсідэнтаў у Рэчы Паспалітай. Погляды г. Каніскага

На чале руху ў абарону правоў праваслаўных (якіх называлі дэзуніятамі) стаў архібіскуп магілёўскі Георгій Каніскі.Г. Каніскі нарадзіўся на Украіне ў горадзе Нежыне ў 1717 г. Набыў адукацыю ў Кіева-Магілянскай акадэміі, дзе пасля завяр-шэння вучобы быў пакінуты ў якасці выкладчыка красамоўства паэтыкі, філасофііШырокую папу-лярнасць набыла яго трагікамедыя «Уваскрэсенне мёртвых» (1746), у якой ён з пазіцый праваслаўнай царквы трактаваў тэму эксплуатацыі сялян.3 1755 г. жыццё і дзейнасць Каніскага звязана з Беларуссю. Ён прызначаецца магілёўскім епіскапам, а з 1783 г. атрымлівае сан бе-ларускага праваслаўнага архіепіскапа.Г. Каніскі быў прыхільнікам шырокага распаўсюджвання аду-кацыі сярод насельніцтва, у тым ліку ніжэйшых станаў. У 1757 г. ён звяртаецца да праваслаўнага духавенства з заклікам вучыць на-род і разглядаць гэтую дзейнасць як галоўную справу пастырскую, бо без вучэння не будзе і веры. Сам епіскап энергічна праводзіў у жыццё свае ідэі: адкрываў школы, семінарыі, пісаў праграмы і пад-ручнікі, спрыяў творчай дзейнасці архітэктараў і мастакоў, якія па яго запрашэнню працавалі ў Магілёве.

У 1762 г. Г. Каніскі ад імя ўсіх дэзуніятаў звярнуўся да Сінода (з'езд епіскапаў) з прамовай, якая была накіравана супраць рэлігійных ганенняў у краіне. Гэты яркі выступ адразу зрабіў магілёўскага архібіскупа бясспрэчным лідэрам праваслаўнай пар-тыі краіны.

У 1765 г. на Вальным Сойме пры каранацыі Станіслава Паня-тоўскага Каніскі зноў звярнуўся да прысутных з палымянай пра-мовай у абарону правоў праваслаўных. Яго выступленне настолькі ўразіла караля, што ён абявязаўся аднавіць правы дысідэнтаў.

Прамова Г. Каніскага, як узор абароны верацярпімасці, была перакладзена на многія еўрапейскія мовы і набыла шырокае рас-паўсюджанне. Праваахоўчыя думкі Каніскага былі выкладзены ў творах «Мемарыял аб крыўдах праваслаўным», «Правы і вольнасці жыхароў грэчаскага веравызнання», «Правы і свабоды дысідэнтаў хрысціянскага веравызнання Каралеўства Польскага і Вялікага княства Літоўскага, што вынікаюць з прынятых соймамі законаў і Статута ВКЛ, а таксама іншых заканадаўчых актаў, што не выклю-чаюць сумнення, сабраныя і выдадзеныя для ўсеагульнага ведама». Гэтыя творы сталі праграмай барацьбы хрысціян-некатолікаў за Ўраўнанне ў правах з католікамі. Каніскі з'яўляўся адным з ар-ганізатараў Слуцкай Канфедэрацыі 1767 г., якая патрабавала адме-ны дыскрымінацыйнага ў адносінах да праваслаўных закона 1733 г.аб забароне асобам некаталіцкага веравызнання займаць дзяр-жаўныя пасады і абірацца ў Вальны Сойм.

Пасля прыняцця Варшаўскім Соймам 1768 г. Кардынальных правоў, якімі дысідэнты ўраўноўваліся з католікамі, быў створаны змешаны суд для вырашэння спрэчных пытанняў паміж кан-фесіямі, членам якога стаў Г. Каніскі.Дзейнасць Г. Каніскага ў абарону праваслаўя была высока адзначана нашчадкамі. У жніўні 1993 г. рашэннем Святога Сінода беларускай праваслаўнай царквы ён быў кананізаваны.

34. Палітыка-прававыя погляды к. Нарбута

3 крытыкай магнацкай алігархіі і абгрунтаваннем неабходнасці палітычных рэформаў у Рэчы Паспалітай выступаў вядомы бела-рускі асветнік і педагог Казімір Нарбут (1738-1807). Ён папярэ-джваў, што магнацкае гандлярства, якое пачынаецца ўсякі раз пры выбарах новага караля, можа прывесці краіну да краху. Бо ўсякі раз да гэтага гандлю далучаюцца і суседнія дзяржавы: пад-грымліваюць грашамі ці зброяй тую альбо іншую групоўку магна-таў і такім чынам умешваюцца ў справы Рэчы Паспалітай. Каб гэ-тага пазбегнуць, неабходна перадаваць трон па спадчыне. Такім чынам, К. Нарбут быў прыхільнікам цэнтралізаванай, асветнай, спадчыннай манархіі. К. Нарбут, услед за Г. Гроцыем і Дж. Локам, падкрэсліваў грамадскую прыроду чалавека. Чалавек жыве ў гра-мадстве, і яго жыццёвая энергія накіравана на карысць грамадству. А грамадскія намаганні павінны накіроўвацца на дасягненне ўсеа-гульнага шчасця, якое складаецца са шчасця і дабрабыту кожнага чалавека. На пэўнай ступені развіцця грамадства ўзнікае дзяржава. Яна, на думку мысліцеля, з'яўляецца вынікам грамадскага дагаво-ра, заключанага дзеля ўсеагульнага дабрабыту і згоды. Пры ства-рэнні дзяржавы да яе пераходзяць функцыі аховы і гарантыі пры-родных правоў чалавека. Рэалізацыя апошніх магчымая толькі праз законы, якія забяспечваюць цэласнасць і бяспеку дзяржавы, дабрабыт і шчасце грамадзян.Вялікую цікавасць для развіцця юрыспрудэнцыі мелі думкі К. Нарбута, выказаныя ім у кнізе «Логіка, або Навука разважання і разумнай размовы». Каб спасцігнуць ісціну, неабходна даследаваць рэчы і з'явы з усіх бакоў, пачынаючы з болып лёгкіх і заканчваючы