- •Экологическое право Учебное пособие Минск
- •Содержание
- •Принятые сокращения
- •Введение
- •Общая часть
- •Глава I. Экологическое право как отрасль права
- •§ 1. Теоретико-правовые подходы к регулированию отношений в сфере окружающей среды
- •§ 2. Предмет и метод экологического права
- •§ 3. Система экологического права
- •§ 4. Экологическая функция государства и права
- •Нормативные правовые акты
- •Глава II. Источники экологического права
- •§ 1. Понятие и особенности источников экологического права
- •§ 2. Конституция Республики Беларусь как источник экологического права
- •§ 3. Система экологического законодательства
- •§ 4. Закон Республики Беларусь «Об охране окружающей среды»: общая характеристика и место в системе источников экологического права
- •§ 5. Технические нормативные правовые акты в системе источников экологического права
- •Нормативные правовые акты
- •Глава III. Экологические правоотношения
- •§ 1. Понятие экологических правоотношений
- •§ 2. Субъекты экологических правоотношений
- •§ 3. Объекты экологических правоотношений
- •Нормативные правовые акты
- •Глава IV. Экологические права и обязанности граждан Республики Беларусь
- •§ 1. Понятие экологических прав граждан
- •§ 2. Право граждан на благоприятную окружающую среду
- •§ 3. Иные права граждан в области охраны окружающей среды
- •§ 4. Содержание прав граждан в области охраны окружающей среды
- •§ 5. Обязанности граждан в области охраны окружающей среды
- •§ 6. Права и обязанности общественных объединений, осуществляющих деятельность в области охраны окружающей среды
- •Нормативные правовые акты
- •Глава V. Право собственности на компоненты природной среды
- •§ 1. Понятие права собственности на компоненты природной среды
- •§ 2. Формы собственности на компоненты природной среды
- •§ 3. Субъекты права собственности на компоненты природной среды
- •§ 4. Содержание права собственности на компоненты природной среды
- •§ 5. Основания возникновения и прекращения права собственности на компоненты природной среды
- •§ 6. Защита права собственности на компоненты природной среды
- •Нормативные правовые акты
- •Глава VI. Право природопользования
- •§ 1. Понятие и виды права природопользования
- •§ 2. Право общего природопользования
- •§ 3. Право специального природопользования
- •§ 4. Правовые формы природопользования: общая характеристика
- •§ 5. Права и обязанности природопользователей
- •§ 6. Основания возникновения и прекращения права специального природопользования
- •Нормативные правовые акты
- •Глава VII. Государственное управление в области природопользования и охраны окружающей среды
- •§ 1. Понятие и общая характеристика государственного управления в области природопользования и охраны окружающей среды
- •§ 2. Механизм государственного управления в области природопользования и охраны окружающей среды
- •§ 3. Система государственных органов, осуществляющих управление в области природопользования и охраны окружающей среды
- •Нормативные правовые акты
- •Глава VIII. Организационно-правовое обеспечение охраны окружающей среды и экологической безопасности
- •§ 1. Понятие организационно-правовых механизмов охраны окружающей среды
- •§ 2. Планирование природопользования и охраны окружающей среды
- •§ 3. Нормирование и стандартизация в области окружающей среды
- •§ 4. Мониторинг окружающей среды
- •§ 5. Учет в области охраны окружающей среды и использования природных ресурсов
- •§ 6. Лицензирование в области использования природных ресурсов и охраны окружающей среды
- •§ 7. Оценка воздействия на окружающую среду планируемой хозяйственной и иной деятельности
- •§ 8. Экологическая экспертиза
- •§ 9. Контроль в области охраны окружающей среды
- •§ 10. Экологический аудит
- •§ 11. Экологическая сертификация
- •§ 12. Разрешение споров в области использования природных ресурсов и охраны окружающей среды
- •Нормативные правовые акты
- •Глава IX. Правовое обеспечение экономического механизма охраны окружающей среды и природопользования
- •§ 1. Понятие и сущность экономического механизма охраны окружающей среды и природопользования
- •§ 2. Финансирование программ и мероприятий по рациональному использованию природных ресурсов и охране окружающей среды
- •§ 3. Платежи за природопользование
- •§ 4. Экономическое стимулирование охраны окружающей среды
- •§ 5. Экологическое страхование
- •Нормативные правовые акты
- •Глава X. Ответственность в области охраны окружающей среды и природопользования
- •§ 1. Понятие и сущность ответственности в области охраны окружающей среды и природопользования (эколого-правовой ответственности)
- •§ 2. Экологическое правонарушение как основание ответственности в области охраны окружающей среды и природопользования
- •§ 3. Административная ответственность за нарушение экологического законодательства
- •§ 4. Уголовная ответственность за нарушение экологического законодательства
- •§ 5. Особенности применения гражданско-правовой ответственности за нарушение экологического законодательства
- •§ 6. Специальные меры, применяемые при нарушении требований в области охраны окружающей среды
- •§ 7. Правовые формы возмещения вреда, причиненного природной среде в результате правомерной деятельности
- •Нормативные правовые акты
- •Особенная часть
- •Глава XI. Правовое регулирование использования и охраны земель
- •§ 1. Земля как объект использования и охраны
- •§ 2. Право собственности на землю
- •§ 3. Государственное управление землями
- •§ 4. Правовые формы использования земель
- •§ 5. Правовая охрана земель
- •§ 6. Ответственность за нарушение земельного законодательства
- •Список нормативных правовых актов
- •Глава XII. Правовое регулирование использования и охраны недр
- •§ 1. Недра как объект использования и охраны
- •§ 2. Государственное управление недрами
- •§ 3. Право пользования недрами
- •§ 4. Правовая охрана недр
- •§ 5. Ответственность за нарушение законодательства о недрах
- •Нормативные правовые акты
