Вариант 1

кантрольная работа па беларускай мове

Цэль кантрольнай работы – замацаваць фанетычныя, арфаграфічныя і пунктуацыйныя правілы беларускай мовы.

Патрабаванні да кантрольнай работы.

Кантрольная работа павінна быць выканана ў асобным сшытку ў рукапісным выглядзе. На тытульным лісце абавязкова ўказваецца назва факультэта, курс і нумар групы, прозвішча, імя, імя па бацьку. У пачатку работы адзначаецца нумар варыянта. Кантрольная работа павінна быць прадстаўлена на рэцэнзію да пачатка экзаменацыйна-заліковай сесіі.

Выбар варыянта кантрольнай работы.

Выбар варыянта залежаць ад пачатковай літары прозвішча студэнта.

I варыянт	II варыянт	III варыянт
А Г Ж У Н Р У Ц Э	Б Д З К Л О С Ф Ч Ю	В Е I М П Т Х Ш Я

Літаратура (падручнікі і дапаможнікі).

1. Беларуская мова / Пад рэд. М.С. Яўневіча – Мн., 1991

2. Беларуская мова. У дзвюх частках / Пад агульн. рэд. Л.М. Грыгор’евай – Мн., 1998

3. Капылоў І.Л., Рапацэвіч С.Я. Беларуская мова ў табліцах і схемах – Мн., 2005

4. Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі – Мн., 2008 (электронны варыянт дадаецца да кантрольнай работы)

5. Сямашка Л.І., Шкраба І.Р., Бадзевіч З.І. Курс беларускай мовы – Мн., 1996

Слоўнікі.

1. Грабчыкаў С.М. Беларуска-рускі слоўнік. 20000 слоў – Мн., 2004

2. Булыка А.М. Слоўнік іншамоўных слоў – Мн., 1993, 1999

3. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы – Мн., 1998

4. Тлумачальны слоўніе беларускай літаратурнай мовы / Пад рэд. М.Р. Судніка, М.Н. Крыўко – Мн., 1996

Выкладчык – Алiсеенка Iрына Анатольеўна

I варыянт

Заданне 1

Устаўце ў словах прапушчаныя літары е або я:

МЕдыцына, сЯстра, мЯрзляк, нEўпапад, нЕдабор, лЕксема, мЯккаваты, СЕвілья, сЕместр, вЯлікі, мЕлодыя, Яскравы, вЯсна, лЕгпром, па-свЯточнаму, архЕалагічны, дзЯвочы, кЕраміка, пЕруанец, зЕлЯнець, лЕгенда, аб’Яднанне, бЯзлюдны, бЕрвяно, ПЯчора, лЕдзЯнец, снЕгавы, бЕзапелЯцыйны, сінЯваты, увЕкавечыць, забЕспЯчэнне, нЯнавісць, пЯцісот, вЕраб’і, лЕсаруб, нЯсмелы, мЕтал, гЕнЕрал, вЯдро.

Заданне 2

Змяніце дадзеныя словы або падбярыце да іх аднакаранёвыя так, каб націскныя о, э перайшлі у ненаціскны а, напрыклад: мова – маўляць:

Возера, голас, цэгла, год, рэзаць, тонкі, эканоміка, востры, учора, добры, горад, новы, колер, жолуд, спрэчка, расшнуроўваць, допуск, цэнны, ноч, ігрок, звон, колас, ломкі, космас, пояс, грэбсці, шоўк, шэсць, грошы, рэчка, гоман.

Азёрны, галасіць, цагляны, гады, праразаць, танюсенькі, эканамічны, вастрыць, учарашні, дабрыня, гарадскі, навіна, каляровы, жалудовы, спрачацца, расшнураваць, дапусціць, цана, начны, іграць, званіць, каласы, ламаць, касмічны, паясок, грабец, шаўковы, шарсцяны, грашыма, рака, гаманіць.

Заданне 3

Запішыце па-беларуску наступныя словы:

Биолог, национальность, шампиньон, район, йог, доминион, проект, гигиена, официант, грандиозный, биосфера, фиалка, экспрессионизм, абитуриент, филиал, химия, чемпионат, диапазон, церемониальный, саквояж, артерия, рационализатор, пианино, миниатюра, реализм, радиатор, биогенез.

Біёлаг, нацыянальнасць, шампіньёны, раён, ёг, дамініён, праект, гігіена, афіцыянт, грандыёзны, біясфера, фіялка, экспрэсіянізм, абітурыент, філіял, хімія, чэмпіянат, дыяпазон, цырыманіяльны, сакваяж, артэрыя, рацыяналізатар, піяніна, мініяцюра, рэалізм, радыятар, біягенез.

