- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Хойр үр көк теңгсүр зуульчлхар белдвр кеҗәнә. Эн тогтсн анч-бәәдлд ямаран күүндвр учрх зөвтә ?
- •IV. Орчуллһн.
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
- •1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
- •II. Хойр үр зуни амрлһндан һарчана. Эн төрәр Та яһҗ күүндвр тогтахит?
- •IV. Орчуллһн.
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Үүрмүд уулта һазрур йовхар шиидцхәв. Яһҗ эдн белдвр кеҗәхин тускар күүндвр тогтатн.
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Хойр үүрин күүндвр. Төр: Хол һазрт бәәх үүрлә шин соньн үзсн юмна тускар күүндвр тогтатн.
- •II. Хойр үр хоорндан шүүҗ авх эрдмин тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эн күүндвр тогтах кергтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...)
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Хойр үр хоорндан дурта, тааста кергиннь тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эднә күүндвр тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Хойр үр нертә номт, академик п.М. Эрдниевин тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эднә күүндвр тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Үүрмүд хоорндан спортын тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эднә күүндвр тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Үүрмүд хоорндан Хальмг Таңһчин баһчудын күцәҗәх кергин тускар күүндҗәнә. Яһҗ эднә күүндвр тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II.Үүрмүд хоорндан өдгә цагин хальмг телеүзгдлин тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эднә күүндвр тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Үүрмүд хоорндан хальмг теегин зөөрин тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эднә күүндвр тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Хойр үр өдгә цагин көгҗмин тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эднә күүндвр тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Үүрмүд хоорндан Хальмг Таңһчин сүүрин тускар күүндҗәнә. Эднә күүндвр яһҗ тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш.
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Хойр үр хоорндан хальмг улсин авъясмудын тускар, цагин бәәдлин тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эднә күүндвр тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Хойр үр хоорндан төрскн хальмг келнә тускар, энүнә өдгә цагин бәәдлин тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эднә күүндвр тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Үүрмүд хоорндан эврә сул цаган яһҗ давулдгиннь тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эднә күүндвр тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Үүрмүд хоорндан йиртмҗ харлһна тускар күүндҗәнә. Эднә күүндвр яһҗ тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Үүрмүд хоорндан хальмгудыг Сиврүр туулһсна тускар күүндҗәнә. Эднә күүндвр яһҗ, юунас эклҗ тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •II. Хойр үр хоорндан Төрскнән Харсгч Алдр дәәнә тускар, героймудын тускар күүндҗәнә. Эднә күүндвр яһҗ тогтх зөвтә?
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
- •9 Класс
- •I. Текстәр көдллһн.
- •1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
- •1.3. Өггдсн зәңгст сурврмуд тәвтн:
- •II. Хойр үр хоорндан эврәннь школын тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эднә күүндвр тогтх зөвтә?
- •IV. Орчуллһн.
- •V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
февраль 2012
9 Класс
19 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Зөвәр өөдән һарч одсн нарн мандлад бәәнә. Эҗго көк тег эргмдән көкрәд бәәнә.
Өрүнь серҗңнсн серүн салькнас күч авад, Басңгин бор дааһн, арһулхн җисч босад, умсрсн көк ноһаг идәд йовв. Мөрнәннь ә соңссн Басң өсрәд одв. Өндәһәд дааһан хәләчкәд, мусхлзад утар суняв. Махмуднь мел нөгҗәсн болад, көндәҗ болл уга, амн заварн хагсад бәәҗ. Босад энд-тендән харад, бара хәләчкәд, юмн эс үзгдхлә, дәкн йовһн суучкад, өвдгән теврәд уульв.
- Яахв, яахв! Эн эрм цаһан көдәд кенән күләхв, - Басңгин нүднь харңһутрад, дотр бийнь будңтрад одв...
- Э, шатынь ... мартчкҗв ... Шат... Шат!.. - гиҗ хәәкрәд, өсрҗ босад, нег агчмин зуур дааһан тохҗ, шатан орад һарв. Ирәд, хар килһсн цулвр эмәлиннь татур хойриг залһҗ оркад, үзүртнь тееҗ һарсн чиидмгәс үлдсн цаһан аадмгта шил уйчкад, шатас нег шил ус авчкад, харһнсн күүнәһәр толһаһан хооран кеҗ бәәһәд, амндан кеһәд, кулд-кулд зальгад, цалд-цалд цальгрулад, нег кииһәр ууһад оркв.
“Эврә ундн хәрв...Дааһан...Дааһан юуһарн услхв. Шиләр мал услҗ болш уга. Цутххв. Мөрн мал цутхулш уга – негн, цутхсар ханш уга – хойр. Яахм болхв?” Басңгин минь ода шинкн һарчах зуна сарин нарн мет мандлҗ дала болҗ бәәсн чирә дәкәд бүтңгүрәд, нүднь аңһучин һарт бәргдсн аратын нүдн мет яахан медҗ чадад, хултхлзад, арл дотран эргәд гүүһәд бәәв.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Эн текстин үгмүдт синонимс олҗ бичтн: чирә ; харх.
1.3. Өггдсн зәңгст сурврмуд тәвтн:
а) Өрүнь серҗңнсн серүн салькнас күч авад, Басңгин бор дааһн, арһулхн җисч босад, умсрсн көк ноһаг идәд йовв.
б) Мөрнәннь ә соңссн Басң өсрәд одв.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Хойр үр хоорндан Төрскнән Харсгч Алдр дәәнә тускар, героймудын тускар күүндҗәнә. Эднә күүндвр яһҗ тогтх зөвтә?
III. «Үнн нег чирәтә, худл хойр чирәтә» гидг үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
IV. Орчуллһн.
Ээлян Овла родился в 1857 н. в урочище Багшн-Ээджн Бага-Цохуровского улуса. Рос он в семье знаменитых джангарчей. Его родные дяди были талантливыми рапсодами, учителями будущего певца “Джангара”. Когда ему исполнилось 12 лет, они стали учить его исполнению эпоса. Постепенно Овла выучил все песни репертуара своих предков. Классическим исполнением “Джангара” считалось певческое, потому что производило наибольшее эмоциональное воздействие на слушателей. Ээлян Овла исполнял песни эпоса, сидя на коленях, что подчеркивало высшую степень почитания героев.
V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).
февраль 2012
9 Класс
20 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
“Арһ юундв? Саалнь бәәв чигн, саадг суулһнь уга гидг юмн болв. Шатар дүүрсн усн бәәв чигн, цаңһад үкҗ бәәх дааһан услдг сав уга гидг ямаран арһ уга юмн?”
Әмд күн арһта. Толһата күүнә ухалҗ эс олсн бәәсн мокн деер асхад норһҗ оркад, элдәд, бичкн оңһц кечкәд, дааһан услад, ханһав. Эврәннь олмһадан инән йовҗ, дааһан чөдрләд, улана амнд идүлчкәд, бийнь кец деерәһәр җаһамл, зеергн түүһәд һарв.
Өрүнь үд өөрдәд ирв. Басң тавлад халун унтл әрв авс гиһәд, дааһан дәкн нег услҗ авад, бийнь цадтлан ууҗ авад, нег шилиг кеҗ авад, хаалһдан орҗ авад, совр-совр хатрад һарв.
Өцклдүрк үзсн зовлң үклиннь наад хаҗуһас гедр эргснь маш ик байрт мартгдад ирв. Күн гидг тиим юмн чигн. Басңгин күслнь – зөрсн һазртан эрт күрх, эгч Булһнан эрт үзх.