11.Артыкул. Хар-ка гал. Гукаў

Галосныя гукі – гукі, якія вымаўляюцца толькі пры ўзеле голасу.

Класіфікацыя заснавана на іх артыкуляцыі, паводля удзелу губ і языка.

Паводле губ: - лабілізаваныя (о, у), або губныя – нелабілізаваныя (а,э,і,ы)

Паводле ступені под’ёму языка – верхні – сярэдні – ніжні (пад’ём)

Паводле перамяшчэння языка па гарызанталі – пярэдні – сярэдні – задні (рад)

рад пад’ём	пярэдні	сярэдні	задні
Верхні	[і]	[ы]	[у]
Сярэдні	[э]		[о]
Ніжні		[а]

12. Фанетыч працэс ў суч бел мове.Пратэза эпентэза, метатэза, гаплалогія.

Асіміляцыя – прыпадабненне- артыкуляцыйнае і акустычнае збліженне гукаў. Пры А.узаемадзейнічаюць аднолькавыя катэгорыі гукаў. Калі папярэдні прыпадабляе да сябе – прагрэсіўная асіміляцыя, наадварот – рэгрэссіўная.// бывае частковая( па аднаму крыт: сп.утв і інш.) і поўная(пераўтв.у адзін гук). Напр,бъчала-пчала.

Дысіміляцыя – страта агульных фанетычных прымет у 2/3 гуках- рападабненне. Н, такт-тахт, какарда-кукарда.

Пратэза – прыстаўка,надстаўка. Надстаўныя галосныя:а,і,о.Н, імгла, вокны.

Эпентэза – узнікненне ў слове неэтымалагічнага зычнага або галоснага. Н, павук кі(j)яскер.

Метатэза – перастаноўка гукаў або складоў, якая не абумоўлена фанетычнай пазіцыяй.( бурштын – бруштын)

Дыярэза – выпадзенне асобнага гука са спалучэня зычных.Н, сэрца, позна і г.д.

Гаплалогія – разнавіднасць дыярэзы – дзве суседнія аднолькавыя марфемы накладаюцца адна на адну і скарачаюцца за кошт паўтаральнага гука або склада.Н, мінера(ла)логія, мар(фа)налогія.

13. Фанетычн працэсы ў суч бел м.Асіміляц, дысіміляц, фанет чаргаванне.

Асіміляцыя – фон. працесс прыпадаблення аднаго гука да другога.

Пры А.узаемадзейніч аднолькавыя катэгорыі гукаў. Калі папярэдні прыпадабляе да сябе – прагрэсіўная асіміляцыя, наадварот – рэгрэссіўная.// бывае частковая( па аднаму крыт: сп.утв і інш.) і поўная(пераўтв.у адзін гук).

1) па глухасці - даро[ш]ка, сту[ш]ка, але: канцы не, а зуб, дуб, нож, грыб, дождж, як шыпячыя.

2) па звонкасці - про[з’]ба, но[з’]біт

3) па мяккасці [з] [с] [ч] [ц] - [з’]мена, [с’]вята.

4) [з], [с] – свіст перад шып [ж] [ш]: пераво[ж]чык, [ж]жаць, ра[ш]чоска.

Дысіміляцы–1) замена аднаго з 2-х аднолькавых або падобных гукаў іншымі, менш падобнымі па вымаўленні. 2) замена 1 ці нек гукаў іншымі па артыкуляцыі

къто – кт – хто кьто – кч – што

распадабн [дт] [тт] – ведті – весці, кладті-класці, - плетті-плесці, метті-месці

Пазіцыйнае: ч-не З/Г у сярэдз.слова у выніку асіміляцый (галуПкі); З/Г як вынік аглушэння З зычных на канцы (дарогі-дароХ); Цв/М як вынік асіміл (чарот-у чароц’э), заднеяз.г,к,х з МЯККІМІ перад і ў спрадвечна бел.словах (вораг-вораГ’і).

Гістарычнае: заднеязычная [г,к,х]/ [ж,ч,ш] (вага-важыць), [заденязычных] /[з’,ц’,с’] (дарога-дарозе), [дз’,ц’,з’,с’] / [дж,ч,ж,ш] (хадзіць-хаджу), [б’,в’,п’,м’,ф’]/[фл’,пл’] ( паступіць-паступлю),[л/ў] шумела-шумеў.