Добавил:

Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.

Вуз:

Алматинский университет энергетики и связи

Предмет:

[НЕСОРТИРОВАННОЕ]

Файл:

16,05,15.docx

Скачиваний:

Добавлен:

10.03.2016

Размер:

2.72 Mб

Скачать

☆

<<< < Предыдущая 1 2 3 45 / 105 6 7 8 9 10 > Следующая >>>

9 Емтихан билеті

1. Демультиплексорлар жұмыс принципі.

Бір кіріске түсетін ақпаратты N шығысқа басқарылатын коммутацияны іске асыратын функциональдық түйіншікті демультиплексор дейміз.Сонымен демультиплексор мультиплексордың іске асыратын операциясына кері операция. Демультиплексордің жалпылама сұлбасы

көрсетілген.

Жалпы жағдайда шығатын желілердің саны N адрестік кірістердің n санымен анықталады және N=2ⁿ тең. n=2 жағдай үшін демультиплексордің жұмыс істеуі көрсетілген ақиқат кестесіне сәйкес іске асырлады.

Ақиқат кестесі- а) және 4-канальдыдемультиплексордың функциональдық сұлбасы -б)Ақиқат кестесінен демультиплексордыңсипатама теңдеуін жазамыз:

Бұл теңдеулерге сәйкес демультиплексордың функциональдық сұлбасы (б суретте) келтірілген. Оның құрамында екі инвертор және төрт «ЖӘНЕ» элементі бар.Демультиплексора и дешифратора Ақиқат кестесін және функциональдық сұлбасын салыстыра отырып, олардың функциясының ұқсас екенін жеңіл көруге болады.Егер функция X=1тұрақты болса, онда мультиплексор дешифратордың функциясын орындайды.Дешифратор мен демультиплексордың микросхемалары ИЕ деген бірдей шартты белгісі бар, орындайтын функцияларының ұқсастығын еске ала отырып,оларды «Дешифратор-демультиплексор» деп атаймыз және дешифратормен демультиплексордың екеунің де функциясын орындай алады.

2. Цифрлық компараторлар жұмыс принципі.

Цифрлық компараторлар-екі санның тең екендігінің немесе қайсысының үлкен екендігін анықтайтын салыстырудың универсаль құрылғысы болып саналады.

Екі бір разрядты санды салыстыру қарапайым есебін карастырайық. Бұл жұмысты іске асыратын бір разрядты компаратордың сұлбасы көрсетілген.

Бұл сұлбаның жұмыс істеу принципін қарастырғанда мыныны: егер a_i<b_i, сонда

a_i = 0, алb_i = 1 және керісінше екенін еске алу керек. Көп разрядты сандарды салыстыру үшін келесі алгоритм қолданылады. Басында үлкен разрядтарының мәні салыстырылады. Егер олар әр түрлі болса,онда бұларды салыстыру нәтижесін солар анықтайды. Егер олар тең болса, онда одан кейінгі кіші разрядтарды, тағысы басқалар.Цифрлық компараторлар жеке микросхема түрде шығарылады. Мысалы, К561ИП2 екі 4-разрядты санды теңсіздік таңбасымен анықтайды.

Суретте оның ШГБ (шарты графикалық белгісі) келтірілген. Құрылғының екі салыстыратын санның разрядын өсіру қасиеті бар. Мысалы, 8-разрядты сандарды салыстыру үшін екі төртразрядты микросхемаларды қолдануға болады.Бұл мақсатта МС К561ИП2 үш қосымша кіріс қарастырылған:A > B, A = B және A > B, оларға кіші разрядты салыстыруды орындайтын микросхемалардың сәйкес шығыстары келтірілген. Егерде тек бір ғана микросхема қолдынылатын болса, онда A = B кірісіне лог. «1»,ал A < B және A > Bлог. «0» беру керек.

3. Қосындылағыштар түрлері

Қосындылағыш арифметикалық-логикалық құрылғының (АЛҚ) негізгі түйіндерінің бірі болып табылатын және ол екілік код түрінде көрсетілген сандармен арифметикалық қосу, алу операцияларын орындауға араналған. Азайту операциясы кері және қосымша кодтарды қолдану арқылы орындалады. Қосындылағыштарды бірразрядты және көпразрядты қосындылағыштар деп бөледі. Қосындылағыштардың мұндай жіктелуі қосындыланатын кодтардың разрядтарының саны бойынша іске асырылады. Көпразрядты қосындылағыштарды тізбекті және параллельды деп бөледі. Тізбекті қосындылағыштарды қосу операциясы тізбектей орындалады. Паралельды қосындылағыштарда кіріс кодтарының барлық разрядтары біруақытта қосындыланады, ал тасымал сигналы әртүрлі әдістермен қалыптасады. Осыған сәйкес паралельды қосындылағыштарды тізбекті, параллельды, топтық, топ аралық параллельды тасымалдары бар деп бөледі.

Бірразрядты қосындылағыш, шартты графикалық белгіленуі суретте келтірілген, оның S қосындысының функциясы және көрші үлкен разрядқа Р тасымалы қалыптасатын, үш кірісі (екі қосынды және кіші разрядтан тасымал) және екі шығысы бар.

S_i қосындысының функциясы және P_i тасымалы үшін, бірарзрядты қосындылағыштың ақиқаттық кестесімен сәйкес логикалық өрнектер мына түрге ие болады

Бірразрядты қосындылағыштың шартты белгіленуі.

Қосындылағыштың ақиқаттық кестесі

Тізбекті тасымалы бар параллельды қосындылағыш тасымал тізбектері бойынша тізбектей қосылған біразрядты қосындылағыштардың тізбегі ретінде құрылады. Параллельды қосындылағышта қосу операциясы қосынды кодтардың барлық разрядтары бойынша біруақытта орындалады.

Тізбекті тасымалы бар параллельды қосындылағыштың сұлбасы

Параллельлы тасымалы бар параллельды қосындылағыштар максималды шапшаңдылыққа ие. Оларда тасымал сигналдарының разрядтан разрядқа тізбектей таралу үрдісі жоқ және нәтижелер уақыт бойынша параллельды алынады. Бір уақытылы тасымалды ұйымдастыру мақсаты мынада: қосындылағыштың әр i-ші разрядында қосындының кодаларын қосу кезінде тасымал функциясы қалыптасады, ол теңдеуге сәйкес мына түрге ие болады

, (1)

және белгіленулерін енгізіп, (1) өрнегін қайта жазайық:. (2) Сәйкесінше тасымал сигналы үшін де өрнекті жазайық

(3)

(3) өрнегін (2) қою арқылы, алатынымыз

(4)

Осы әрекеттерді нқльдік разрядқа дейін орындап i-ші разрядта тасымал сигналының қалыптасу заңын сипаттайтын өрнекті аламыз

(5)

мұндағы – қосындылағыштың кірісіне берілетін тасымал сигналы. Тасымал функцияларының нормалды дизъюнктивті пішімі болады және ЖӘНЕ-НЕМЕСЕ ЛЭ базисінде жүзеге асырылуы мүмкін.

Жоғарыда айтылғанды ескере отырып, (5) өрнекті ЖӘНЕ-НЕМЕСЕ базисінде жазайық

(6)

Бұдан 4-разрядты қосындылағышта тасымал сигналының қалыптасу өрнегі келесі түрге ие болады:

КЕНЕСБАЕВА АЙДАНА

№10 ЕМТИХАН БИЛЕТІІ

1.Тізбектелінген логикалық (қисындық) сұлбалар.

2.Триггерлерді кластарға бөлу.

Триггер – кіріс сигналдарының көмегімен бір күйден екінші күйге өтуге, екі мүмкін күйдің бірінде бола алатын қарапайым тізбектей құрылғы. Триггер тізбектес логикалық құрылғылардың базалық элементі болып табылады. Триггердің кірістері ақпараттық және басқару (қосымша) болып бөлінеді. Ақпараттық кірістер триггердің күйін басқару үшін қолданылады. Басқару құрылғылары әдетте триггерлерді кейбір күйге алдын ала құруға және синхронизациялауға қолданылады.

Триггерлердің екі шығыстары болуы мүмкін: тура және инверсті.

Триггерлерді әртүрлі белгілері бойынша классификациялайды, сондықтан классификацияның көптеген түрлері бар. Өкінішке орай, бұл классификациялар белгіленген жүйені құрмайды, бірақ инженерлер оны білуі тиіс.

