Тэма: правапiс звонкiх I глухiх, і свiсцячых I шыпячых зычных .

Гл. у тэме ”ФАНЕТЫКА” першыя 2 віды асіміляцыі: 1 Асіміляцыю па звонкасці / глухасці і 2 Асіміляцыю па свісцячасці /шыпячасці.

 ВЫКЛЮЧЭННЕ з правіла правапісу спалучэнняў зв. / гл., свісц. / шып.: Нашчадак, рошчына, пяшчота, шчасце, ушчуваць, нішчымны, знішчыць, дашчэнту, ушчэнт, пошчак + усе вытворныя ад іх. 1) Прашчуры рашчынялі хлеб з рошчыны, а нашчадкі не ўмеюць. 2) Шчаслівы пяшчотна ўшчувае за нішчымны боршч. 3) Шчэпкі знішчыць дашчэнту і ўшчэнт.

Заданне 15. Запісаць словы ў слупок, падкрэсліць месца арфаграмы і пасля кожнага слова коратка растлумачыць права­піс звонкага ці глухога, свісцячага ці шыпячага зычнага, як паказана ва ўзоры.

УЗОР: На печцы — праверачныя словы: на печы, печачка. (Шыпячы -ч- перад свісцячым -ц- вымаўляецца як [ц] ).

Барацьба — праверачнае: барцы. (Глухі -ц’- перад звонкім -б- прыпа­дабняецца да звонкага, вымаўляецца як [дз '] ).

Стулішся — 1) прыстаўка с- перад глухім зычным. 2) Канчатак -іш . Праверачнае: ты стуліш. (Шыпячы -ш- перад свісцячым -с '- прыпадабняецца да свісцячага, вымаўляецца як [с '] ).

Ушчуваць — выключэнне (-ш- у корані). Запомніць: пішацца ў адпа­веднасці з вымаўленнем.

Ма(т,ч)чына, пя(с,ш)чота, пя(с,ш)чынка, лёгенька ў(с,ш)чыкнуць, зага(ч,т,д)чык, салда(т,ч)чына, Брэ(ст,ш)чына, разно(ш,с)чык, с(ь?)ні­(сь,ш)ся, латы(шс,с)кі, бя(ш,с)шумна, маркоці(сь,ш)ся, (с,ш)чэпкі ляцяць, разбіць ворага ў(с,ш)чэнт, голі(сь,ш)ся, каўка(з,с)кі, гарадо(кс,ц)кі, грама(дз,дс,ц)кі, жані(дзь,ць)ба, н..дас(ь?)ве(ч,д)чанас(ь?)ць, дасле(ч,д)чык, до(ш,ж)(ч,дж), ра(ш,с)чыніць акно, ні(ш,с)чымны колас, на рэ(ц,ч)цы, хлебная ро(с,ш)чына, гру(ш,з)чык, студэн(тс,ц)кі білет, адвака(тс,ц)кая практыка, фу(д,т)бол, у(с,ш)чаць бойку, (с,ш)час(ь?)лівы дзень, на гра(т,ц,д)цы, ка(зь,сь)ба, бара(дзь,ць)біт, зні(с,ш)чыць да(с,ш)чэнту, мацярынскае (с,ш)часц(ь)е, баске(д,т)бол, пры да(ц,ч)цэ, апранае(сь,ш)ся, на(с,ш)ча(т,д)кі, (ж,з)жаць жыта, ра(ж,з)жыцца хлебам, пя(с,ш)чаны загон, у бо(ц,ч)цы, уз(ь?)ме(ш,ж)кі поля, с(ь?)пяшае(сь,ш)ся, дзе(ш,ж)ка, ку(п,б)­ка бяро(с,з), с(ь?)цера(г,х)чы, мала(дзь,ць)ба, рэ(т,д)калегія, на фор(ц,т)цы, на форта(ч,ц)цы, во(ш,з)чык, у лямпа(ц,ч)цы, (с,ш)чарнець, (ш,с)шыць полкі спадніцы, на скрыпа(ц,ч)цы, но(зь,сь)біт, ра(ш,с)чоска, на ру(ц,ч)цы, лё(т,ч)чык, ра(ш,с)чыніць цеста, падпі(ш,с)чык, а(д,т,ц)ціснуць, газе(т,ч)­чык, ай(з,с)берг (=‘ледзяная гара’), чаро(д,т)ка вераб(ь, ’ )ёў, (с,з)га(д,т)ка пра мінулае, па(ч,д)чарка, (ж,з)жыць са свету.