- •Глава XIII. Правовое регулирование использования и охраны вод
- •§ 1. Воды как объект использования и охраны
- •§ 2. Государственное управление водами
- •§ 3. Право водопользования
- •§ 4. Правовая охрана вод
- •§ 5. Ответственность за нарушение водного законодательства
- •Нормативные правовые акты
- •Глава XIV. Правовое регулирование охраны и использования растительного мира
- •§ 1. Растительный мир как объект охраны и использования
- •§ 2. Государственное управление в области обращения с объектами растительного мира
- •§ 3. Право пользования объектами растительного мира
- •§ 4. Правовая охрана и защита растительного мира
- •§ 5. Правовой режим ботанических коллекций
- •§ 6. Ответственность за нарушение законодательства о растительном мире
- •Нормативные правовые акты
- •Глава XV. Правовое регулирование использования и охраны лесов
- •§ 1. Лес как объект использования и охраны
- •§ 2. Государственное управление лесами
- •§ 3. Право лесопользования
- •§ 4. Правовая охрана и защита лесов
- •§ 5. Ответственность за нарушение лесного законодательства
- •Нормативные правовые акты
- •Глава XVI. Правовое регулирование охраны и Использования животного мира
- •§ 1. Животный мир как объект охраны и использования
- •§ 2. Государственное управление в области охраны и использования животного мира
- •§ 3. Право пользования животным миром
- •§ 4. Правовые меры охраны животного мира
- •§ 5. Правовой режим зоологических коллекций
- •§ 6. Ответственность за нарушение законодательства об охране и использовании животного мира
- •Нормативные правовые акты
- •Глава XVII. Правовая охрана атмосферного воздуха
- •§ 1. Атмосферный воздух как объект правовой охраны
- •§ 2. Государственное управление в области охраны атмосферного воздуха
- •§ 3. Правовые меры охраны атмосферного воздуха
- •§ 4. Ответственность за нарушение законодательства об охране атмосферного воздуха
- •Нормативные правовые акты
- •Глава XVIII. Правовая охрана озонового слоя и климата
- •§ 1. Озоновый слой как объект правовой охраны
- •§ 2. Государственное регулирование деятельности в области охраны озонового слоя
- •§ 3. Правовые меры охраны озонового слоя
- •§ 4. Ответственность за нарушение законодательства об охране озонового слоя
- •§ 5. Климат как объект правовой охраны
- •§ 6. Правовое регулирование воздействия на климат
- •Нормативные правовые акты
- •Глава XIX. Правовой режим особо охраняемых природных территорий, объектов и территорий, подлежащих специальной охране
- •§ 1. Понятие и состав особо охраняемых природных территорий и объектов
- •§ 2. Государственное управление в области функционирования и охраны особо охраняемых природных территорий
- •§ 3. Правовой режим заповедников
- •§ 4. Правовой режим национальных парков
- •§ 5. Правовой режим заказников
- •§ 6. Правовой режим памятников природы
- •§ 7. Правовая охрана редких и находящихся под угрозой исчезновения видов растений и животных
- •§ 8. Понятие и правовой режим природных территорий, подлежащих специальной охране
- •§ 9. Ответственность за нарушение законодательства об особо охраняемых природных территориях и объектах
- •Нормативные правовые акты
- •Глава XX. Правовая охрана окружающей среды и обеспечение экологической безопасности в процессе хозяйственной и иной деятельности
- •§ 1. Понятие правового обеспечения экологической безопасности в процессе хозяйственной и иной деятельности
- •§ 2. Экологические требования при осуществлении архитектурной, градостроительной и иной строительной деятельности
- •§ 3. Экологические требования в отношении объектов энергетики
- •§ 4. Экологические требования в отношении нефтегазодобывающих производств, объектов переработки, транспортировки, хранения и реализации нефти и газа
- •§ 5. Правовое обеспечение экологической безопасности транспортных средств
- •§ 6. Экологические требования при эксплуатации объектов сельскохозяйственного назначения
- •§ 7. Экологические требования при осуществлении генно-инженерной деятельности
- •§ 8. Правовое обеспечение радиационной безопасности
- •§ 9. Правовое регулирование обращения с отходами
- •Нормативные правовые акты
- •Глава XXI. Правовая охрана окружающей среды и обеспечение экологической безопасности населенных пунктов
- •§ 1. Понятие правового обеспечения экологической безопасности населенных пунктов
- •§ 2. Экологические требования при размещении и развитии населенных пунктов
- •§ 3. Правовые меры санитарной охраны населенных пунктов
- •Нормативные правовые акты
- •Глава xхii. Правовой режим экологически неблагополучных территорий
- •§ 1. Основания объявления территорий экологически неблагополучными
- •§ 2. Понятие и виды экологически неблагополучных территорий
- •§ 3. Защита территорий от чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера
- •§ 4. Правовой режим территорий, подвергшихся радиоактивному загрязнению в результате катастрофы на Чернобыльской аэс
- •Нормативные правовые акты
- •Основные законодательные акты республики беларусь в области охраны окружающей среды и использования природных ресурсов
- •Международно-правовые акты в области охраны окружающей среды
- •Экологическое право
- •Для высших учебных заведений по специальностям
- •Введение
- •Примерный тематический план по курсу «Экологическое право»
- •Общая часть правовые основы охраны окружающей среды
- •Тема 1. Экологическое право как отрасль права
- •Тема 2. Источники экологического права
- •Тема 3. Экологические правоотношения
- •Тема 4. Экологические права граждан Республики Беларусь
- •Тема 5. Право собственности на компоненты природной среды
- •Тема 6. Право природопользования
- •Тема 7. Государственное управление в области природопользования и охраны окружающей среды
- •Тема 8. Организационно-правовое обеспечение охраны окружающей среды и экологической безопасности
- •Тема 9. Правовое обеспечение экономического механизма охраны окружающей среды и природопользования
- •Тема 10. Ответственность в области охраны окружающей среды и природопользования