Триггерлерді келесі белгілері бойынша классификациялайды:

• Ақпаратты қабылдау әдісі бойынша;

• Құрылу принципі бойынша;

• Функционалды мүмкіндіктері бойынша.

Триггерлерді асинхронды және синхронды деп ажыратады.

Асинхронды триггер ақпаратты сигнал шыққан сәтте өзінің күйін өзгертеді.

Синхронды триггер С (ағылшын тілінен алғанда clock)синхронизациясының кірісіндегі сигналға сай ақпаратты сигналдармен реакцияға түседі.

Синхронды триггерлер өз кезегінде С синхронизациясы кірісінің статикалық және динамикалық басқару триггерлеріне бөлінеді.

Статикалық триггерлер ақпараттық сигналдарды С логикалық бірлігі (тура кіріс) немесе логикалық нөл кірісінде (инверсті кіріс) қабылдайды.

Динамикалық триггерлер ақпараттықт сигналдарды С кірісіндегі сигналдардың 0-ден 1-ге (тура динамикалық С-кіріс) немесе 1-ден 0-ге (инверсті динамикалық С-кіріс) өзгерген кезде қабылдайды.

Динамикалық триггерлер өз кезегінде бірсатылы (біртактілі) және екісатылы (екітактілі) болып бөлінеді. Бірсатылы триггерде ақпаратты сақтайтын бір саты, ал екісатылықта – осындай екі саты бар. Алдымен ақпарат бірінші сатыға жазылады, содан кейін екіншісіне қайта жазылады да, шығысында көрінеді. Екісатылы триггерді ТТ арқылы белгілейді.

3.Тактіленген триггерлер түрлері.

Триггер деп - бiр бит мәндi сақтауға қабiлеттi, логикалық құрылғы. Ол екi тұрақты күйi бар және сатылы типтi қарапайым құрылғы.

Тактіленетін RS-триггер (сур.8.3) өз жағдайын С кірісіне тактілік импульс келгенде ғана өзгерте алады. Тактілік импульстар арасындағы R және S ақпараттық кірісіне әсер етуші бөгеттер, триггер жұмысына әсерін тигізбейді. Рұқсат етілмейтін жағдай CRS=1 болып табылады .

Сур.8.3. Тактіленетін RS-триггер

Қорек көзін қосқан кезде триггер жағдайы анықталмаған күйде қалады (Q шығысындағы үзік сызық). S және C кірісіндегі бірлік деңгейлер сәйкес келгеннен кейін триггер бірлік жағдайда құрылады..

D-триггердің бір ақпаратты (D) және тактіленетін(С) кірісі бар (сур.8.4). С=1 кезінде ол қайталағыш ретінде жұмыс істейді (Q=D). С=0 ауысу кезінде триггер жабылып және сақтау режиміне ауысады (D кірісіне ақпаратты алады).Бұндай триггерлер жөнінде,ол тактілі импульстің тұрақты деңгейімен тактіленеді деп айтады.

Сур.8.4

Тактілі импулсьтің тұрақты фронтымен тактіленетін D-триггер (сур.8.5), алдыңғыдан айырмашылығы динамикалық тактілі кірісті триггер деп айтады.

Сур.8.5

С=0 кезінде бірінші саты триггері D сигналын қайталайды, екінші саты триггері жабық. Тактілі импулсьтің тұрақты фронтымен тактіленетін D-триггер (сур.8.5), алдыңғыдан айырмашылығы динамикалық тактілі кірісті триггер деп айтады.

Жұп немесе Т-триггер (сур.8.6) Т жұп кірісіне әр импульс келуімен, ол жағдайын қарама-қарсы өзгертеді. Ол динамикалық кірісті RS- және D-триггер базасында құрылады.

Сур.8.6

Көбінесе әмбебап функцияны JK-триггер орындайды (сур.8.7). Ол динамикалық кірісті RS-триггер базасында құрылады, бірақ одан айырмашылығы J және K ақпаратты кірісінде логикалық бірлік сәйкес келгенде,жұп сияқты жұмыс істейді.

Сур.8.7

Синхронды триггерлердің ауысу функциялары:

Сур.8.8. RS- және JK-триггерлер жағдайының кестесі

Тактіленетіндермен қатар, көптеген триггерлік құрылғының микросұлбаларының бірлік және нөлдік жағдайға алдын ала құру үшін, асинхронды кірістері бар (сур.8.9).

Рис.8.9

11-Емтихан билеті

1-сұрақ

Триггер – ЭЕМ-нің функционалды түйіні, жады элементтерін және оларды басқару сұлбасын қамтыйды.

Триггерлердің жіктелуі:

сигналдардың келіп түсу уақыты бойынша:

асинхронды;
синхронды:

біртактылы: бірсатылы, екісатылы;
көпсатылы.

базисі бойынша :

ЖӘНЕ-ЕМЕС;
НЕМЕСЕ-ЕМЕС;
аралас базисте.

типтері бойынша: RS, D, JK, T, DV, DT, RST және т.б.

Асинхронды триггер.

Тек RS-типті.

2.6 – сурет. ЖӘНЕ-ЕМЕС базисіндегі асинхронды RS-триггер

2.7 – сурет. НЕМЕСЕ-ЕМЕС базисіндегі асинхронды RS-триггер

Синхронды триггерлер.

Синхронды біртактылы бірсатылы триггерлер.

2.8 – сурет. ЖӘНЕ-ЕМЕС базисіндегі синхронды RS-триггер

2.9 – сурет. ЖӘНЕ-ЕМЕС базисіндегі D-триггер

Синхронды біртактылы екісатылы триггерлер.

санау режимі

2.10 – сурет. Тыйым салынған байланысты сұлба бойынша құрастырылған, ЖӘНЕ-ЕМЕС базисіндегі JK-триггер

санау режимі

2.11 – сурет. Терістеушіні қамтитын сұлба бойынша құрылған, ЖӘНЕ-ЕМЕС базисіндегі D-триггер

Атында V – типті әріпі бар триггерлер V атты қосымша синхрокірісті қамтыйды. Триггерлер RST, DvT: аралас функцияларды орындайды.

RST – RS және T-триггерлердің қызметтерін орындай алады,

DvT – V қосымша синхрокіріске ие, D және T-триггерлердің қызметтерін атқара алады.

2-сұрақ

Триггер – ЭЕМ-нің функционалды түйіні, жады элементтерін және оларды басқару сұлбасын қамтыйды.

Асинхронды триггер.

Тек RS-типті.

2.6 – сурет. ЖӘНЕ-ЕМЕС базисіндегі асинхронды RS-триггер

2.7 – сурет. НЕМЕСЕ-ЕМЕС базисіндегі асинхронды RS-триггер

Синхронды триггерлер.

Синхронды біртактылы бірсатылы триггерлер.

2.8 – сурет. ЖӘНЕ-ЕМЕС базисіндегі синхронды RS-триггер

3-сұрақ

Регистрлер.

Регистр – ЭЕМ функционалды түйіні, ақпараттың n-разрядты сөзін жазу, сақтау және оқуға арналған. Регистрлер біртактылы немесе екітактылы екісатылы триггерлерде құрылады. Қосымша регистрлер ақпаратты түрлі модификацияларда жылжытуға мүмкіндік береді.

Сондай-ақ, регистрлерде сияқты логикалық операцияларды орындап, ақпаратты разрядтардың берілген санына жылжытуға болады.

Жіктелуі:

жазу-оқу тәсілдері бойынша регистрлер мынадай түрлерге жіктеледі:

тізбекті – тізбектей жазады және ақпаратты оқиды;
параллельді – параллельді жазу, ақпаратты параллельді оқумен ерекшеленеді;
тізбекті-параллельді – тізбекті жазумен және ақпаратты параллельді оқумен ерекшеленеді;
параллельді-тізбекті – ақпаратты параллельді жазумен және тізбектей оқумен ерекшеленеді;
әмбебап – параллельді және тізбекті жазумен және параллельді және тізбекті оқумен ерекшеленеді.

келіп түсетін және жіберілетін ақпараттардың фазалығы бойынша:

бірфазалық – D-триггерлерде;
жұпфазалық – RS және JK-триггерлерінде;
аралас:

бір фазалы енгізу, қосфазалы шығару;
қосфазалы енгізу, бірфазалы шығару.

тактылау тәсілі бойынша:

біртактылы – тактылық сигналдардың бір тізбегімен басқарылады;
көптактылы – тактылық сигналдардың бірнеше тізбегімен басқарылады.

