12 П және σ байланыстар . Бай/с ұзындығы мен энергиясы

Түзілетін электрондық бұлттағы симметриясымен орбитальдардың бүркесу тәсіліне қарай

П және σ бай/сты ажыратады.П жәнеσ байланыс ол әрекеттесуші атомдардың центірін қосатын ось бойымен электрондық бұлттардың қайта жабылуы кезінде түзіледі.П байланыс ол атомдармен перпендикулярлық центірін қосатын осьтің бойымен электрондық бұлттардң бүйірден қайта жабылуы тұсында түзіледі.П байланыс ,p-d,d-d,f-f орбитальдарының қайта жабылуы кезінде түзіледі. σ байланыс s-p,p-p,d-s орбитальдарының қайта жабылуы кезінде түзіледі. .П жәнеσ байланыс түйіскенде қос байланыс түзіледі.Жай ж\е қос байланыстың ұзындығымен энергиясын салыстырғанда,үш байланыстың энергиясы жоғары,ал ұзындығы қысқа.Байланыс энергиясы деп хим-қ байланысты үзуге жұмсалатынэнергияны айтады.Байланыс ұзындығы-ол атом ядроларының арақашықтығы.

13. Иондық байланық

Иондық байланыс иондардыің электорстатикалық тартылу күштері арқылы жүзеге асатын хим/қ бай/с.Иондық байланыс электртерістіліктері әртүрлі болатын атомдардың арасында ғана түзіледі.Коссельдің теориясы бойынша металмен бейметалдың атомдары әрекеттескенде, электрнейтрал қосылыс түзіледі ,яғни иондардың зарядтары қарама қарсы және олардың атомдарының электр терістіктерінде үлкен айырмашылық болуы керек.Иондық қосылыстарда бір атомның басқаға толық ауысуы болмайды.Иондылық өлшем деп қосылыстарды түзетін элеменнт атомдарының электртерістіліктері арасындағы айырманы айтады.∆х=2 болса иондық байланыс.∆х үлкен болған сайын полярлығыда үлкен болады.

14.Металдық байланыс.

Металдық байланыс-электрстатикалық тартылу нәтижесінде металдар иондарының және жалпыланған электрондар арасындағы түзілетін химиялық байланыстс айтады.Металдық байланыс тек қана бірінші текті өткізгіштерде болады.

Металдық байланыс металдағы атомнан электрондар тұрақты күйде бөлінгенде пайда болады.Электрондарын берген металл атомдары оң зарядталған иондарға түрленеді,ал олар тұрақты қозғалыстағы электронды өзіне тартуға ұмтылады.Бос электрондар металдың барлық атомдарын өзара берік байланыстырады да металл торының беріктігін қамтамасыз етеді. Металдық байланыста электрондарды ортақтастыруға барлық атомдар қатысады.Металдық байланыс энергиясы коваленттіктен 3-4 есе аз.

15.Сутектік байланыс.Оның түзілу механизмі

Сутектік байланыс құрамына сутегі мен электртерістігі күшті элемент-O,N,S,F,кіретін молекулалар арасында пайда болады.Сутектік байланыс әртүрлі молекулалар арасында ж\е бір молекула ішіндегі әртүрлі топтар арасында пайда болады.Сутек атомының ішкі электрондық қауызы болмағандықтан,теріс полюстенген атомның электрондық қауызының ішіне еніп кете алады.Сутектік байланыс суда ғана емес,полимерлерде,белокта,сан алуан кристалдық заттарда түзіледі.

16. Тотығу-тотықсыздану реакциялары деп электрондардың бір бөлшектерден екіншіге ауысуымен байланысты жүретін реакцияларды айтады,яғни әрекеттесуші молекулалар құрамына енетін элемент атомдарының тотығу дәрежесінің өзгеру.Тотығу процесі– атомның электрондарды беріп тотығу дәрежесінің өсуі.Тотықсыздану процесі-атомның электронды қосып алып тотығу дәрежесінің кемуі.Тотығу-тотықсыздану реакциялары 4 бөлінеді:1)молекула ішілік-тотықтырғышпен тотықсыздандырғыштың ролін иондағы элемент атомдары атқарады.Бұл реакция температуралық қыздырумен альфа бөлшекпен атқылау кезінде жүреді.2)молекулааралық-жайж\е күрделі заттармен иондардың қатысуымен жүреді.Бір заттағы екі элемент атомы бірден тотығуға да тотықсыздануғада қатыса алады.3)дисмутация-элемент атомдарының тотығу дәрежесінің бірден жоғарылауымен төмендеуңі арқылы жүреді.4)конпропорциялану-реакцияда атомдардың тотығу дәрежесі теңеседі.Қасиеттеріне қарай элементтері 3 топқа бөлінеді1)тотықтырғыш а) қосылыстарда ең жоғары тотығу дәрежесін көрсететін элем атомы.