- •Особенная часть
- •I. Правовое регулирование использования и охраны компонентов природной среды и природных объектов
- •Тема 11. Правовое регулирование использования и охраны земель
- •Тема 12. Правовое регулирование использования и охраны недр
- •Тема 13. Правовое регулирование использования и охраны вод
- •Тема 14. Правовое регулирование охраны и использования растительного мира
- •Тема 15. Правовое регулирование использования и охраны лесов
- •Тема 16. Правовое регулирование охраны и использования животного мира
- •Тема 17. Правовая охрана атмосферного воздуха
- •Тема 18. Правовая охрана озонового слоя и климата
- •Тема19. Правовой режим особо охраняемых природных
- •II. Правовая охрана окружающей среды и обеспечение экологической безопасности
- •Тема 20. Правовая охрана окружающей среды
- •Тема 21. Правовая охрана окружающей среды
- •Тема 22. Правовое обеспечение экологической безопасности в чрезвычайных экологических ситуациях
- •Специальная часть международно-правовая охрана окружающей среды
- •Тема 23. Понятие и источники международно-правовой охраны окружающей среды
- •Тема 24. Международные правоотношения в области охраны окружающей среды
- •Литература
- •Специальная
- •Дополнительные материалы по темам курса «Экологическое право» содержание
- •Тема 1. Экологическое право как отрасль права т.И. Макарова эколого-правовая концепция как научная основа юридического закрепления отношений в сфере взаимодействия общества с окружающей средой
- •В.Е. Лизгаро, т.И. Макарова терминология экологического права: проблемы единообразного понимания и подоходов к унификации
- •Т.И. Макарова, е.В. Лаевская, в.Е. Лизгаро Теоретико-правовые проблемы кодификации экологического законодательства Республики Беларусь
- •С.А. Калинин теоретико-инструментальный анализ проекта экологического кодекса республики беларусь
- •Н.А. Карпович проект общей части модельного экологического кодекса для государств-участников снг и концептуальные основы кодификации экологического законодательства республики беларусь
- •В.Г. Тихиня нормы международного права об охране окружающей среды в системе законодательства республики беларусь (к вопросу о кодификации экологического законодательства)
- •Тема 4. Экологические права граждан Республики Беларусь е. В. Лаевская защита права на благоприятную окружающую среду как элемент субъективного права
- •Е.В. Лаевская, в.Е. Лизгаро, и.С. Шахрай основные направления совершенствования законодательства об экологической информации
- •Т.И.Макарова доступ к правосудию по вопросам, касающимся окружающей среды: понятие и содержание
- •С.А.Балашенко, е.В. Лаевская судебная защита права на благоприятную окружающую среду: проблемы теории и практики
- •Т.И. Макарова обязанности граждан в области охраны окружающей среды как элемент эколого-правового статуса
- •Литература:
- •Тема 5. Право собственности на компоненты природной среды т.И. Макарова Право частной собственности на природные ресурсы: некоторые теоретические и прикладные проблемы
- •Тема 6. Право природопользования
- •Т.И. Макарова
- •Право общего природопользования:
- •Проблемы правового закрепления
- •И.С.Шахрай основания возникновения права специального пользования природными ресурсами
- •Т.И. Макарова концессия как правовая форма использования природных ресурсов: проблемы правового закрепления
- •Т.И. Макарова сервитут: эколого-правовое содержание института
- •Т.И. Макарова Право природопользования как институт экологического законодательства (к вопросу о разработке Экологического кодексе Республики Беларусь)
- •С. А. Балашенко проблемы государственного управления в области охраны окружающей среды
- •Литература:
- •Тема 9. Правовое обеспечение экономического механизма охраны окружающей среды и природопользования
- •М.Н.Дмитрук
- •Правовое регулирование финансирования природоохранной деятельности
- •(К вопросу о принятии экологического кодекса)
- •Тема 10. Ответственность в области охраны окружающей среды и природопользования
- •Д.М. Демичев
- •Эколого-правовая ответственность:
- •Теория и практика
- •Е.В.Лаевская, в.Е.Лизгаро, и.С.Шахрай возмещение вреда, причиненного окружающей среде: проблемы правового регулирования
- •Е.В. Лаевская, в.Е. Лизгаро, и.С. Шахрай Правовое регулирование Возмещения экологического вреда в свете планируемой кодификации законодательства об охране окружающей среды и природопользовании
- •Тема 11. Правовое регулирование использования и охраны земель
- •Шингель н.А. О совершенствовании юридической структуры земель как объекта правового регулирования
- •Н.А. Шингель проблемы становления земельного законодательства республики беларусь
- •Н.А.Шингель права на землю иностранных субъектов в республике беларусь
- •Игнатович в.В. Государственное управление землями, промышленности транспорта, связи, энергетики: общее и особенное
- •Игнатович в.В. Правовые основания использования земель транспорта в республике беларусь
- •Н.А. Шингель Кодификация экологического законодательства и проблемы правового регулирования земельных отношений
- •Тема 13. Правовое регулирование использования и охраны вод м.М.Иванович понятие трансграничного водного объекта: Сравнительно-правовая характеристика
- •Тема 14. Правовое регулирование охраны и использования растительного мира Шахрай и.С. Становление законодательства Республики Беларусь о растительном мире
- •И.С. Шахрай Обращение с объектами растительного мира: проблемы правового регулирования
- •Н.В. Макарова Растительный мир как компонент природной среды: эколого-правовое понятие
- •Тема 15. Правовое регулирование использования и охраны лесов
- •І.С. Шахрай рэалізацыя экалагічных прынцыпаў права лесакарыстання ў заканадаўстве рэспублікі беларусь
- •І.С. Шахрай права лесакарыстання як праваадносіны
- •Статья опубликована: Шахрай, и.С. Право лесопользования как правоотношение / и.С.Шахрай // Весцi Нац. Акад. Навук Беларусi. Сер. Гуманіт. Навук.. ‑ 2007. ‑ № 1.