Базалық сұлбасы:

1. Ақпаратты қос фазалы енгізетін және бірфазалы шығаратын (оқитын) JK-триггеріндегі параллельді регистр. Ақпаратты қосфазалы шығару мүмкіндігі де бар.

2.12 – сурет. JK-триггеріндегі параллельді регистр

2. Ақпаратты солдан оңға бір фазалы енгізетін және қос фазалы шығаратын D-триггеріндегі тізбекті регистрлер.

2.13 – сурет. D-триггеріндегі тізбекті регистр

Ақпаратты солдан оңға қос фазалы енгізетін және бір фазалы шығаратын RS- триггеріндегі тізбекті регистрлер.

2.14 – сурет. RS-триггеріндегі тізбекті регистр

3. Әмбебап, бірфазалы тізбекті D-триггеріндегі регистр, ақпаратты солдан оңға және параллель енгізеді, оқу тізбектей және параллельді жүреді (бір фазамен).

2.15 – сурет. D-триггеріндегі әмбебап регистр

12 - Емтихан билеті

Тактіленетін RS-триггер

Бір бит информацияны зердеде сақтайтын электрондық схема триггер деп аталады.

Оның RS-триггер деп аталатын қарапайым түрін қарастырамыз (79-сурет).

Егер осы триггердің кірістеріне S=1, R = 0 беретія болсақ, онда (Q-дің күйіне тәуелсіз) жоғарғы вентильдің шығысында 0 шығады. Осыдан кейін төменгі вентильдің кірісінде R = 0, Р = 0 болып шығады да, Q шығысы 1-ге тең болады.

Егер енді триггерге сигнал беруді тоқтататын болсақ (S = 0, R = 0), онда жогарғы вентильдің кірістерінің мәндері S=0 және Q=1 болатындықтан, оның Р шығысы 0 болып қалады. Осы сияқты, төменгі вентильдің кірістері R= 0 және Р=0 болғандықтан, Q шығысы бұрынғысынша 1 болады. Сонымен, S = 0, R=0 мәндері ауысу кезінде Р және Q шығыстарының тағайындалған мәндері өзгермейді.

Дәл осылайша, кірістерге S=0, R=1 мәндерін берген кезде де шығыстарда Q = 0, Р = 1 мәндері пайда болады және R (R = 0, S = 0) кірісінен «1»-ді алып тастаған кезде де шығыстардың осы мәндері өзгермейді.

Сонымен, S = 0, R = 0 мәндеріңде триггер: Q = 1 және Q = 0 екі күйде бола алады. Олай болса, Q шығысы биттін есте сақталған мәні болып табылады.

Кіріс S

Кіріс R

Триггердің әрекеті

Шығыс Q

есте сақтау 1

есте сақтау 0

битгі сақтау

есте сақталған бит

Бір триггер бір-ақ битті есте сақтай алатындықтан, байтты (8 бит) есте сақтау үшін 8 триггер, килобайтты есте сақтау үшін 1024*8 = 8192 триггер және т. с. с. керек. Зерденің көлемі 1 см3-ден кем қазіргі микросхемалар миллион бит информацияны есте сақтайтьш қабілеті бар

Регистрлер.

Жіктелуі:

жазу-оқу тәсілдері бойынша регистрлер мынадай түрлерге жіктеледі:

тізбекті – тізбектей жазады және ақпаратты оқиды;
параллельді – параллельді жазу, ақпаратты параллельді оқумен ерекшеленеді;
тізбекті-параллельді – тізбекті жазумен және ақпаратты параллельді оқумен ерекшеленеді;
параллельді-тізбекті – ақпаратты параллельді жазумен және тізбектей оқумен ерекшеленеді;
әмбебап – параллельді және тізбекті жазумен және параллельді және тізбекті оқумен ерекшеленеді.

келіп түсетін және жіберілетін ақпараттардың фазалығы бойынша:

бірфазалық – D-триггерлерде;
жұпфазалық – RS және JK-триггерлерінде;
аралас:

бір фазалы енгізу, қосфазалы шығару;
қосфазалы енгізу, бірфазалы шығару.

тактылау тәсілі бойынша:

біртактылы – тактылық сигналдардың бір тізбегімен басқарылады;
көптактылы – тактылық сигналдардың бірнеше тізбегімен басқарылады.

Базалық сұлбасы:

2.12 – сурет. JK-триггеріндегі параллельді регистр

2. Ақпаратты солдан оңға бір фазалы енгізетін және қос фазалы шығаратын D-триггеріндегі тізбекті регистрлер.

2.13 – сурет. D-триггеріндегі тізбекті регистр

Ақпаратты солдан оңға қос фазалы енгізетін және бір фазалы шығаратын RS- триггеріндегі тізбекті регистрлер.

2.14 – сурет. RS-триггеріндегі тізбекті регистр

3,Қозғау регистрлер.

Регисторлардың екі түрі, сандық ақпаратты сақтауға арналған жады регистрі және сақтаумен бірге ақпаратты оңға немесе солға қозғай алатын, бірнеше тактіге кешіктіре алатын, сатылы екілік кодты параллельдіге және керсінше түрлендіре алатын қозғау регистірі болып жіктеледі.

Рис 9.1

Қозғау регистрі динамикалық кірісті D-триггерінде құрылады. Мысалға, сегізразрядты жады регистрінің микросұлбасы тұрақты деңгеймен (К580ИР82) тактіленеді және тактілі импульстің (К555ИР27) фронтмен (сур.9.1). Ақпаратты оң жақ микросұлбаға жазу тек L кірісінің логикалық нөлінде С тұрақты фронтында болады.

Рис.9.2

Қозғау регистрінің микросұлбасының ішінде(сур.9.3), мысалға К155ИР13 әмбебап регистр болып табылады. Жады регистрі көбінесе D-триггерінде, олардың тактілерін біріктіре отырып құрады. Мысалға, сегізразрядты жады регистрінің микросұлбасы тұрақты деңгеймен (К580ИР82) тактіленеді және тактілі импульстің (К555ИР27) фронтмен (сур.9.1). Бірінші микросұлба шығысынан сақталған мәліметтер ОЕ кірісінің логикалық нөлде оқылады.

Рис. 9.3

. 13-Емтихан билеті

1 сұрақ. Бірсатылы триггерлердегі қозғалыс резистрлері.

Рис 9.1

Рис.9.2

Рис. 9.3

2-сұрақ. Мультиплексорлар, жұмыс принципі.

Мультиплексор деп бірнеше кіріс арналары бойынша бір шығысқа келіп түсіп, басқарылатын ақпарат берілуі үшін арналған комбинациялық құрылғы. Ақпараттық кірістерден басқа мультиплексорда адрестік (басқарушы) және мультиплексор жұмысына рұқсат беретін стробирлау кірістері болады. Адрестік кірістердегі сигналдар ақпараттық кірістердің қайсы сол мезетте шығысқа қосулы екенін анықтайды. Әдетте ақпараттық кірістер саны m-мен адрестік кірістер саны n арасында мынадай қатынаста болады, m = 2n.

Мультиплексор – ЭЕМ функционалды түйіні, m –кірістердің бірінен n –разрядты кіріс сигналын n – разрядты шығысқа коммутациялауға арналған.

Мультиплексор есептеу машинасында қолданылады, мысалы, ақпараттың қандай көзінен ақпарат процессор кірісіне келіп түседі, саны анықтайды (ақпарат көзі – процессордың қызмет етуші регистрлері, L1 деңгейлі КЭШ жады, жедел жады, винчестер, сыртқы ЕСҚ және т.б.)

3 разрядтан 2 каналды мултьтиплексордың базалық сұлбасы:

2.24 – сурет. 3 разряд бойынша 2 каналды мультиплексор

мұндағы A₀ – мекендік шина, егер

A₀= 0 (яғни =1), онда ақпарат 0-ші каналдан қабылдайды;

A₀= 1 (яғни =0), онда ақпарат 1-ші каналдан қабылдайды.

X_ij – ақпарат арналары.

3-сұрақ. Эмиттерлі байланысқан логика – ЭСЛ сұлбалары.