Заданне 4

Устаўце ў словах прапушчаныя літары:

ПроСьба (с, з), бараЦьба (дз, ц), раЗдаць (с, з), сцеЖка (ш, ж), чуБ (б, п), гоД (т, д), фуТбол (т, д), паДтэкст (т, д), снеГ (г, х), слеД (т, д), дзеЖка (ж, ш), клаДка (т, д), ноЖ (ж,ш), лоДка (д, т), ваКзал (г, к), у жыЦе (т, ц), на завоДЗе (д, дз), універсіТэт (т, ц), па гораДЗе (д, дз), у лісЦе (т, ц), бараЗНа (зн, здн), поСНы (стн, сн), шчаСЛівы (стл, сл), міласэРНы (рдн, рн), мунДЗір (д, дз), апТэка (т, ц).

Заданне 5

Дзе трэба ўстаўце мяккі знак ці апостраф і размясціце словы ў слупкі табліцы:

Пугаўё, вярхоўе, мулЬтыплікацыя, ласЬён, глянЬма, ,міжтраўе, калЬян, Змітрок, аб’інець.

Словы
са змякчальным мяккім знакам	з раздзяляльным мяккім знакам	з апострафам	без мяккага знака і апострафа
хтосЬці пяцЬдзесят каменЬчык глянЬце маленЬкі песенЬка бацька у ВязЬме велЬмі пісьменнік	НЬю-Дэлі мадэлЬер рэлЬеф пашталЬён ВасілЬеў	В’етнам п'едэстал Прымор'е з'яднаць узгор'е суб'ектывізм раз'яднаць з'ява кап'ё аб'ехаць уз'езд аб'ектыўны суднапад'ёмны аб'есціся	калоссе павуцінне змена свет Палессе

Заданне 6

Да дадзеных слоў падбярыце аднакаранёвыя з падоўжанымі зычнымі (напрыклад: забыць – забыццё):

Вітаць, світаць, мазь, за бродам, корань, адзець, сто гадоў, заміраць, навокал, за полем, вясёлы.

Вітанне, світанне,маззю,заброддзе, карэнны, адзенне,стагоддзе, заміранне, наваколле, запалле, весяліцца.

Заданне 7

Укажыце правільны канчатак роднага склону назоўнікаў:

ВопытУ (а, у), выбарУ (а, у), выхадУ(а, у), крытэрыЮ (я, ю), суб’ектА (а, у), маніторА (а, у), газУ (а, у), курсУ (а, у), эфектУ (а, у), стартУ (а, у), інтэрвалУ (а, у), інстытутА(а, у), рынкУ (а, у), вынікУ (а, у), братА (а, у), рамантызмУ (а, у), грукатУ (а, у), філолагА (а, у), нажА (а, у), дзейнікА (а, у), лесУ (а, у), камітэтА (а, у), мёдУ (а, у), ГомелЯ(я, ю).

Заданне 8

Пастаўце наступныя назоўнікі ў месны склон, запішыце:

Кантроль, прадукт, бюджэт, лідар, дагавор, электрод, робат, холад, інструмент, вольт, біяграфія, спіс, Васіль, шлях, гай, снег, слоўнік, торф.

Аб кантролі, аб прадукце, аб бюджэце, аб лідару, аб дагаворы, аб электродзе, аб робаце, аб холадзе, аб інструменце, аб вольце, аб біяграфіі, аб спісе, аб Васілю, аб шляху, аб гаі, аб снезе, аб слоўніку, аб торфе.

Заданне 9

Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову:

Благодарить сестру, просить друга, извините меня, шутить над ребёнком, смеяться над сестрой, идти за водой, послать за сестрой, отправиться за грибами, ходить по вечерам, летать по ночам, видеться по субботам, встречаться по выходным, говорить о погоде, думать о весне, беспокоиться о родителях, больше его, старше сестры, женился на Тане, поехать за дровами, около трёх часов.

Дзякаваць сястрЫ, прасіць сябра, прабачце МНЕ, жартаваць над дзіцем, смяяцца З СЯСТРЫ, ісці Па ВАДУ, паслаць ПА сястру, адправіцца ПА ГРЫБЫ, хадзіць па вечарам, лётаць па начах, бачыцца па суботах, сустракацца па выхАдных, казаць пра надвор'е, думаць пра вясну, турбавацца пра бацькоў, большЫ ЗА яго, старэйШЫ ЗА сЯстру, АЖАНІЦЦА З ТАНЯЙ, паехаць ПА ДРОВЫ, каля трох гадзін.