- •Тема 16. Правовое регулирование охраны и использования животного мира
- •I.С. Шахрай юрыдычнае паняцце жывёльнага свету
- •Літаратура:
- •Тема 17. Правовая охрана атмосферного воздуха
- •Особенности правовой охраны атмосферного воздуха как компонента природной среды
- •А.А. Жлоба правовые проблемы планирования сети национальных парков
- •Жлоба а.А. Правовые основы регулирования режима национальных парков
- •В.Я. Лізгаро прававая ахова рэдкіх відаў жывёл і раслін
- •Літаратура:
- •Л.А. Самусенко правовое понятие и состав природных рекреационных территорий
- •Литература:
- •Тема 20. Правовая охрана окружающей среды
- •В процессе хозяйственной и иной деятельности
- •М.В. Януш
- •О совершенствовании правового регулирования предупреждения загрязнения окружающей среды
І.С. Шахрай права лесакарыстання як праваадносіны
Як і права прыродакарыстання ў целым, права лесакарыстання можа разглядацца ў якасці прававога інстытута (права лесакарыстання ў аб’ектыўным сэнсе), як сукупнасць правоў і абавязкаў лесакарыстальнікаў (права лесакарыстання в суб’ектыўным сэнсе) і як праваадносіны. Праваадносіны лесакарыстання маюць сваю асобую структуру, якую ствараюць традыцыйна вылучаемыя ў тэорыі права элементы: суб’екты праваадносін, суб’ектыўныя правы і абавязкі бакоў праваадносін, аб’екты праваадносін і фактычныя (рэальныя) паводзіны суб’ектаў [1, с. 389].
Суб’ект права лесакарыстання правамерна разглядаць у двух аспектах: як магчымы па заканадаўству ўладальнік права лесакарыстання і як ўладальнік суб’ектыўнага права карыстання лесам, носьбіт устаноўленых заканадаўствам правоў і абавязкаў, які з’яўляецца суб’ектам правадносін лесакарыстання (лесакарыстальнік) [2, с. 212-213].
У юрыдычнай літаратуры вылучаецца некалькі прымет, неабходных для прызнання асобы суб’ектам права лесакарыстання: праваздольнасць, дзеяздольнасць, знешняя адасобленасць, персаніфікацыя, рэальны ўдзел у праваадносінах і набыццё ўласцівасці суб’екта права з прычыны юрыдычных норм [3, с. 50; 4, с. 51-52].
Знешняя адасобленасць адлюстроўваецца ў тым, што суб’екту права лесакарыстання неабходна валодаць такой ступенню адзінства, якая дазваляла б яму ажыццяўляць гападарчую дзейнасць у адносінах да лесу як прыроднага аб’екта [3, с. 51-52]. Дадзеную прымету трэба ўдакладніць, зыходзячы з норм грамадзянскага заканадаўства, якія вызначаюць паняцці «фізічныя асобы» і «юрыдычныя асобы».
Грамадзянскі кодэкс Рэспублікі Беларусь ад 7 снежня 1998 г. [5] (далей – ГК) раскрывае змест паняцця «грамадзяне (фізічныя асобы)» на падставе наступных характарыстык: праваздольнасць; імя і месца жыхарства; дзеяздольнасць; недапушчальнасць пазбаўлення праваздольнасці і дзеяздольнасці грамадзян інакш як у выпадках і ў парадку, устаноўленых законам; прадпрымальніцкая дзейнасць, маёмасная адказнасць грамадзяніна, эканамічная неплацежаздольнасць (банкруцтва) індывідуальнага прадпрымальніка; рэгістрацыя актаў грамадзянскага стану (арт. 16‑43 ГК). Адзначым, што тэрмінам «фізічныя асобы» ахопліваюцца як грамадзяне Рэспублікі Беларусь, так і замежныя грамадзяне і асобы без грамадзянства. Фізічная асоба – гэта абстрактны чалавек, які не «прывязаны» да грамадзянства якой-небудзь краіны [1, с. 391; 4, с. 54; 6, с. 151].
Зыходзячы з норм арт. 44 ГК, юрыдычнай асобай з’яўляецца арганізацыя, якая валодае такімі прыметамі, як арганізацыйнае адзінства, наяўнасць адасобленай маёмасці, самастойна адказвае па ўсіх сваіх абавязках сваёй маёмасцю, выступае ў грамадзянскім абароце і ў любым судзе ад свайго імя [6, с. 96].
Кожны суб’ект права лесакарыстання павінен валодаць праваздольнасцю, г.зн. прызнаваемай нормамі ляснога заканадаўства здольнасцю мець суб’ектыўныя юрыдычныя правы і несці пэўныя абавязкі, а таксама дзеяздольнасцю – здольнасцю сваімі дзеяннямі набываць і ажыццяўляць гэтыя правы і абавязкі [1, с. 390].