ЭСЛ элементтерінің негізгі қасиеті мыналар: өте жоғары жылдамдық, үлкен жүктемлік қабілет, жұмыс температурасы мен қоректену кернеуі өзгергендегі динамикалық параметрлерінің жоғары тұрақтылығы, төмен онда келісілген желі мен жүктемеде жұмыс істеу қабілеті, салыстырмалы жақсы бөгеуілге тұрақтылық. Жасалған сандық ЭСЛ ИС-ң ішінде К500 және К1500 сериялы микросұлбалар кең таралады, бұлар МС 10000 мен Ғ100К микросұлбаларының функционалдық аналогы. К500 сериялы микросұлба істік шығыста пластмасслық және керамикалық қорапта шығарылады, ал К1500 сериялы микросұлба негізінен керамикалық қорапта шығыстары планарлы болып дайындалады. Сурет1 көрсетілген К500 сериялы базалық ЭСЛ элементі үш бөліктен құралады: токтық ауыстырғыш (ТА), шығыс эмиттерлік қайталағыштар (ЭҚ) және тірек кернеуінің көзі тізбегі (ТКК). Негізінде ЭСЛ элементтерінің екі не үш кірісі бар. Кіріс санын көбейту кіріс паразисттік сиымдылығын өсіреді, бұл жылдамдықты төмендетеді. ТА - Т0, Т1 және Т2 транзисторларында RЭ, RК1 және RК2 резисторларында тұрғызылған. ТА-ң негізінен кілттік режимде жұмыс істейтін дифференциалдық күшейткіш құрайды, бұл кезде Т0, Т1 и Т2 транзисторлары қанығу режимінде енеді. ТА кіріс сигналдарын күшейтеді, элементтің қажетті бөгеуіл тұрақтылықпен қамтамасыз етеді,

А)токтық кілттің схемасы, Б) ЭСЛ базасының элементі.

№14 Емтихан билетіі

1. ЭСЛ базалық сұлбасының жұмыс істеу қағидасы

ЭСЛ технологиясы ЭСЛ технологиясы ТТЛ технологиясы сияқты биполярлы, яғни элементтері биполярлы құрылымдардан жасалады. ЭСЛ элементтерінің негізі «ток ауыстырғышы» деп аталады, Немесе-Емес (3-сурет); 1-шығысында логикалық НЕМЕСЕ-ЕМЕС, ал 2-шығысында – НЕМЕСЕ логикалық функциясы бар. ЭСЛ схемаларының кіріс кедергісі төмен болғандықтан жылдамдықтары жоғары және активті режимде жұмыс істейді, кіріске түскен бөгеттер күшейеді. Бөгеуіл төзімділігін жоғарылату үшін коллекторлы қорек көзінің шинасын жуан жасайды және жалпы шинамен байланыстырады. 3-сурет - ЭСЛ базалық элементі

ТТЛ схемаларымен салыстырғанда ЭСЛ схемалары жоғары жылдамдықта, бірақ бөгеуіл төзімділіктері төмен. ЭСЛ схемалары кристалда көп орын алады, көп қуат қолданып шығыс транзисторы ашылып үлкен ток жүреді. Осы технология бойынша жасалған схемалар оң кернеулі қорек көзін пайдаланатын басқа технология схемаларымен өзара байланыспайды.

2. МДП-тің логикалық (қисындық) элементтері

пМДП технологиясы пМДП технологисының жоғарыда қарастырылған технологиялардан айырмашылығы олар МДП транзисторларына негізделген, биполярлы құрылымдарға қарағанда мынадай жетістіктерге ие болады: - кіріс тізбегі (затвор тізбегі) статикалық режимде ток қолданбайды (жоғары кіріс кедергісі бар); - өндірістің қарапайым технологиясы және кристалдағы алатын орны аз. пМДП негізінде жасалған негізгі логикалық схемалар НЕМЕСЕ-НЕ, ЖӘНЕ-ЕМЕС (4-5сурет). 4-сурет. НЕМЕСЕ-ЕМЕС схемасы 5-сурет. ЖӘНЕ-ЕМЕС схемасы

Бұл схема кемшіліктеріне ТТЛШ және ЭСЛ схемаларымен салыстырғандағы аз жылдамдығы жатады.

3. Қозғау регистрлері

Рис 9.1

Рис.9.2

Рис. 9.3

№ 15 – Емтихан билеті

Екісатылы триггерлердегі қозғалыс регистрлері

Екісатылы триггерлер ақпаратты сақтайтын екі сатысы бар, тактілі импульспен басқарылады, ақпарат басында бірінші сатыға, ал сосын екінші сатыға қайта жазылып, триггердің шығысында пайда болады.

Екісатылы триггерлердің жадының екі ұяшығы болады, яғни ақпаратты жазу сәйкесінше әр түрлі уақытта жүзеге асады. Екісатылы триггерлерде регистр мастер-көмекші ретінде құрылған. Егер жазылудың кірісіне төменгі деңгейдегі кернеу сигналы берілсе, триггер-мастері кіріс міліметтерін қабылдайды. Мәліметтер көмекші-триггерлармен тактілі кірісіндегі оң түсуі кезінде тасымалданады.

Жұмыс істеу барысына қарай отырып екісатылы триггерін инверстік динамикалық басқару триггеріне ұқсатуға болады, әйтсе де екі сатысы статикалық басқаруға ие.

Есептеу құралдарының түрлері

Есептеу құралдары аналогты және сандық (цифрлық) деп бөлінеді.

Аналогты есептеу құралдары – бұлар сигналдарды күшейтуге, түрлендіруге және өңдеуге арналған құрылғылар, яғни үзіліссіз функцияға негізделеді. Аналогты құрылғылардың артықшылықтары ( салыстырмалы түрде қарапайымдылығы, сенімділігі және шапшаңдығы) оның кеңінен қолданылуына септігін тигізді.

Сандық(цифрлық) құрылғылар импульстік сигналдарды екілік немесе қандай да бір код та өңдеуге құрылған.

Есептеу құралдарының түрлерінің негізгі параметрлері.

Бір не бірнеше микропроцессоры бар, басқарушы программаларды және интерфейстік сұлбаларды сақтайтын жады бар құрылғыны есептеу құралдары деп атайды. Есептеу құралдарының түрлері МикроЭВМ, калькулятор, компьютер.

Мысалы МикроЭВМ-ді алсақ, интерфейстік сұлбалар МикроЭВМ-ді кіріс-шығыс құрылғыла-рымен байланыстырады. Аталған тораптар бір- бірімен магистарльдарсмен байланысқан. МикроЭВМнің негізгі құраушылары микропроцессор, программаларды сақтайтын тұрақты жады, оперативті жады, тактілік импульстер генераторы, басқару пульты және интерфейстік құрылғылар.

16-Емтихан билеті

1.Есептеу құралдарының түрлерінің негізгі параметрлері.

2,Қосындылайтын есептеу құралы.

Есептеу құралы — есептеу және мәліметтерді өңдеу процессінің маңызды компоненті болып табылады. Есептеуге арналған алғашқы құрал ретінде есептеу таяқшаларын атауға болады, бұл құрал қазіргі кезде де бастауыш сынып оқушыларын есепке үйрету үшін қолданылады. Даму жолында бұл құралдар күрделене түсті (мысалы, финикиялық саз фигуралары).

Уақыт өте келе, қарапайым құрылғылардан күрделі құралдар пайда бола бастады: абак, логарифмдік сызғыш, механикалық арифмометр, электронды компьютер. Алғашқы есептеуіш құрылғылардың қарапайымдылығына қарамастан, олармен жұмыс жасауға үйренген адам, қазіргі заманғы калькуляторларды пайдаланғаннан да жылдам есептер жүргізе алады. Әрине, қазіргі заманғы есептеуіш құрылғыларының жұмыс өнімділігі және есептеу жылдамдығы ең жылдам есептегіш адамның өзін шаң қаптырып кетеі.

1835 – 1900: алғашқы бағдарламаланатын машиналар

"Әмбебап компьютердің" негізгі ерекшелігі - бағдарламалау мүмкіндігі, яғни компьютер жұмысын өзгерту үшін тек оған енгізілетін бұйрықтар тізбегін өзгерту ғана қажет.

1835 жылы Чарльз Бэббидж өзінің аналитикалық машинасын жарыққа шығарды. Бұл машина - жалпы мақсаттағы компьютер болып саналады, енгізілетін мәліметтер және бағдарламалар үшін перфокарталар қолданылды, ал энергия көзі ретінде бу қозғалтқышы пайдаланылды. Математикалық амалдар үшін тісті сақиналар қолданылды.

Бастапқыда, Бэббидждің идеясы бойынша, жоғары дәлдікпен логарифмдік кестелерді басып шығаратын машина құру қажет болатын. Содан соң ғана, перфокарталарды қолдану арқылы, бұл идея "аналитикалық машинаға" дейін дамытылды.

