- •Прадмет вывучэння метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.1. Атмасфера
- •1.2. Надвор’е
- •1.3. Кліматалогія
- •1.4. Кліматаўтварэнне
- •1.5. Народнагаспадарчае значэнне метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.6. Задачы метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.8. Сувязь метэаралогіі з іншымі навукамі Дыферэнцыяцыя дысцыпліны
- •1.9. Асноўныя этапы гісторыі метэаралогіі і кліматалогіі
- •Метады даследаванняў у метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.11. Арганізацыя метэаралагічных назіранняў Служба надвор’я
- •1.11.1. Метэаралагічныя назіранні ў Рэспубліцы Беларусь
- •1.11.2. Міжнароднае супрацоўніцтва ў галіне метэаралогіі
- •2.1. Будова атмасферы
- •2.2. Хімічны склад паветра
- •3.1. Ціск паветра
- •3.2. Тэмпература паветра
- •3.3. Шчыльнасць паветра. Ураўненне стану газаў
- •3.4. Змяненне атмасфернага ціску з вышынёю
- •3.5. Асноўнае ўраўненне статыкі атмасферы
- •3.6. Бараметрычная формула
- •3.7. Барычная ступень
- •3.8. Адыябатычныя працэсы ў атмасферы
- •3.9. Патэнцыяльная тэмпература
- •3.10. Вертыкальнае размеркаванне тэмпературы Тэрмічная стратыфікацыя атмасферы
- •3.11. Змяненні патэнцыяльнай тэмпературы ў залежнасці ад яе вертыкальнага градыента (стратыфікацыі)
- •3.12. Стратыфікацыя і вертыкальная раўнавага насычанага паветра
- •4.1. Сонечная радыяцыя
- •4.3. Сонечная пастаянная
- •4.4. Прамая сонечная радыяцыя
- •4.5. Паглынанне сонечнай радыяцыі ў атмасферы
- •4.6. Рассеянне сонечнай радыяцыі
- •4.7. Закон аслаблення сонечнай радыяцыі ў атмасферы
- •Такім чынам, пры праходжанні сонечнымі промнямі m мас колькасць прамой радыяцыі каля паверхні Зямлі складзе
- •4.9. Сумарная радыяцыя
- •4.10. Адбітая і паглынутая сонечная радыяцыя
- •4.13. Цяплічны (парніковы) эфект атмасферы
- •4.14. Радыяцыйны баланс зямной паверхні
- •4.16. Размеркаванне сонечнай радыяцыі на верхняй мяжы атмасферы
- •4.17. Геаграфічнае размеркаванне сумарнай радыяцыі
- •4.18. Геаграфічнае размеркаванне радыяцыйнага баланса
- •4.19. Цеплавы баланс зямной паверхні
- •5.1. Віды цеплаабмену атмасферы з навакольным асяроддзем
- •5.3. Адрозненні ў цеплавым рэжыме глебы і вадаёмаў
- •5.4. Распаўсюджванне цяпла на глыбіню глебы
- •Характарыстыка тэмпературы паветра
- •5.6. Гадавая амплітуда тэмпературы паветра і кантынентальнасць клімату
- •Тыпы гадавога ходу тэмпературы паветра
- •5.8. Зменлівасць сярэдніх месячных і гадавых тэмператур
- •Сярэдняя месячная і гадавая тэмпература паветра (оС) і крайнія яе значэнні ў асобныя гады
- •5.9. Інверсіі тэмпературы
- •5.10. Геаграфічнае размеркаванне тэмпературы прыземнага слоя атмасферы
- •5.11. Тэмпература шыротных кругоў
- •Водны рэжым атмасферы
- •6.1. Выпарэнне і насычэнне вадзяной пары
- •6.2. Уласцівасці пругкасці насычэння
- •6.3. Закон выпарэння
- •6.4. Выпаральнасць
- •6.5. Геаграфічнае размеркаванне выпарэння і выпаральнасці
- •6.6. Характарыстыкі вільготнасці паветра
- •6.7. Сутачны і гадавы ход парцыяльнага ціску вадзяной пары
- •6.8. Сутачны і гадавы ход адноснай вільготнасці
- •6.9. Геаграфічнае размеркаванне парцыяльнага ціску вадзяной пары і адноснай вільготнасці
- •6.10. Кандэнсацыя вадзяной пары ў атмасферы
- •6.11. Ядры кандэнсацыі
- •6.12. Воблакі
- •6.13. Мікрафізічны склад (структура) воблакаў
- •6.14. Міжнародная класіфікацыя воблакаў
- •6.15. Генетычная класіфікацыя воблакаў
- •6.16. Геаграфічнае размеркаванне воблачнасці
- •6.18. Туманы--утварэнне і геаграфічнае размеркаванне
- •6.18. Атмасферныя ападкі
- •6.19. Гідраметэаралагічная ацэнка ўвільгатнення тэрыторыі
- •6.20. Водны баланс Зямлі
- •6.21. Снегавое покрыва
5.11. Тэмпература шыротных кругоў
Для аналізу асаблівасцей размеркавання тэмпературы паветра вызначаюць сярэднія яе значэнні для асобных шыротных кругоў (паралеляў). Сярэднешыротныя тэмпературы вызначаюцца пры дапамозе карт гадавых, студзеньскіх і ліпеньскіх ізатэрм. На пэўнай шыраце (паралелі) у шэрагу пунктаў (15-20 пунктаў) вызначаюць тэмпературу і разлічваюць яе сярэдняе значэнне. На аснове сярэдніх шыротных тэмператур даследуецца размеркаванне тэмпературы паветра ў залежнасці ад шыраты, пары года і характара падсцілаючай паверхні (табл. 5.6).