У адпаведнасці з арт. 9 Ляснога кодэкса Рэспублікі Беларусь ад 14 ліпеня 2000 г. [7] (далей ‑ ЛК), суб’ектамі лясных адносін могуць быць Рэспубліка Беларусь, адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі Рэспублікі Беларусь, юрыдычныя і фізічныя асобы Рэспублікі Беларусь і замежных дзяржаў, а таксама асобы без грамадзянства. Відавочна, што ў дадзеным выпадку пералічаны суб’екты адносін у аб’ектыўным сэнсе, а не ўдзельнікі пэўных, ужо ўзнікшых і існуючых праваадносін.
Лесакарыстальнікі з’яўляюцца суб’ектамі пэўных праваадносін; у адпаведнасці з арт. 1 ЛК, гэта юрыдычныя або фізічныя асобы, якім ва ўстаноўленым заканадаўствам парадку дадзена права карыстання лесам (ляснымі рэсурсамі). Названую норму трэба дапоўніць указаннем на тое, што лесакарыстальнікамі прызнаюцца таксама грамадзяне, якія ажыццяўляюць права агульнага лесакарыстання без перадачы ім пэўнага ўчастка ляснога фонду.
Праваздольнасць суб’ектаў адносін лесакарыстання, такім чынам, выяўляецца ў абстрактнай магчымасці ажыццяўляць сваё права. Значыць, суб’ектам права лесакарыстання можа прызнавацца асоба, якая валодае лясной праваздольнасцю, нават калі ў дадзены момант яна не ажыццяўляе права карыстання лесам.
Персаніфікацыя суб’екта права спецыяльнага лесакарыстаня выяўляецца ў замацаванні за ім пэўнага вызначанага ўчастка лесу, што атрымлівае сваё юрыдычнае афармленне ў дазвольных дакументах [3, c. 51].
На падставе ляснога заканадаўства могуць быць прапанаваны розныя класіфікацыі суб’ектаў права лесакарыстання. Так, напрыклад, яны могуць быць падзелены па прадмету карыстання на карыстальнікаў драўнінай на пні, жывіцай, другараднымі ляснымі рэсурсамі, пабочнымі рэсурсамі лесу, іншымі карыснымі ўласцівасцямі лесу.
Заканадаўства савецкага пэрыяду давала падставы для падзелу суб’ектаў права лесакарыстання на асноўных нарыхтоўшчыкаў, саманарыхтоўшчыкаў (асобныя прадпрыемствы, калгасы, сялянскія школы і іншыя мясцовыя спажыўцы) і асобных грамадзян [8, с. 44; 9, с. 309-311].
Трэба адзначыць, што ў цяперашні час у заканадаўстве і на практыцы таксама ўжываецца тэрмін «саманарыхтоўка» драўніны [10]. Вывучэнне дакументацыі архіва Мінскага вытворчага лесагаспадарчага аб’яднання (далей – ВЛГА) сведчыць аб тым, што «саманарыхтоўшчыкамі» могуць быць юрыдычныя асобы, індывідуальныя прадпрымальнікі і грамадзяне, якія ажыццяўляюць нарыхтоўку драўніны для задавальнення сваіх патрэб. Такім чынам, і ў цяперашні час правамерна выдзяленне такой групы суб’ектаў права лесакарыстання, якія ажыццяўляюць нарыхтоўку лясных рэсурсаў як саманарыхтоўшчыкі; пры гэтым нарыхтоўка ажыццяўляецца імі не ў якасці аднаго з відаў камерцыйнай дзейнасці, а для задавальнення сваіх патрэб.
У залежнасці ад падстаў узнікнення права лесакарыстання магчыма выдзяленне дзвюх груп суб’ектаў: якія ажыццяўляюць карыстанне на падставе дазвольных дакументаў (суб’екты права спецыяльнага лесакарыстання) і грамадзяне, якія ажыццяўляюць агульнадаступнае карыстанне ляснымі рэсурсамі.
Найбольш істотнае значэнне для даследавання прававога статуса суб’ектаў права лесакарыстання мае іх падзел на дзве групы: суб’екты, якія надзелены правам вядзення лясной гаспадаркі (юрыдычныя асобы, якія вядуць лясную гаспадарку), і іншыя лесакарыстальнікі.
У літаратуры адзначаецца, што вядзенне лясной гаспадаркі – прымета, якая дае адпаведным суб’ектам магчымасць здзяйсняць праваўстанаўліваючыя дзеянні, у выніку якіх узнікаюць, змяняюцца і спыняюцца лясныя праваадносіны [3, с. 54]. Так, заканадаўствам Рэспублікі Беларусь прадугледжана, што юрыдычныя асобы, якія вядуць лясную гаспадарку, ажыццяўляюць шэраг кіраўніцкіх функцый, у прыватнасці, даюць участкі ляснога фонду ў карыстанне для ажыццяўлення пабочнага лесакарыстання (акрамя карыстання сельскагаспадарчымі ўгоддзямі) і нарыхтоўцы другарадных лясных рэсурсаў, штогод адводзяць лесасекі, выдаюць лесарубныя білеты, ордэры і лясныя білеты (арт.арт. 22, 41 ЛК), ведуць улік ляснога фонду (п. 6 Парадку вядзення дзяржаўнага ўліку дзяржаўнага ляснога фонду, зацв. Пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 12 ліпеня 2001 г. № 1032 [11]).