1930 — 1960: стол калькуляторлары

1900-жылдары механикалық калькуляторлар, кассалық аппараттар және есептеуіш машиналар электр қозғалтқыштарын қолдана отырып жасалған болатын. Бұл құрылғыларда тісті сақинаның күйі айнымалыны сипаттайтын еді. 1930-жылдардан бастап, Friden, Marchant және Monro сияқты компаниялар арифметикалық төрт амалды орындай алатын механикалық стол калькуляторларын жасап шығара бастады. "Компьютер" ("есептеуіш") сөзі қызметке байланысты айтылды (математикалық есептеулерді орындау үшін калькуляторларды қолданатын адамдарды солай атаған). Манхэттендік жоба барысында болашақ Нобель сыйлығының лауреаты Ричард Фейнман әскери мақсаттарға қажет дифференциалдық есептерді шешетін математик-әйелдерді басқарған болатын. Атақта Станислав Мартин Улам соғыс аяқталған соң, сутегі бомбасының жобасына қажетті есептерді шығарумен айналысты.

3.Реверсивті есептеу құралы(санауыш)

Басты анықтамалар мен санауыштардың түрлері. Санауыш дегеніміз импульс санын анықтауға арналған сандық құрылғы. Жұмыс уақытында санауыш кезекті түрде өзінің жағжайын белгілі бір ретпен өзгертеді.Санау модулі Кc деп бекітілген жағдайдағы санауыштың тізімнің ұзындығы аталады. Алайда, санауыштың мүмкін болған жағдайлары ең бірінші алынады. Егер санауыш бастапқы жағдайдан санауды бастаса, онда әрбін импульс, қысқаша санау модулі Кс , счетчик кері бастапқы жағдайына орналастырады, ал санауыштан шығарда Р орынауыстыруының сигналы шығады.Санауыштың ішкі күйінің тізбектілігін түрлі әдіс-айлалармен кодтауға болады. Көбіне екілік(екіліктің санауыштары) немесе екілік-ондық(декадтық санауыштар) кодтаулар пайдаланады. Басқалай осы қолданысты санауыштар мен бірлік кодтауларды табады, қашан санауыштың күйі бір-бірден бір бірліктің немесе бір-бірден бір нөлдің (шығыршықтың санауыштары) жайлауының жерімен ұсынылады, қарамастан және біртұтас кодтау, қашан санауыштың күйі бірлік немесе нөлдік (Джонсон санауыштары) сан ұсынылады.Ілеспе санауыштар. Ілеспе санауыштың құрылысы үшін есепшоттың ілеспе триггерлері түрлі үлгілерін пайдаланады. Бірдей зарядты ілеспе санауыштың нобайлары сурет 14.3 деген келтірілген. Осы нобайлар және Р немесе Z займа тасымалының белгісінің құралымы үшін ілеспе есепшоттың триггерлерінде және қисынды элементтерде жүзеге асыру., ал, жүзеге асыру C1 есепшоттың кіре берісінің триггерлерге қосылу есепшоттың кіре берісіне сурет. 14.3 деген келтірген бірдей зарядты ілеспе жинақтаушы санауыштың нобайы, ал үшін Р тасымалының белгісінің құралымы үшін V және Q шыға берістің белгісінің есепшотының рұқсатының белгісінің қисынды туынды пайдаланылған, т. е. Р=VQ. Триггерлерде ауыстыру кіре берісте мен ша белгінің салмақты жаппай құлау болып жатады және сол барым рұқсаттың белгісінің V кіре берісінде. Бұл ретте Q және Р тасымалының шыға берісінің триггерлер шыға берісінде деңгейлер қисынды бекиді. Белгінің жағымсыз жаппай құлауда кіре берісте мен триггерлер күйі өзгермейді. Триггерлер кезекті ауыстыру кету ғана ша кіре берісте мен, барым рұқсаттың белгісінің V кіре берісінде импульсқа жаңа салмақты жаппай құлауда . Ақырында, есепшоттың ұяшығына кіретін импульстар екі жиілігіне деген ілеспе бөлуді қамсыздандырады. Екіліктің шегеруі ұяшыққа , не Q түзу шыға берісі жинақтаушыдан деген ажыратылады Q инверсті шыға берісіне деген ауыстыру. Мынадай ұяшыққа шыға берісінде Z=VQ займа белгісі белгілі нысанға келеді.

№17 Емтихан билеті

Сандық жадыда сақтау аспаптарының негігі параметрлері

Санауыштар (счетчики) – кіріске келген сигналдарды санау және осы санды код түрінде сақтау үшін арналған құрылғылар. Санауыштар қызметі бойынша, жұмысты ұйымдастыру әдісі бойынша, разряд арасында тасымалдау тізбектерінің ұйымдастыру әдісі бойынша бөлінеді.

Жадылық құрылғылар: оперативті және тұрақты деп бөлінеді. (ОЗУ- (ОЖҚ) және ПЗУ-(ТЖҚ)). Тұрақты жадылық құрылғылар(ТЖҚ) диодты матрица түрінде немесе басқа түрде жасалуы мүмкін. ОЖҚ-ларда – адрестік матрица қолданылады.

Электрондық жадылық құрылғылар ЭВМ-нің маңызды бөлігі.Олар интег-ралдық сұлбалар негізінде құралады. Интегралдық сұлбалардың ішінде үлкен (БИС) және аса үлкен(СБИС) деп аталатын элементтерінің артық-шылықтары көп. БИСтің ішіндегі логикалық элементтердің ішіндегі негізгі динамикалық логикалық элементтер. Оның жадылық мүмкіндігі бар. Ал цифрлік информацияны тек қана жадыға сақтамай оны түрлендіретін болса, оны комбинациялық ИС деп атайды. Комбинациялық ИС-тің түрлері: дешифраторлар, кодты түрлендіргіштер, қосындылағыштар, мультиплек-сор, арифметикалық құрылғылар.Электронды жады элементтері

Электрондық жадының параметрлері: регистрлер және санауыштар.

ЭВМ – де цифрлік информацияны сақтайтын жады түрлері: Тұрақты және оперативті. Тұрақты жадылық құрылғыларда информация ұзақ уақыт сақталады, тіпті қоректендіру көздерінен айырса да жойылмайды. Ал ОЖҚ- ларда информация тек ЭВМ жұмысы кезінде ғана жазылып сақталады.

2. Аналогты-сандық және санды-аналогты түзеткіш

1. Екінші реттік қоректендіру көздері деп желіден алынған электр энергиясын тұтынушыға қажетті деңгейдегі кернеу мен ток күші болатындай күйде жеткізеді.

Екінші ретті электр қоректендіру көздері: қуатты трансформатордан (1), түзеткіштен(2), тегістеуіш сүзгіден(3) және кернеу тұрақтандырғышынан (4)тұрады.

Аналогтық - цифрлық түзеткіш (analog-to-digital converter) - аналогты шаманы дискретті (цифрлық) шамаға түзету құрылғысы; ақпаратты нақты уақыт масштабында аналогты құрылғыдан компьютерге енгізуге арналған. Бұл құрылғы негізінде тәжірибе басқару кешені, аналитика мен өлшеу жүйелері (оның ішінде өндірісті басқару мәселелеріне арналған жүйелер) жасалады.

Цифрлық -аналогтық түзеткіш - дискретті (цифрлық) шаманы аналогты шамаға түзету құрылғысы; ақпаратты нақты уақыт масштабында аналогты құрылғыдан компьютерге енгізуге арналған.

Есептеу құралдарының түрлерінің негізгі параметрлері.

18-Емтихан билеті

1 сұрак!!! Түзеткіш деп, айнымалы кернеуді тұрақты кернеуге түрлендіруге арналған құрылғыны атайды. Түзеткіштің негізгі тағайындалуы қосымша кернеудің полярлығының өзгеруі кезінде жүктемедегі тоқ бағытының сақталуында болып табылады. Тұрақты тоқтың басқа да қорек көздерімен салыстырғанда түзеткіштер едәуір артықшылықтарға ие: қолданыста қарапайым және жұмыста сенімді, ПӘК-і жоғары, қызмет ету мерзімі ұзақ. Түзеткіштің жалпыланған құрылымдық сұлбасы сурет 3.1-суретте көрсетілген. Түзеткіштің құрамына мыналар кіреді: әлдік трансформатор ӘТ, вентильді блок ВБ, фильтрлеуші құрылғы ФҚ және кернеу стабилизаторы КС. Әлдік трансформатор келесі функцияларды орындайды: желі кернеуінің мәнін түрлендіреді, әлдік желінің жүктемесінен гальваникалық оқшаулаумен қамтамасыз етеді, әлдік желінің фазалар санын түрлендіреді. Импульсті қорек көздерінде трансформатор әдетте болмайды, себебі оның функциясын жоғарғыжиілікті инвертор орындайды.