Прыведзеныя дадзеныя ў табл. 5.6 паказваюць, што ўнутры тропікаў і ў запаляр’і сярэднешыротныя тэмпературы змяняюцца мала. Больш істотныя змяненні тэмпературы характэрны для ўмеранага пояса, дзе яна паніжаецца ад тропікаў да палярных кругоў на 0.5 – 0.6 оС на кожны градус шыраты.
Арктыка, як у сярэднім за год, так і ў цёплую і халодную пару года аказваецца цяплей у параўнанні з Антарктыкай.
У залежнасці ад суадносін мацерыковай і акіянічнай паверхні ўзнікаюць вялікія адрозненні паміж тэмпературамі Паўночнага і Паўднёвага паўшар’яў. Так, умераныя шыроты ў Паўночным паўшар’і летам цяплей, а зімой халадней, чым гэтыя шыроты ў Паўднёвым паўшар’і, з-за пераважаючай плошчы акіяну ў апошнім.
Сярэднія шыротныя тэмпературы дазваляюць разлічыць сярэднюю тэмпературу для кожнага паўшар’я і ўсёй Зямлі ў цэлым.
З табл. 5.7 выходзіць, што ў студзені Паўночнае паўшар’е мае сярэднюю тэмпературу +8 оС, а ў ліпені – +22 оС. Тэмпература ж Паўднёвага паўшар’я ў студзені складае +17 оС, а ў ліпені +10 оС. Такім чынам, гадавая амплітуда ў Паўночным паўшар’і дасягае 14, а ў Паўднёвым – толькі 7 оС. Прыведзеныя дадзеныя сведчаць аб тым, што Паўночнае паўшар’е, дзе пераважае паверхня сушы, ў два разы кантынентальней, чым Паўднёвае. Сярэднегадавая тэмпература паветра Зямнога шара атрымоўваецца каля 14 оС.
Зімовыя тэмпературы паміж Паўночным і Паўднёвым паўшар’ямі адрозніваюцца толькі на 2 оС, а летнія – на 5 оС. Гэта тлумачыцца тым, што акіяны ў Паўночным паўшар’і цяплей, чым у Паўднёвым. Гэтыя абставіны павялічваюць розніцу летніх тэмператур і змяншаюць адрозненні зімовых тэмператур паміж адным і другім паўшар’ем.
5.11.1. Ізанамалы тэмпературы паветра. Для выяўлення ўздзеяння мацерыкоў і акіянаў на тэмпературу паветра вызначаюць тэмпературныя анамаліі. Пад тэмпературнымі анамаліямі разумеецца рознасць паміж фактычнай тэмпературай, якая назіраецца ў дадзеным месцы, і сярэдняй тэмпературай шыротнага круга. Калі тэмпература ў дадзеным месцы вышэй тэмпературы ўсяго шыротнага круга, то тэмпературная анамалія лічыцца дадатнай, калі ніжэй, то – адмоўнай.
Атрымаўшы гарызантальнае поле тэмпературных анамалій, будуюць карты тэрмаізанамал для студзеня і ліпеня (рыс. 5.10, 5.11). Тэрмаізанамаламі называюцца лініі на карце, якія злучаюць кропкі з аднольковымі анамаліямі тэмпературы.
На студзеньскай карце тэмпературных анамалій (рыс. 5.10) бачна, што зімой у Паўночным паўшар’і мацерыкі анамальна халодныя, а акіяны анамальна цёплыя. У Паўднёвым паўшар’і сітуацыя складваецца наадварот – анамальна цёплымі аказваюцца мацерыкі (акрамя Антарктыды) у параўнанні з акіянамі.
Самыя вялікія адмоўныя анамаліі характэрны для якуцкага полюса холаду, дзе яны дасягаюць -24 оС, а над Паўночнай Амерыкай, з-за меншых памераў мацерыка, усяго -8 оС. У гэты час у Паўночнай Атлантыцы дадатныя анамаліі тэмпературы складаюць 20 оС, што абумоўлена магутным ацяпляльным уздзеяннем Гальфстрыма. Найбольшы кантраст тэмпературных анамалій паміж мацерыкамі і акіянамі зімой у Паўночным паўшар’і прыходзіцца на 60о шыраты, дзе ён складае 44 оС. На поўнач і на поўдзень ад гэтай шыраты кантраст анамальнасці тэмпературы нівеліруецца. Пры гэтым халодныя марскія цячэнні ствараюць на заходніх узбярэжжах мацерыкоў вобласці адмоўных анамалій тэмпературы. На ўсходніх узбярэжжах, дзе дзейнічаюць цёплыя цячэнні, узнікаюць вобласці дадатных анамалій.
У ліпені сітуацыя ў размеркаванні анамалій тэмператур змяняецца супрацьлегла студзеньскай. У гэты час у Паўночным паўшар’і мацерыкі выступаюць вобласцямі анамальна цёплымі, а акіяны – анамальна халоднымі. У зімовым Паўднёвым паўшар’і над мацерыкамі назіраецца адмоўныя анамаліі, а над акіянамі – дадатныя (рыс. 5.11).
Звяртае на сябе ўвагу той факт, што ў ліпені адрозненні температурных анамалій паміж акіянамі і мацерыкамі значна менш, чым у студзені. Экстрэмальныя значэнні ліпеньскіх анамалій тэмпературы складаюць толькі 8 оС, а студзеньскіх – -44 оС.