Najnowsza warstwa słownikowa

Przeobrażenia społeczne, polityczne, gospodarcze I kulturowe, jakie dokonują się w kraju, znajdują odbicie w słownictwie. Nazw wymagają nowe pojęcia, zjawiska, przedmioty, narzędzia I metody pracy. Jest to jedna z przyczyn powstawania neologizmόw -- objesktywna. 2 przyczyna to chęć wyrażenia stosunku człowieka do rόżnych objektόw rzeczywistości – subjektywna.

Pewną trudność stwarza wyrόżnienie nowszej warstwy leksykalnej. Za neologozmy uważamy wyrazy, ktόre powstały po II wojnie światowej. Szybki ilościowy wzrost leksyki można uznać za cechę charakterystyczną powojennej polszczyzny. Na ogόł przyjmuje się, że w okresie powojennym powstało kilkadziesiąt tysięcy nowych wyrazόw i znaczeń wyrazowych należących do ogόlnej odmiany słownictwa oraz kilkaset tysięcy terminόw naukowych, technicznych itd. Dane te mają ch-r szacunkowy, orientacyjny.

Skrόtowce.

Przyrost ilościowy słownictwa dokonuje się niemal wyłącznie w obrębie 4 części mowy: rzecz., przym., czas., przysłowki. Natomiast liczebn., zaimki, przyimki i spόjniki stanową zasόb ustabilizowany. Wśrόd neologizmόw rzeczowniki składają ponad połowę, przymiotn. – 30%, liczba bnowowtworόw czasownikowych jest mała. W obrębie rzeczownikόw ponad 90% to nazwy przedmiotόw (domofon, zmywarka), osόb (decydent, dwuzawodowiec) i nazwy abstrakcyjne (maoizm, białkochłonność). Wśrόd tych ostatnich można wyodrębnić grupę nazw czynności (destalinizacja, robotyzacja, dekomunizacja). Najmniej liczną kategorią obejmującą kilka % nowych nazw są nazwy miejsc.

Neologizmy (nowotwory) to nowe wyrazy, nowe znaczenia i formy oraz związki wyrazowe, wyrażenia i zwroty, które uzupełniają i wzbogacają stownictwo danego języka. Przyczyną powstawania nowych stów jest przede wszystkim rozwój kultury, nauki i techniki. Nowe leksemy prze­stają być neologizmami, gdy upowszech­nią się i wejdą na state do języka ogólnego.

1) słownikowe (leksykalne):

a) wyrazowe - nowe wyrazy, często zapożyczenia, które nazywają nowe obiekty, przedmioty i pojęcia, np. kal­kulator, komputer, domofon, obligacje, promocja, adidas, infolinia; b) frazeologiczne - nowe związki frazeologiczne, np. puścić kogoś w skarpetkach, jestem za a nawet przeciw, róbta, co chceta, pakiet zobowiązań, rozmowy trójstronne, wczasy pod gruszą, po­duszka powietrzna;

2) słowotwórcze - nowe leksemy tworzone od wyrazów już istniejących w języku przez dodawanie przedrostków i sufiksόw, np. budżetówka, ochroniarz, walentynki, zakablować; przez odrzucenie cząstki słowotwórczej, np. ubaw, wygłup, unik, flacha; przez połączenie początkowych elemen­tów wielowyrazowej nazwy, np. PKO S.A,, cepelia, PZU. Do tej grupy należą i neologizmy artystyczne, np. bezpolność, bezupalny, zarówność, brzóstwo;

3) znaczeniowe (semantyczne) - wyrazy, którym nadano nowe znaczenie, np. maluch 'Fiat 126 p', łabędź 'dwójka', glina 'policjant', napalić się 'nabrać na coś ochoty', ikona, adres, okno 'terminy informatyczne'.

Dość swoiste zjawisko, kiedy wyraz “rodzi się” kilkakrotnie, powstaje na nowo w innej sytuacji I środowisku, dopiero pόźniej takie niezależnie od siebie powstałe formacje scalamy w jeden wyraz: lewak – początkowo ‛mańkut’, zagęstka ‛sok odparowany’, ‛mieszanina do zagęszczania farb’

Neologizm jest udany, jeżeli

1. jest zbudowany zgodnie z polskimi zasadami słowotwόrczymi

2. jeśli nawiązuje do istotnej cechy nazywanego przedmiotu

3. jeżeli jest harmonijny dźwiękowo: należy unikać wyrazόw monotonnych fonetycznie, zbyt długich, hybryd językowych, to zn. tworόw zawierających el-t swojski i zapożyczony.

Odrębnie można potraktować nowe wyrazy występujące w twórczości artystycznej, nie tyle ze względu na ich wyjątkową struktu­rę, lecz większą, niż w innych odmianach stylistycznych, oryginalność, np. w sennej bezzadumie, tajemnym bezśmiechem (B. Leśmian); strumyk ciurczat (J. Tuwim); podziękowawszy za chwilki chwilowość (J. Słowacki).