3.1-сурет  Түзеткіштің жалпыланған құрылымдық сұлбасы

Вентильді блок ВБ түзеткіштің негізгі звеносы болып табылады, ол жүктемедегі тоқ ағысының бір бағытты болуын қамтамасыз етеді. Вентильдің орнына біржақты электрөткізгіштігі бар электровакуумды, газоразрядты немесе жартылайөткізгішті приборлар қолдануы мүмкін, мысалы, диодтар, тиристорлар, транзисторлар және т.б. Идеалды вентильді элементтер тоқты тек бір (тікелей) бағытта ғана өткізу керек және басқа (кері) бағытта мүлдем өткізбеуі тиіс. Реалды вентильді элементтердің идеалды вентильдерден айырмашылығы, ең алдымен, олар кейбір тоқты кері бағытта өткізеді және тікелей тоқтың ағысы кезінде кернеуі төмендейді. Бұл вентильді блоктың ПӘК-нің төмендеуіне және түзеткіштің жалпы эффективтілігінің төмендеуіне әкеп соғады.

Фильтрлеуші құрылғы ФҚ шығыс кернеуінің пульсациясын әлсірету үшін қолданылады. Фильтрлеуші құрылғы ретінде көбіне жиілігі төмен фильтрлер (ЖТФ) қолданылады, олар R, L, С пассивті элементтерден немесе кейде активті элементтерден – транзисторлардан, операционды күшейткіштерден орындалады. ФҚ-дың сапасын фильтрдің кірісі және шығысындағы пульсация коэффициентінің қатынасына тең фильтрлеу коэффициентін q жоғарылату қабілетімен бағаланады.

Кернеуді тұрақтандырғыштың КТ қызметі сыртқы әрекеттердің түзеткіштің шығыс кернеуіне ықпалын азайтуға негізделген: қоректенуші желі кернеуінің өзгеруі, қоршаған ортаның температурасы, жүктеменің өзгеруі және т.б.

Түзеткіштің құрамына негізгі түйіндерден басқа оның сенімділігін жоғарылатуға арналған әртүрлі көмекші элементтер мен түйіндер кіре алады: бақылау және автоматика түйіндері, қорғау түйіндері және т.б., мысалы, 110-220 В қоректендіруші желінің кернеуінің автоматты қайта қосылу түйіндері.

Түзеткіштердің жіктелуі. Түзеткіштердің жіктелуі үшін түрлі белгілерді қолданады: кернеудің түзеткіштік жартылай толқындарының (жартылай периодтарының) саны, күштік желінің фаза саны, винтельдік блоктың сұлбасын, түзетуші сүзгінің типі, трансформатордың болуы және т.б.

Түзеткіштік жартылай толқындардың саны бойынша бір жартылай периодты және екі жартылай периодты түзеткіштерді бөледі. Қоректендіруші керенудің фаза саны бойынша бір фазалық, екі фазалық, үш фазалық және алты фазалық түзеткіштерді бөледі. Сонымен қатар қоректендіруші кернеудің фазалар санымен бір-бірінен бастапқы фазалары арқылы ерекшеленетін қоректендіруші кернеулердің санын түсінеді.

Электрондық аппаратураның қоректенуі көбінесе айнымалы токтың бір фазалық желісінен жұмыс істейтін аз қуатты түзеткіштердің көмегімен жүзеге асырылады. Мұндай түзеткіштер бір фазалық деп аталады. Олар бөлінеді:

а) ток желінің айнымалы кернеуінің бір жартылай периодының аралығында винтель арқылы өтетін бір жартылай периодтыға;

б) ток винтель арқылы екі жартылай периодтың аралығында өтетін екі жартылай периодты;

в) кернеудің көбейтілуімен сұлбалар.

Қуатты өнеркәсіптік қондырғыларды қоректендіру үшін үш фазалық желіден жұмыс істейтін орташа және үлкен қуатты түзеткіштерді қолданады. Заманауи түзеткіштерде винтель ретінде көбінесе жартылай өткізгішті диодтарды қолданады.

Электрондық аппаратурада бір кернеудің тұрақты тоғын басқа кернеудің тұрақты немесе айнымалы тоғына түрлендіруге мүмкіндік беретін тұрақты кернеудің түрлендіргіштері кеңінен қолданылады.

Бір фазалық түзеткіштердің сұлбалары 3.2-суретте көрсетілген.

Сұлбасы 3.2, а-суретте көрсетілген бір фазалық бір жарытлай периодты түзеткіш қарапайым деп табылады. Мұндай түзеткіш шығысқа 3.3, а суретте көрсетілгендей қоректендіруші кернеудің бір жарты толқынын ғана өткізеді. Мұндай түзеткіштер аз қуатты құрылғыларда шектелген қолданысқа ие, себебі олар трансформатордың және түзеткіш сүзгінің нашар қолданылуымен сипатталады.

а) б)

в) г)

а – бір жартылай периодты, б – екі жартылай периодты, в – көпірлік, г – тізбектік қосылумен бір фазалық (еселену сұлбасы)

3.2-сурет – Бір фазалық желіден қоректенетін түзеткіштердің сұлбалары

3.2 б-суретте көрсетілген екі жартылай периодты түзеткіш w₂ және w'₂ екіншілік орамның екі жартысынан қоректенетін екі бір фазалық түзеткіштердің параллельді қосылысы болып табылады. Осы жартылай орамдардың көмегімен екі қарама-қарсы фазалы қоректендіруші кернеу түзеткіші құрылады. Мұндай түзеткіштің шығыстық кернеуінің формасы 3.3, б-суретте көрсетілген. Бұл түзеткіш трансформатордың және сүзгінің жақсы қолданылуымен сипатталады. Оны әдетте трансформатордың екіншілік орамының орта нүктесімен түзеткіш деп атайды.

Бір фазалық көпірлік түзеткіш (Сурет 3.2, в) бір фазалық желіден қоректенетін екі жартылай периодты түзеткіш болып табылады. Алдыңғы сұлбаларға қарағанда оны желі кернеуін трансформаторсыз түзету үшін қолдануға болады. Оның кемшіліктеріне түзеткіштік диодтардың еселенген саны жатады, бірақ та мұндай түзеткіште трансформатор толығырақ қолданылады, себебі магнитөткізгіштің тұрақты токпен магниттелуі жоқ және екіншілік орамдағы ток екі жартылай периодтың аралығында ағып өтеді. Кернеудің жоғарылатылған құлауының әсерінен түзеткіштік диодтарда мұндай түзеткіштер төменгі кернеулерді түзету үшін қолданылады (5 В кем).

а) б

а – бір жартылай периодты; б – екі жартылай периодты

Сурет 3.3 – Бірфазалық желіден қоректенетін түзеткіштердің кірісі мен шығысындағы сүзгісіз резистивтік жүктеме кезіндегі кернеу формалары

Кернеудің еселенуімен бір фазалық түзеткіш (3.2, г-сурет) екі бір фазалық бір жартылай периодты түзеткіштердің тізбектей қосылысы болып табылады. Бірінші жартылай периодта оң кернеу кезінде VDI диодының анодында С1 конденсаторы зарядталады, ал екінші жартылай периодты VD2 диодын жүргізеді және С2 конденсаторы қарама-қарсы өрістіліктің кернеуімен зарядталады. Бұл конденсаторлар тізбектей қосылғандықтан, шығыстық кернеу шамамен екі еселенеді. С1 жәнеС2 конденсаторлары сүзгі элементтері ретінде қолданыла алады. Бұл сұлбадағы трансформатор көпірлік сияқты толығымен қолданылады. Бұл сұлбаны 3.2, в-суретте бейнеленген көпірлік сұлбадан ала аламыз, егер VD3 және VD4 диодтарын С1 және С2 конденсаторларымен алмастыратын болсақ. Осымен байланысты мұндай түзеткіштерді әдетте жартылай көпірлік деп атайды. Сұлбаның артықшылығына трансформатордың шығыстық кернеуінің екі есеге кемуін жатқызуға болады, ал кемшілігіне - С1 және С2 екі конденсаторының болуын жатқызады.

