19. Палітычныя і прававыя погляды в. Цяпінскага.

Васы Цяпінскиi(1540-1603). У гісторыю палітычнай і прававой думкі ён увайшоў як перакладчык на беларускую мову Евангелля і аўтар прадмовы да яго. Узняў праблему нац культуры, адукацыі і наогул праблему фарміравання нац свядомасці.У прадмове да «Евангелля» ён выказаў трывогу адносна зняважлівых адносін беларускіх феадалаў да роднай мовы, сваёй куль-туры. В. Цяпінскі лічыў, што адукаваныя беларускія феадалы павінны стаць на чале нацыянальна-культурнага руху і выратаваць нацыянальную культуру. Падыходы В. Цяпінскага да палітыка-прававых праблем, якія абмяркоўваліся ў час дыскусій паміж правымі і левымі ан-тытрынітарыямі, былі аналагічныя падыходам Сымона Буднага. Апошні ў сваім вядомым творы «Аб свецкай уладзе» пад-крэсліваў, што шляхціц Цяпінскі сцвярджаў, што ўдзел хрысціяніна ў войнах, урадах, валоданне маёнткамі не сунярэчаць евангельскаму вучэнню.Такім чынам, у поглядах прадстаўнікоў памяркоўна-гума-ністычнага напрамку рэнесансавай думкі Беларусі адлюстраваны элементы раннебуржуазнага юрыдычнага светапогляду. У творах амаль што ўсіх умераных гуманістаў мае месца спроба сфармуля-ваць асноўныя прынцыпы пабудовы дзяржавы, якая пазней атры-мае назву прававой. Разам з тым, у іх сацыяльна-палітычных пог-лядах даволі яскрава праявілася класавая і гістарычная абмежаванасць. Яна заключалася ў іх перакананні, што ўсе прабле-мы грамадскага жыцця могуць быць вырашаны на маральна-этыч-ным і прававым узроўнях без істотных змен існуючых сацыяль-на-эканамічных і палітычных інстытутаў.

20. Вучэнне радыкальна-гуманістычных мысліцелей беларускага Адраджэння.

У шырокім спектры палітыка-прававой думкі Беларусі XVI ст мела месца плынь, якая вызначалася як радыкальна-гуманістычная. Яна была прадстаўлена левым крылом арыян, найбольш яркія прадстаўнікі якога Пётр Гезка (Пётр з Ганёндза, Петрус Ганезіус) Марцін Чаховіц, Павел з Візны, Якуб з Калінаўкі, Лаўрэнці Крышкоўскі. Вучэнне радыкальна-гуманістычных мысліцеляў было ідэа-лагічным абгрунтаваннем настрояў народных мас. Таму яго прад-стаўнікоў называюць яшчэ сялянска-плебейскімі ідэолагамі, а само вучэнне плебейскім анархізмам.. Ідэолагі плебейскага анархізму, абапіраючыся на сапраўды гуманістычную ідэю прыроднай роўнасці людзей, заклікалі ліквідаваць сацыяльную і маёмасную няроўнасць, па-дзяліць дабро багатых паміж беднымі, расфарміраваць усе дзяржаўныя інстытуты, знішчыць органы ўлады, суд і войска. У якасці эталона арганізацыі сацыяльнага жыцця імі бачылася першахрысціянская абшчына. Пётр Гезка вучыў, што сапраўдны хрысціянін не павінен займаць пасады, быць каралём, гетманам, суддзсй і г.д. Ен заклікаў сваіх прыхільнікаў-феадалаў адмовіцца ад маёмасці, выз-валіць халопаў і прыгонных сялян, таму што валоданне прыгоннымі, дваровай чэляддзю з'яўляецца страшэннай супяручнасцю закону боскаму. Марцін Чаховіц у ад розненне ад памяркоўных мысліцеляў, ён не шукаў ідэалу дзяржаўнага кіраўніка ні ў сусветнай, ні ў айчыішай гісторыі, бо лічыў, што снрава не ў асобе ўладара, а ў самім інстытуце ўлады, які заўсёды стаіць на ахове інтарэсаў вярхоў грамадства і з`яўляецца варожым простаму чалавеку. Як і Пётр Гезка, Чаховіц меркаваў, радыкальныя перабудовы існуючай сацыяльнай рэчаіснасці магчыма падштурхнуць мірнымі сродкамі. Але разам з тым радыкалы не адвяргалі і рэвалюцыйныя метады барацьбы ў перыяд вострых сацыяльных крызісаў.

Сялянскія ідэолагі звязвалі канчатковую гібель існуючага саыяльна-палітычнага ладу і стварэння грамадства ўсеагульнай роўнасці і справядлівасці з прышэсцем Хрыста, якое, на іх думку,павінна стаць канцом старога свету, насілля, несправядлівасці і пачаткам царства боскага.

Сваю класавую нецярпімасць радыкалы пераносілі і на культурныя каштоўнасці, якія стваралі адукаваныя вярхі грамадства. Яны адвяргалі не толькі тэалагічныя, рэлігійна-схаластычныя веды, але і спадчыну антычнай філасофіі. Толькі Біблія і здаровы розум простага чалавека заслугоўвалі ў іх вачах даверу і скла-далі фундамент дабрачыннага і шчаслівага жыцця народа. Але, на думку П. Гезкі, калі розум уступаў у супярэчанне з канонамі Бібліі, то неабходна было аддаваць перавагу апошняй.

Разам з тым патрэбна адзначыць, што ідэалогія радыкальных гуманістаў у канкрэтна гістарычных умовах ВКЛ ХVІ-ХVІІ стст. мела як пазітыўнае, так і негатыўнае значзнне. ГІрагрэсіўны характар насіла вострая крытыка радыкаламі сацыяльных хвароб феадальнага грамадства. Станоўчую ролю ў фарміраванні канфесійнай палітыкі дзяржавы адыграла і патрабаванне рэлігійнай цярпімасці. Менавіта радыкальнымі рэфарматарамі была вылучана ідэя негвалтоўнай, прапагандыскай барацьбы, якая пазней трансфармавалася ў барацьбу за неад`емныя правы чалавека і грамадзяніна - свабоду слова, друку, вулічных мітынгаў і дэманстрацый.Арыентацыя арыян на першахрысціянскую абшчыну мела рэакцыйна-кансерватыўны характар, бо ідэал шукаўся не ў будучым, а ў мінулым, прапагандаваліся прымітыўныя формы жыцця і, па сутнасці, адмаўляўся прагрэсіўны сэнс развіцця гісторыі. Разам з тым ідэі плебейскага анархізму былі не толькі утапічнымі, але і небяспечнымі, на што шматразова ўказвалі яшчз іх славутыя сучаснікі-апаненты С. Будны, А. Волан, В. Цяпінскі і інш. Напрыклад, А. Волан падкрэсліваў што ўрад, суды і войска,— скасавання якіх патрабавалі радыкалы, неабходны якраз дзеля забеснячэння дзей-насці права і абароны справядлівасці .

Левыя арыяне вялі прапаганду сваіх поглядаў праз адкрытьія дыскусіі з памяркоўнымі, а таксама праз свае друкаваныя творы.Рашучае выступленне левага крыла арыян рэзка змяніла адносіны шляхты і магнатаў да Рэфармацыі. Яны ў такой ступені былі напалоханы падтрымкаю рэвалюцыйных ідэй радыкалаў народнымі масамі, што пачалі хутка і пакорна вяртацца ў лона каталіцкай царк-вы. Такім чынам, у апошняй чвэрці XVI ст. у Беларусі пачынаецца новы рэлігійна-палітычны рух — контррэфармацыя.