У той жа час юрыдычныя асобы, якія вядуць лясную гаспадарку, маюць права ажыццяўляць права лесакарыстання. Пры гэтым яны павінны афармляць лесарубны білет, ордэр, лясны білет на агульных падставах. Сам лесагаспадарчы працэс уяўляе сабой карыстанне лесам, паколькі звязаны з ажыццяўленнем мерапрыемстваў, накіраваных на забеспячэнне эфектыўнага ўзнаўлення лясоў, стварэнне новых лясных насаджэнняў, захаванне асяроддзеўтвараючых, водаахоўных, ахоўных, санітарна-гігіенічных, аздараўленчых і іншых функцый лясоў, а таксама біялагічнай і і ландшафтнай разнастайнасці, генафонду лясоў [9, с. 306]. Пры гэтым праводзяцца высечкi прамежкавага карыстання і іншыя высечкi, ажыццяўляецца ўход за лясамі і іншыя віды дзейнасці па карыстанню лесам (арт. 23 ЛК).
Сярод пералічаных у арт. 10 ЛК органаў дзяржаўнага кіравання ў сферы выкарыстання, аховы і ўзнаўлення лясоў юрыдычныя асобы, якія вядуць лясную гаспадарку прама не называюцца, аднак указваецца, што спецыяльна ўпаўнаважаны Рэспубліканскі орган дзяржаўнага кіравання ў галіне выкарыстання, аховы, абароны ляснога фонду і ўзнаўлення лясоў (Міністэрства лясной гаспадаркі; далей – Мінлясгас [12]) ажыццяўляе ўскладзеныя на яго паўнамоцтвы непасрэдна і праз свае тэрытарыяльныя органы.
У якасці абласных тэрытарыяльных органаў кіравання Мінлясгаса выступаюць Вытворчыя лесагаспадарчыя аб’яднанні. Так, у адпаведнасці са Статутам, Мінскае ВЛГА ў сваёй дзейнасці падпарадкавана Мінлясгасу, ад яго імя і ў межах сваёй кампетэнцыі ажыццяўляе дзяржаўнае кіраванне і дзяржаўны кантроль за вядзеннем лясной гаспадаркі на тэрыторыі галіне, а таксама за дзейнасцю лясгасаў. Дзяржаўныя лесагаспадарчыя ўстановы галіне (лясгасы) уваходзяць у склад Мінскага ВЛГА [13]. У статутах юрыдычных асоб, якія вядуць лясную гаспадарку, і уваходзяць у сістэму Мінлясгаса, устаноўлена, што на іх ускладаюцца функцыі кіравання лясамі ў сістэме названага Міністэрства [14]. Такім чынам, на падставе разгледжаных палажэнняў статутаў можна зрабіць выснову аб тым, што юрыдычныя асобы, якія вядуць лясную гаспадарку, з’яўляюцца тэрытарыяльнымі органамі Мінлясгаса.
У той жа час у лясным заканадаўстве (напрыклад, у Парадку вядзення дзяржаўнага ўліку дзяржаўнага ляснога фонду) паняцці «тэрытарыяльныя органы Мінлясгаса» і «юрыдычныя асобы, якія вядуць лясную гаспадарку», ужываюцца як розныя, што ўскладняе вырашэнне праблемы вызначэння прававога статусу юрыдычных асоб, якія вядуць лясную гаспадарку.
У пераліку юрыдычных асоб, надзеленых правам вядзення лясной гаспадаркі, які змяшчаўся ў арт. 21 ЛК, выкарыстоўваліся розныя назвы, напрыклад, лясгасы, лясніцтвы, дзяржаўныя прыродаахоўныя ўстановы (якія ажыццяўляюць кіраванне запаведнікамі і нацыянальнымі паркамі), лесагаспадарчыя прадпрыемствы, лесапаркавая гаспадарка. Такім чынам, у адных выпадках дадзеныя юрыдычныя асобы называліся прадпрыемствамі, з чаго вынікала, што яны не з’яўляюцца органамі дзяржаўнага кіравання, а ў другіх – прама ўказвалася на ажыццяўленне імі кіраўніцкай дзейнасці. Дадзеная тэрміналагічная супярэчнасць была ліквідавана Законам ад 27 лютага 2004 г. № 271‑З «Аб унясенні змяненняў і дапаўненняў у Лясны кодэкс Рэспублікі Беларусь» [15]. Аднак праблема падзелу кіраўніцкіх і карыстальніцкіх функцый юрыдычных асоб, якія вядуць лясную гаспадарку, не была вырашана.
У літаратуры неаднаразова ўказвалася на недапушчальнасць валодання правамоцтвам перадачы лясоў у карыстанне і правамоцтвам карыстання лясамі адной асобай [3, с. 54; 16, с. 18-27]. Недапушчальнасць сумяшчэння функцый дзяржаўнага рэгулявання, кіравання і кантролю ў галіне аховы навакольнага асяроддзя і функцый прыродакарыстання абвешчана Канцэпцыяй дзяржаўнай палітыкі Рэспублікі Беларусь у галіне аховы навакольнага асяроддзя, зацвержанай Пастановай Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь ад 6 верасня 1995 г. № 3851‑XII [17] і Законам Рэспублікі Беларусь «Об ахове навакольнага асяроддзя» (у рэдакцыі Закона ад 17 ліпеня 2002 г. № 126‑З) [18] у якасці аднаго з асноўных прынцыпаў аховы навакольнага асяроддзя. Ня гледзячы на гэта, у лясным заканадаўстве па‑ранейшаму замацоўваецца няпэўны статус юрыдычных асоб, якія вядуць лясную гаспадарку, і прадугледжваецца ажыццяўленне імі як кіраўніцкіх, так і карыстальніцкіх функцый.