Қарастырылған сұлбаларды салыстыру үшін 3.1-кестеде сүзгісіз резистивтік жүктемеге жұмысы кезіндегі негізгі параметрлері келтірілген. Бұл кестеде негізгі сипаттамалардың келесі белгілеулері қабылданған: n=U1/U2= w1/w2 – трансформация коэффициенті, U1 – біріншілік орамдағы кернеудің әрекеттегі мәні, U2 – екіншілік орамдағы кернеудің әрекеттегі мәні, w1 және w2 – сәйкесінше біріншілік және екіншілік орамдардағы орамдар саны, UН = nдUпр + Uв – жүктемедегі кернеудің есептік мәні, nд – тізбектей қосылған диодтың саны, Uв – түзетілген кернеудің орташа мәні; Uпр – диодтағы кернеудің тіра төмендеуі, fс – қоректенуші желінің жиілігі, Кп = Unm/UН – түзетілген кернеудің пульсация коэффициенті, Unm – түзеткіш шығысындағы пульсация жиілігімен кернеу амплитудасы.

Кернеудің еселенуімен түзеткіштер салыстырмалы түрде үлкен емес ток тұтынатын жоғары вольттық түзеткіштерде қолданылады (әдетте 10 мА көп емес). Мұндай түзеткіштерді әдетте кернеу еселегіштері деп атайды. Кеңінен қолданысқа кернеудің екі еселену және үш еселену сұлбалары ие болды.

2 cұрак!!!

Шалаөткізгіш аспаптар — іс-әрекеті шалаөткізгіштер ішіндегі электрондық процестерге негізделген электрондық аспаптар. Электроникада шалаөткізгіш аспаптар электр сигналдарын өндеуге арналған құрылғыларда, сондай-ақ энергияның бір түрін екінші түрге түрлендіру үшін пайдаланылады. Шалаөткізгіш аспаптар екі үлкен топқа бөлінеді: құрылымы бойынша дербес құрылғылар ретінде жасалған және интегралдық шалаөткізгіш аспаптар — біртұтас интегралдық сызбалардың белсенді элементтері. шалаөткізгіш аспаптарға тән өлшемі, массасы және тұтынатын қуаты шағын, сенімділігі жоғары және механикалық беріктігі олардың кең таралуына және электрониканың қарқынды дамуына әкелді.

Түрлері:

Магнитті сезімтал шалаөткізгіш аспаптар (Магниточувствительные полупроводниковые приборы) — гальваномагниттік құбылыстарды пайдалану негізінде жұмыс істейтін шалаөткізгіш аспаптар. Магнитті сезімтал шалаөткізгіш аспаптарда магнит өрісі әсерінен потенциалдар айырымы (Холл түрлендіргіштері, екі коллекторлы магнитотранзисторлар) пайда болады немесе аспаптың электрлік кедергісі өзгереді немесе аспап арқылы өтетін ток өзгереді (магниторезисторлар, магнитодиодтар мен биполярлық магнитотранзисторлар)

Сәуле шығаратын шалаөткізгіш аспаптар — электр энергиясын оптикалық сәулелену энергиясына түрлендіретін шалаөткізгіш аспаптар. Сәуле шығаратын шалаөткізгіш аспаптардың негізгі элементтері ретінде сәулеленетін диодтар (СД) — сәулелік диодтар және инфрақызыл СД-тар пайдаланылады. Бұл диодтарда кернеу әсерінен СД-тың активті аумағына инжекция жасаған негізгі емес теңгерілмеген заряд тасымалдаушылар энергиясы спектрдің ультрафиолеттік (УФ), инфрақызыл (Иқ ) немесе көрінетін диапазондағы сәуле шығару энергиясына айналады.

Қолданылуына байланысты сәуле шығаратын шалаөткізгіш аспаптар ШӨ сәуле шығару генераторлары (СШГ) және ақпаратты бейнелеудің ШӨ аспаптары (ШӨ индикаторлар немесе ШӨИ) болып бөлінеді. СШГ ақпаратты таратудың талшықты оптикалық желілерінде, электр сигналдарын оптикалық сигналға түрлендіру үшіноптоэлектрондық қосақтар құрамында, сондай-ақ қатты денелі лазерлерді толықтыру үшін пайдаланылады. ШӨИ жекелеген және ұжымдық пайдаланылатын құрылғыларда ақпаратты көрсетіп бейнелеуге арналған.

Бейнеленетін ақпарат түріне қарай ШӨИ дискреттік (сәулеленген нүкте түріндегі бейне), щкалалық (сәулеленген нүктелерден түратын сызық), белгілік (сандар, әріптер, шартты символдар), графикалық болып бөлінеді.

ШӨИ бақылау-өлшеу аппаратурасында, фотокиноаппаратурада, ақпаратты бейнелеу жүйелерінде кең қолданылады.

Гетер өткелді шалаөткізгіш аспап — бір немесе бірнеше гетер өткелдері бар (бұл жағдайда оның басқа да өткелі болуы мүмкін) шалаөткізгіш аспап. Гетер өткелді шалаөткізгіш аспап кәдімгі ШӨ аспаптың аналогі (мысалы, диодтың, транзистордың) болуы немесе тіптен өзгеше құрылғы болуы мүмкін (мысалы, ИК сәулеленуді көрінетін жарыққа гетерөткелді түрлеңдіргіш). Жүзеге асырылган гетер өткелді шалаөткізгіш аспап тобы дискреттіктен бастап интегралдық аспаптарға дейінгіэлектрониканың әр түрлі саласының құрылғыларын қамтиды. Гетер өткелді шалаөткізгіш аспапқа инжекциялық лазерлер, тасқынды ұшып өту диодтары, ауқымды аймақты элементтері бар транзисторлар, жоғары вольтты импульстық ШӨ диодтар, спектрдің әр түрлі бөліктерін жіктеуге арпалған көгеренттік емес жарық көздері, кішкене инерциалды фотоқабылдағыштар, координаталы-сезімтал ШӨ фотоэлементтер және т.б. жатады.

3 сұрақ!!! Металл-шалаөткізгіш байланыстар— токгың жүруін қамтамасыз ететін, түйіскен металл мен шалаөткізгіш арасындағы өтпелі аймақ; шалаөткізгіш өткелдің бір түрі. Металл-шалаөткізгіш түйіспесі Орныққанда, түйісетін материалдар электрондарының шығу жұмыстары бірдей болғандықтан, қарама-қарсы бағытталған диффузиялық және дрейфтік электрондар ағыны пайда болады, олар металл мен шалаөткізгіштің Ферми деңгейлерін теңестіреді. Осының нәтижесінде металл мен шалаөткізгіштің жанасу шекарасында өтпелі тосқауьш қабаты деп аталатын кеңістіктік зарядтың қосарланған электр қабаты пайда болады да, нәтижесінде түйіспелі потенциалдар айырымы туындайды. Егер Металл-шалаөткізгіш түйіспесінің өтпелі қабатында заряд тасымалдаушылар аз болса (кедейленген қабат), оны "Шоттки — түйіспесі" (В.Шоттки деген неміс галымының құрметіне аталған) деп атайды, ал онда қалыптасқан тосқауылды Шоттки тосқауылы дейді. Шоттки түйіспелерін әр түрлі шалаөткізгіш аспаптарды (импульстық, детекторлық, араластырғыш диодтарды, ағынды-үшып өту диодтарын, фотодиодтарды, биполярлық және өрістік транзисторларды және т.б.) Жасағанда пайдаланады.

19-Емтихан билеті

2 cұрак!!!

Түрлері:

ШӨИ бақылау-өлшеу аппаратурасында, фотокиноаппаратурада, ақпаратты бейнелеу жүйелерінде кең қолданылады.