б) F,O атомдары мен молекулалары

2. тотықсыздандырғыштара)s,p,d,f ұяшықтарының металдың бос атомдары

б) қосылыстарда ең теріс тотықсыздану дәрежесін көрсететін элем атомдары

3. тотықтырғыш та,тотықсыздандырғыш та жатады.а)4-6 топшалардың бейметал молекулалары

б) қосысылғыштар аралығында оң тотығу дәрежесін көрсететін элем атомдары

в) асқын тотық қосылыстар

Электрондық баланс әдісі реакцияға қатысқан және түзілген заттардағы элементтердің

тотығу дәрежелерін салыстыруға негізделген.

Мысалы

3+ 7+ 5+ 2+

KNO₂+NaMnO₄+H₂SO₄ KNO₃+MnSO₄+Na₂SO₄+H₂O

N³⁺-2e=N⁵⁺5 тотығу пр зат тот-сыз-ғыш

Mn⁰+5e=Mn²⁺ 2 тотықсыздану пр зат тот-р-ғыш

5KNO₂+2NaMnO₄+H₂SO₄=5KNO₃+2MnSO₄+Na₂SO₄+H₂O

Ионды-электрондық әдіс тотықсыздандырғыштың тотығуының,тотықтырғыштың тотықсыздануының иондық теңдеулерін жеке-жеке құрып,содан соң оларды жаолпы иондық теңдеуге біріктіруге негізделген.

Мысылы Na₂CO₃+HOH NaHCO₃+NaOH

2Na⁺+CO₃^2-+HOH Na⁺+HCO₃^-+Na⁺+OH^-

CO₃^2-+HOH HCO₃^-+OH^-

17.Ерітінділер, анықтамасы, жіктелуі. Ерітінділердің концентрациялары туралы түсінік,оларды өрнектеу жолдары.Ерітінділер деп еріген зат пен ерікіштен және олардың әрекеттесу өнімдерінен тұратын гомогенді физикалық-химиялық жүйелерді айтады.Ерітіндіні құрайтын заттар компоненттер деп аталады.Еріген зат – ерітіндіде аз мөлшерде болатын зат.Агрегаттық күйі бойынша ерітінділер сұйық ,қатты және газ ерітінділеріне бөлінеді.Еріткіштің табиғатына қарай сұйық ерітінділерді сулы және сулы еместерге жіктеуге болады.Еріткіштік –заттың еріткіште еруге қабілеттілігі.Ерітіндінің концентрациясы – ол көлем н/е масса бірлігіне зат н/е масса санының қатынасын көрсететін шама.Ерітінділердің концентрацияларының 5түрі болады:

1. еріген заттың массалық үлесі (пайыздық концентрация) ─ еріген зат массасының ерітіндінің жалпы массасына қатынасы:ω═mз\m

2. молярлы концентрация ─ 1 л ерітіндідегі еріген заттың моль саны,С=n/V[моль/л]

3. эквиваленттік молярлы концентрация (нормальдік) ─ еріген зат мөлшері эквивалентінің ерітінді көлеміне қатынасы,C=n/V [моль/л]

4. моляльді концентрация ─ еріген зат мөлшерінің еріткіш массасына қатынасы,b(x)=n/m [моль/кг]

5. ерітіндінің титрі ─ грамдап алынған зат массасының ерітіндінің 1 миллилимріне қатынасы,T=m/V [г/мл].

18-19Электролиттік диссосациялану теориясы,дәрежесі,тұрақтысы.Оствальт заңы.Күшті ж\е әлсіз электролиттер.1887ж Аррениус электролиттік диссосация теориясын құрды.Электролиттік диссосация деп ерітіндімен балқыма арқылы ток өткізгенде оң ж\е теріс зарядталған иондардың түзілуін айтады.Теория:1.электролиттерді суда еріткенде иондарға ыдырайды,мұны диссоциациялану д.а.2.иондар атом құрылысы б\ша өзгеше келеді.3.ерітіндімен балқымадағы иондардың қозғалысы ретсіз.4.электролиттік диссоциация қайтымды процес.Оствальттың заңы:ерітінді сұйылтылған сайын ерітіндідегі әлсіз электролиттің дисс\ну дәрежесі кеми береді.Дис\я тұрақтысы қышқылдар мен негіздердің күшін сипаттайтын шама.Еріткенде иондарға толық ыдырайтын заттарды күшті электролиттер, ал иондарға толық ыдырамайтын заттарды әлсіз электролиттер дейді. Электролиттердің иондарға ыдырау қабілетін сандық жағынан диссоциациялану дәрежесе (L) және дис-ну тұрақтысы (К) анықтайды. Электролиттің дис-ну дәрежесі деп иондарға ыдыраған молекулалар санының (N₂) жалпы ерітілген молекулалар санына (N_э) қатынасы. Дис-ну дәрежесі процентпен өлшенеді.