У літаратуры прапаноўваюцца розныя варыянты вырашэння ўказанай праблемы. Так, напрыклад, на базе юрыдычных асоб, якія вядуць лясную гаспадарку, магчыма стварэнне дзяржаўнай установы, якая выконвае выключна кіраўніцкія функцыі ў якасці тэрытарыяльнага органа дзяржаўнага кіравання лясной гаспадаркай, і дзяржаўнага унітарнага прадпрыемства, не падпарадкаванага непасрэдна Мінлясгасу, якое выконвае гаспадарчыя функцыі ў сферы рацыянальнага выкарыстання, узнаўлення, аховы і абароны лясоў [19]. Іншы варыянт дапускае надзеленне юрыдычных асоб, якія вядуць лясную гаспадарку, толькі кіраўніцкімі паўнамоцтвамі і перадачу функцый па ажыццяўленню лесааднаўленчых работ іншым суб’ектам на падставе дагавора, напрыклад, доўгатэрміновай арэнды [16, с. 19; 20].
Аб’яднанне функцый дзяржаўнага кіравання ляснымі рэсурсамі і лесакарыстання негатыўна адлюстроўваецца на стане лясоў. Таму, з улікам вышэйсказанага, лясное заканадаўства патрабуе істотнага змянення ў мэтах падзелу функцый дзяржаўнага кіравання і лесакарыстання, дакладнага вызначэння прававога стану юрыдычных асоб, якія вядуць лясную гаспадарку; пры гэтым за аснову можа быць узяты адзін з разгледжаных варыянтаў.
Уяўляе цікавасць пытанне аб аб’екце праваадносін лесакарыстання. Трэба адзначыць, што ў літаратуры па агульнай тэорыі права выказваюцца розныя меркаванні адносна вызначэння аб’екта праваадносін. У дадзеным даследаванні мы грунтуемся на пазіцыі, згодна з якой у якасці аб’ектаў праваадносін выступаюць матэрыяльныя, духоўныя і іншыя даброты, на дасягненне, выкарыстанне або ахову якіх накіраваны інтарэсы бакоў праваадносін і дзеля чаго рэалізуюцца іх суб’ектыўныя правы і абавязкі [1, с. 399].
У адпаведнасці з арт. 8 ЛК, аб’ектамі лясных адносін з’яўляюцца лясны фонд, асобныя часткі ляснога фонду, права карыстання імі; аб’екты лясных адносін выкарыстоўваюцца і ахоўваюцца з улікам многафункцыянальнага значэння лясоў, а таксама прызнання іх асноўным сродкам вытворчасці ў лясной гаспадарцы.
У залежнасці ад падстаў узнікнення адпаведных праваадносін могуць быць выдзелены дзве групы аб’ектаў права лесакарыстання: агульныя і канкрэтныя. У якасці агульнага аб’екта выступае адзіны лясны фонд, які падзяляецца на групы і катэгорыі ахоўнасці лясоў. Лясны фонд з’яўляецца аб’ектам права лесакарыстання пры ажыццяўленні грамадзянамі агульнага карыстання ляснымі рэсурсамі. Канкрэтны аб’ект – участак ляснога фонду, іншымі словамі, частка адзінага ляснога фонду – перадаецца суб’ектам права спецыяльнага лесакарыстання на падставе адпаведных дазвольных дакументаў. Індывідуалізацыя аб’екта права лесакарыстання ажыццяўляецца шляхам вызначэння ў адпаведных дакументах межаў, месцазнаходжання, памеру ўчастка ляснога фонду [3, с. 32; 4, с. 20].
Арт. 8 Ляснога кодэкса Рэспублікі Беларусь, таксама як і арт. 6 Ляснога кодэкса Расійскай Федэрацыі ад 22 студзеня 1997 г. [23], адносіць да аб’ектаў лясных адносін і права карыстання ўчасткамі ляснога фонду. Пры гэтым, як падкрэсліваецца ў літаратуры, «аб’ядноўваюцца паняцці прадмета (аб’екта) прававога рэгулявання і суб’ектыўнага права лесакарыстання» [4, с. 19-20]. Сапраўды, згодна з ўзятым за аснову разумення аб’екта праваадносін, адрозніваюцца паняцці аб’екта праваадносін, які складаецца з матэрыяльных, духоўных і іншых даброт, і суб’ектыўных правоў і абавязкаў, якія накіраваны на выкарыстанне і ахову гэтых аб’ектаў.
Вялікае значэнне для вызначэння прававога рэжыму аб’ектаў права лесакарыстання мае вылучэнне ў лясным фондзе першай і другой груп лясоў, а таксама катэгорый ахоўнасці. Крытэрыямі размежавання лясоў на групы з’яўляецца, у адпаведнасці з Правіламі аднясення лясоў да груп і катэгорый ахоўнасці, выдзялення асабліва ахоўных участкаў лесу, зацверджанымі Пастановай Камітэту лясной гаспадаркі пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 21 лютага 2003 г. № 2 [24], іх эканамічнае, экалагічнае і сацыяльнае значэнне, месцазнаходжанне і выконваемыя функцыі.
У адпаведнасці з арт. 16 ЛК, да першай групы лясоў адносяцца лясы, размешчаныя на асабліва ахоўваемых прыродных тэрыторыях; лясы асабліва каштоўных участкаў ляснога фонду, якія маюць генетычнае, навуковае і гісторыка-культурнае прызначэнне; водаахоўныя лясы (забаронныя палосы лясоў і лясы ў межах водаахоўных зон па берегах рэк, азёраў, вадасховішчаў і іншых водных аб’ектаў); ахоўныя лясы (супрацьэразійныя лясы, абаронныя палосы лясоў уздоўж чыгунак і аўтамабільных дарог агульнага карыстання); санітарна-гігіенічныя і аздараўленчыя лясы (гарадскія лясы, лясы зялёных зон навокал гарадоў, іншых населеных пунктаў і прамысловых прадпрыемтваў, у тым ліку лясы лесапаркавых частак зялёных зон, лясы першага і другога паясоў зон санітарнай аховы крыніц водазабеспячэння і лясы акруг санітарнай аховы курортаў (курортныя лясы). Водаахоўныя, ахоўныя, санітарна-гігіенічныя і аздараўленчыя лясы, у адпаведнасці з арт. 63 Закона «Об ахове навакольнага асяроддзя», падлягаюць спецыяльной ахове.