3 сұрақ!!! Металл-шалаөткізгіш байланыстар — токгың жүруін қамтамасыз ететін, түйіскен металл мен шалаөткізгіш арасындағы өтпелі аймақ; шалаөткізгіш өткелдің бір түрі. Металл-шалаөткізгіш түйіспесі Орныққанда, түйісетін материалдар электрондарының шығу жұмыстары бірдей болғандықтан, қарама-қарсы бағытталған диффузиялық және дрейфтік электрондар ағыны пайда болады, олар металл мен шалаөткізгіштің Ферми деңгейлерін теңестіреді. Осының нәтижесінде металл мен шалаөткізгіштің жанасу шекарасында өтпелі тосқауьш қабаты деп аталатын кеңістіктік зарядтың қосарланған электр қабаты пайда болады да, нәтижесінде түйіспелі потенциалдар айырымы туындайды. Егер Металл-шалаөткізгіш түйіспесінің өтпелі қабатында заряд тасымалдаушылар аз болса (кедейленген қабат), оны "Шоттки — түйіспесі" (В.Шоттки деген неміс галымының құрметіне аталған) деп атайды, ал онда қалыптасқан тосқауылды Шоттки тосқауылы дейді. Шоттки түйіспелерін әр түрлі шалаөткізгіш аспаптарды (импульстық, детекторлық, араластырғыш диодтарды, ағынды-үшып өту диодтарын, фотодиодтарды, биполярлық және өрістік транзисторларды және т.б.) Жасағанда пайдаланады.

20-21-Емтихан билеті

2) Дешифратор – бұл көп шығысты комбинациялық логикалық схема (КЛС), мұнда айнымалылардың кірістегі әрбір комбинациясына шығыстардың тек біреуіндегі бірлік сигнал сәйкес келеді.

ЭЕМ-де дешифратор арналық коммутация үшін, такті нөмірін, жады ұяшығының адресін дешифрлау үшін қолданылады

Дешифратордың кірістері разрядтың 1,2,4,8…екілік салмақтарымен белгіленеді, шығысы – олардың қозуын тудыратынтеру номерлерімен белгіленеді. 2.24 суретте үшразрядты дешифратордың шартты белгіленуі көрсетілген. Дешифраторда кейде уақыттың белгілі бір интервалында шығыс сигналдың жасалуына рұқсат беретін стробтау операциясы орындалады.

Мысалы, дешифратордың әрбір логикалық элементтегі (ЛЭ) немесе барлық ЛЭ-тің кіріс тізбектердің құлыптануы қосымша кірістердің енгізілуімен (2.24 суреттегі С кіріс) ақпараттық кіріске параллель болады.

Онда дешифратор толық деп аталады, егер k =2ⁿ, яғни барлық минтермдерді жүзеге асырса (әрбір комбинация үшін кірісте арнайы шығыс шина бар). Егер – k<2ⁿ кіріс жинақтарының бір бөлігі қолданылмаған болса, онда толық емес дешифратор деп аталады.

Жалпы жағдайда дешифратор схемасы жеке функция жүйесі арқылы суреттелуі мүмкін.

мұнда - кірістегі екілік айнымалылар.

Дешифраторларды әр түрлі элементтер базисінде құруға болады.

Мысалы, «ЖӘНЕ» кіріске тура және инверсті кіріс сигналы беріледі.

Және логикалық элементте жұмыс істеуі:

Екі кірісінде толық дешифраторда (сур.5.1) адресі А және В кірісінің екілік сигнал теріміне сәйкес келетін шығысында логикалық бірлік түзіледі. Бұндай дешифратордың унитарлы кодының “төрттен бірі” деген атауы бар.

5.1 сурет

3) Микропроцессорлар күрделі цифрлық құрылғыларға жатады. Олар үлкен немесе өте үлкен интегралды схемаларға (БИС немесе СБИС) таратылады. Егер микропроцессор бір БИСтан құралса, онда ол біркристалды, ал егер бірнешеден құралса - секцияланған деп аталады. Өңдейтін екілік сөздер разрядтылығы бойынша микропроцессорлар 8-дік, 16-лық, 32-лік және 64-тік болып бөлінеді. Басқару тәсілі бойынша микропроцессорлар мынадай болады:

- схемалық басқарылған, микропроцессордың әр командасына өз схемасы сәйкес келеді, команда саны тұрақты болады;

- микропрограммалық басқарылған, онда әр командаға өз микропрограммасы сәйкес келеді, перепрограммалау көмегімен біреуін алып, біреуін қосып команда санын өзгертуге болады.

Микропроцессордың негізгі міндеті – цифрлық ақпаратты өңдеу, яғни негізгі арифметикалық және логикалық операцияларды орындау. Одан басқа осы өңдеу процесін басқару керек. Микропроцессор құрамына арифетикалық-логикалық құрылғылар (АЛҚ) және басқару құрылғылары ену керек. Ағымдағы ақпаратты жедел сақтау үшін регистрлер қолданылады.

Микропроцессор шина жүйелері арқылы (ША – адрес шинасы, ШД – мәліметтер шинасы, ШУ – басқару шинасы) басқа құрылғылармен байланыста болады, мысалы, жедел жады (ЖЖ-ОЗУ), тұрақты жады (ТЖ-ПЗУ), енгізу шығару құрылғыларымен. Осыдан микропроцессорлық жүйе құрылады. Микропроцессорлық жүйе құрамын көмекші цифрлық құрылғылар микросхемаларынан тұратын, микропроцессормен уақыт бойынша сәйкестендірілген микропроцессорлық жиынтық құрамына енетін микросхемалар көмегімен кеңейтуге болады. Олар мыналар :

-таймер – уақыт белгілейтін функция беру үшін;

-енгізу-шығарудың бағдарламалық құрылғысы;

- жадыға тікелей қатынас құрылғысы;

-тізбекті арна бойынша ақпарат тарату құрылғысы және т.б.

Егер микропроцессордың бір кристалында микропроцессорлық жүйенің негізгі компоненттерін орналастырса, онда микроконтроллер атты құрылғыны аламыз. Микроконтроллер аз қуат пайдаланады, жады жұмысы мүмкіндіктерін кеңейтеді, бағасы арзан.

Микроконтроллердің архитектурасы негізінде төрт негізгі принциптi айтуға болады:

1)кез келген операция бір тактте жұмыс істейді;

2)мәліметтерөңдеу операциясы «регистр-регистр» форматында орындалады;

3)қорытындылар бір тактіде бір сөз жылдамдығымен жасалады.

Егер микропроцессорлық жүйені қорек көзі, ақпарат бейнелеу және жанасу құрылғысы, бағдарламалық қамтамасыз ету жиынтығы бар автономды жүйе ретінде қарастырсақ, онда микроЭЕМ атты құрылғыны аламыз. Әмбебап микро-ЭЕМ компьютер деп аталады, ал мамандандырылған ЭЕМ – встроенный ( ) микропроцессорлық жүйе деп аталады.

Есептеу қуатына байланысты компьютерлер (персоналды) дербес және суперкомпьютер деп екіге бөлінеді. Дербес компьютерлер – арнайы есептер шығару мақсатында кеңінен қолданылады. Суперкомпьютер – триллион операциямен көптеген есептеулер шығаратын жалпы мәнді құрылғылар.

Мультипроцессорлық жүйелерді құру үшін транспьютер атты микропроцессор жасап шығарылған. Бұл процессор жоғары жылдамдықта (секундына 10 миллион операция) үлкен массивті ақпараттар өңдеуге арналған. Онда транспьютерлік торап жасай отырып басқа транспьютерлермен байланысатын төрт байланыс арнасы бар.

Егер микропроцессор сигналдарды цифрлық өңдеу есептерін шешетін, мысалы, цифрлық сүзгілеу және спектралдық анализ (талдау) арнайы архитектурадан тұрса, онда мұндай процессор сигналды процессор деп аталады.

1) Бір не бірнеше микропроцессоры бар, басқарушы программаларды және интерфейстік сұлбаларды сақтайтын жады бар құрылғыны есептеу құралдары деп атайды. Есептеу құралдарының түрлері МикроЭВМ, калькулятор, компьютер.

<<< < Предыдущая 1 2 3 45 / 105 6 7 8 9 10 > Следующая >>>

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]

#
01.05.2015201.09 Кб451.docx
#
10.03.2016133.12 Кб4111.doc
#
10.03.20168.03 Mб1112.doc
#
01.05.2015817.28 Кб84123.docx
#
01.05.2015352.26 Кб2513_avtotransport.doc
#
10.03.20162.72 Mб3616,05,15.docx
#
01.05.201510.86 Кб1316-26 сабак жауап.docx
#
01.05.201568.69 Кб2616-26 сабак сурак.docx
#
20.11.2019534.53 Кб5190432_954C3_otvety_k_gosudarstvennomu_ekzamenu...doc
#
01.05.201521.78 Mб202199704.doc
#
01.05.201528.47 Кб241_1 Роли в Windows Server 2008.docx