Заданне 10

Карыстаючыся тлумачальнымі даведнікамі, дайце азначэнні наступным тэрмінам:

Соцыум, палітыка, гіпотэза, працэс, аргумент, білінгвізм, абсцыса, лексікалогія, артэрыя, аксіёма, дыяметр.

Соцыум – сукупнасць людзей, аб'яднаных гістарычна абумоўленымі сацыяльнымі формамі сумеснага жыцця і дзейнасці.

Палітыка – дзейнасць органаў дзяржаўнай улады і дзяржаўнага кіравання, якая адлюстроўвае грамадскі лад і эканамічную структуру краіны, а таксама дзейнасць партый і іншых арганізацый,грамадскіх груповак, вызначаная іх інтарэсамі і мэтамі.

Гіпотэза – навуковая здагадка, якое высоўваецца для тлумачэння якіх-небудзь з'яў.

Працэс – ход, развіццё якой-небудзь з'явы, паслядоўная змена станаў у развіцці чаго-небудзь.

Аргумент – довад, доказ.

Білінгвізм – ДВУХМОЎЕ

Абсцыса – частка восі правільнай крывой лініі, адрэзаная ардынатаю, якая ідзе строма да восі.

Лексікалогія – раздзел мовазнаўства, у якім вывучаецца лексіка як сукупнасць словаў мовы.

Артэрыя – крывяносны сасуд, які нясе кроў ад сэрца да перыферыі.

Аксіёма – сцвярджэнне, якое прымаецца без доказаў.

Дыяметр – адрэзак, які злучае дзве кропкі на акружнасці (сферы), і які праходзіць праз цэнтр акружнасці (ці сферы), а таксама даўжыня гэтага адрэзка.

.

Заданне 11

Растаўце знакі прыпынку ў наступных сказах (звяртайце ўвагу на правільнае ўжыванне у і ў):

1. Вясной і ўвосень тут нельга было прайсці ні балотам ,ні лесам. (І. Шамякін)

2. Вясёлы, радасны, узбуджаны Лабановіч злушчыўся з натоўпам і згубіўся ў ім. (Я. Колас)

3. Упалі першыя буйныя каплі дажджу, і нібыта крупінкі жывога срэбра задрыжалі і пакаціліся па дарожным пыле. (С. Грахоўскі)

4. Шчасце, кажуць, прыходзіць нечакана.

5. На прыгуменні, поруч з садам, павець з гумном стаяла радам, а пад паветкаю — прылады: вазок, калёсы, панарады, старыя сані, восі, колы і вулляў некалькі на пчолы. (Я. Колас)

6. Вішня не апала — зіма не настала. (Прыказка)

7. Расчасаўшы пышныя кудры, лес па пояс убраўся ў туман. (Я. Колас)

8. Яму проста не верыцца яшчэ, што будзе ён праз якое паўгадзіны ў родным горадзе ,дзе радзіўся ён, рос, жыў, працаваў. (М. Лынькоў)

9. Вясна была ранняя як і звычайна на Палессі. У лясах, на ўгрэвах, снег злазіў борзда і вызваленая з-пад снегу, зямля радасна выглядала на свет жоўтавата-шэрымі плямкамі; ужо выбіваўся і леташні бруснічнік, свежы і сакавіты, сухія галінкі вераску і ягадніку. Побач чыгункі, дзе так прыемна купаліся залатыя косы, сонейка ў зацішку зялёных хвой і чырванаватага маладога бярэзніку, ужо цягнулася доўгая жоўтая паласа адтаўшай зямлі. Яна шырэла з кожным днём, з кожнай гадзінай. (Я. Колас)

10. Прамыя вуглы мы бачым у наваколлі: прамы вугал утвараюць лініі перасячэння сцен і столі ў пакоі, два краі стала прамавугольнай формы і г.д. (Геаметрыя, падручнік для 10 кл.)

11. Можна сабе напрыклад уявіць, што над морам ляціць чайка так, што ўвесь час знаходзіцца над адным і тым жа грэбнем хвалі. (Г.Я. Макішаў)

12. Пры вывучэнні ліній метадам каардынат узнікаюць дзве задачы: 1) па геаметрычных уласцівасцях дадзенай лініі знайсці яе ўраўненне; 2) адваротная задача - па зададзенаму ўраўненню лініі даследаваць яе геаметрычныя ўласцівасці. (Геаметрыя, падручнік для 10 кл.)

13. Любое лічыльнае мноства бясконцае таму, што бясконцым з’яўляецца мноства натуральных лікаў на інтуітыўным узроўні. (І.Р. Кожух)

5