Тэма: правапiс некаторых і

СПАЛУЧЭННЯЎ ЗЫЧНЫХ і і

Руск.: здн, стл, стн, рдн, рдц, лнц, жств, шств,         Бел.: зн сл сн рн рц нц ств ств
выязны, позні	паслаць, помслівы		посны, доблесны	міла­- сэрны	сэрца	сонца	прыго- ства	птаства
Ст.-рус.: скн, згн,   Бел.: сн зн			дт , тч   т ч		АЛЕ нязменна ў спалучэннях жск, шск у прыметніках, утвораных ад геаграфічных назваў: пражскі , чэшскі…
бліснуць, ціснуць		бразнуць (бразгаць)	Гумбальт, фарштат	скоч

 ВЫКЛЮЧЭННЕ з правіла правапісу некаторых спалучэнняў зычных

У прыметніках, утвораных ад іншамоўных слоў, невымоўныя спалучэнні пішуцца нязменна: аванпостны, фарпостны, кампостны, баластны, кантрастны; кампактны, кантактны, інфарктны, камплектны; ландшафтны, асфальтны, дэсантны; путч .

Заданне 16. Раскрыйце дужкі. Замест кропак устаўце, дзе трэба, прапуш­чаную літару. Растлумачце кожную арфаграму.

Скарас..ная маг..страль, ра..чыніць дз(ь?)веры, ра(с,ш)чулі..ца ад сустрэчы, д..са..тны батал(ь,о,ё)н, ”свіс..нуць” грошы, вы(е,я)з..ная віза, кантак..ны тэл..фон, ра..чыс(ь?)ціць с(ь?)це(ш,ж)ку, пра(е,я)з..ны білет, ра(с,ш)чапіць атам, л..йт..нант Шмі..т, зрабіць ро(с,ш)чыну, у(с,ш)чуваць с(а,у)седа, ні(ш,с)чымны боршч, м..лас(э,е)р..ны ўчынак, г.Краншта..т, бліс..нуць (у)гары, ра(с,ш)чапіць вагоны, зрабіць (на)ўмыс..на, браз..нуць дз(ь?)в..рыма, б..з(ь?)літас..на з(ь?)н..(с,ш)чаць, заслужыць б(е,я)..смер­ц(ь?)е, ра..стр(э,а)ля(н,нн)ы полк, ра..ступі..ца, пераез..ная сваха, бе(з,ь)зямел..е с(е,я)лян, ня(ш,с)час..ны выгл..д, Энгельгар..т, тава­ры(ш,с)кі ўчынак, жалас..лівае дз..ця, н..зайздрос..ны лёс, (с,ш,з)чарнець ад гора, аванпос..ныя пазіцыі, фаршта(д?)т (Уст. прадмесце; пасяленне, якое знаходзіцца па-за межамі горада або крэпасці. Ад ням. Vorstadt), Бран(д?)т, мнагамес..ная кабіна, ра(с,ш)чаплен..е ядра, ра..ставан..е людзей, рас..тапляць с(ь?)нег, (ш,с)чабятан..е птушак, (з,с,ш)часаць кару, ра..станоўка сіл, (ш,с)чыт, (с,ш)чыльна, ра..ставанне с(ь?)негу, (с,ш)чылі­на, помс..лівы чалавек, карціны Рэмбран..та, прыго..ства, ра(з,с,ш)чод­ры..ца, ра..сц(е,я,і)ла..ца, ра..с(ь?)м(е,я)шыць, у(с,ш)чапіць, по(с,ш)чак, (с,ш)ч..мліва, у(з,с,ш)ча­міцца ў (с,ш)чыліну, сэр..ца за(с,ш)ч..мела, ра(з,ш,с)часаць, ра..скуб(с,ь?)ці, (з,с,ш)ч..(с,ш)чаць, бе..з(ь?)м(е,я)стоўны, ра(с,ш)ч..піўся эфір (палка, стол, дрэва, косць), бе..зага(н,нн)ы (’без заган, без недахопаў, бездакорны’), ра..злава..ца, ландшаф..ны, жыць б..звы­(е,я)з..на, дол выма(с,ш)чаны, заклеіць ско(т?)чам.

ЗАЎВАГА: У ТСБМ (у 5-і т.): расшчапіць пальцы (рукі, кулакі, зубы). Гэта нелагічна, наўрад ці з гэтым можна пагадзіцца. Лагічна: расчапіць. Бо гэта дзеянне, адваротнае дзеянню счапіць або зачапіць.