Другую групу складаюць эксплуатацыйнныя лясы, да якіх аднесены лясы, якія не ўвашлі ў першую групу.
У залежнасці ад выконваемых функцый экалагічнага характару ў лясах першай групы вылучаюцца катэгорыі ахоўнасці. Катэгорыяй ахоўнасці лясоў з’яўляецца прававы рэжым, устаноўлены ў адносінах да часткі ляснога фонду, вылучанай ва ўстаноўленым парадку ў сувязі з асаблівым ахоўным, водаахоўным, санітарна-гігіенічным, рэкрэацыйным, навуковым, гістарычным або іншым спецыяльным значэннем для выкарыстання пераважна для адной з указаных мэт [3, с. 48]. Так, напрыклад, ахоўныя лясы падзяляюцца на супрацьэразійныя лясы, абаронныя палосы лясоў уздоўж чыгунак і аўтамабільных дарог агульнага карыстання.
Важна, каб названыя групы лясоў і катэгорыі ахоўнасці адназначна трактаваліся не толькі ў лясным, але і ў іншых галінах заканадаўства. Напрыклад, у водным заканадаўстве выкарыстоўваецца тэрмін «лясы першай групы ахоўнасці» [25], а ў арт. 41 КоЗ выдзяляюцца «лясы з асаблівым рэжымам лесакарыстання (лесапаркі, гарадскія лясы, лесапаркавыя часткі зялёных зон, супрацьэразійныя лясы)». Дадзеныя нормы неабходна прывесці ў адпаведнасць з лясным заканадаўствам.
У лясах абедзвюх груп могуць быць вылучаны асабліва ахоўныя ўчасткі з абмежаваным рэжымам лесакарыстання – глебаахоўныя ўчасткі лесу ўздоўж схілаў яраў, прыбярэжныя палосы па берагах водных аб’ектаў, месцы пражывання і распаўсюджвання рэдкіх і знаходзячыхся пад пагрозай знікнення дзікіх жывёл, раслін, асабліва ахоўваемыя часткі заказнікаў, узлессі на межах населеных пунктаў і інш.
Прадугледжаны лясным заканадаўствам падзел лясоў на групы неадназначна ацэньваецца ў літаратуры. Так, прадстаўнікі лесагаспадарчай навукі прапаноўваюць увесці замест безыменных груп лясоў такія катэгорыі як запаведныя (лясы асабліва ахоўваемых прыродных тэрыторый); ахоўныя (супрацьэразійныя лясы, забаронныя палосы ўздоўж рэк, гарадскія лясы, лесапаркавыя зялёныя зоны і г.д.); эксплуатацыйнныя лясы [26]. Выказваецца таксама меркаванне аб неабходнасці выдзялення поруч з імі радыеактыўных лясоў у якасці часовай групы аж да іх ачышчэння [27]. Пры гэтым адзначаецца, што такое дзяленне дазволіла б зменшыць колькасць катэгорый лясоў і наблізіць лясную статыстыку да міжнародных стандартаў.
Аднак трэба згадзіцца з тым, што любая класіфікацыя ў пэўнай ступені ўмоўная. Змяненне існуючага дзялення лясоў не вырашыць праблему забеспячэння іх рацыянальнага выкарыстання і аховы, але можа парушыць пераемнасць іх эколага-эканамічнай і сацыяльнай ацэнкі і пацягне за сабой значныя затраты на змяненне заканадаўства [28]. На дадзеным этапе, на нашу думку, неабходна не кардынальнае змяненне класіфікацыі лясоў, а ўдасканаленне прававога рэжыму кожнай з існуючых груп і катэгорый ахоўнасці.
Нормы ляснога заканадаўства, якія вызначаюць асаблівасці лесакарыстання ў асобных лясах з улікам іх мэтавага прызначэння і прыродных асаблівасцей, дазваляюць вылучыць у складзе ляснога фонду лясы, размешчаныя на ўчастках ляснога фонду, дадзеных для патрэб абароны (арт. 65 ЛК), у пагранічнай зоне і пагранічнай паласе [29], а таксама на забруджаных радыенуклідамі землях [30].
Юрыдычны змест праваадносін лесакарыстання складаюць суб’ектыўныя правы і абавязкі лесакарыстальнікаў, якія характарызуюцца пэўным адзінствам, якое абумоўлена адзінствам шэрагу рысаў прававога рэжыму лясоў як прыроднага аб’екта, у тым ліку і тым, што лясы ў Рэспубліцы Беларусь з’яўляюцца аб’ектам выключнай дзяржаўнай уласнасці.
У агульным выглядзе правы і абавязкі лесакарыстальнікаў пералічаны ў арт. 46‑47 ЛК. Лесакарыстальнікі маюць права атрымліваць інфармацыю аб участках ляснога фонду, перадаваемых ім у карыстанне; ажыццяўляць лесакарыстанне ў межах тых аб’ёмаў, відаў і тэрмінаў, якія ўказаны ў дакументах на лесакарыстанне; ва ўстаноўленым парадку пракладваць на тэрмін лесакарыстання дарогі і ўзводзіць збудаванні.
У арт. 47 ЛК змяшчаецца дастаткова шырокі пералік абавязкаў лесакарыстальнікаў, у прыватнасці, абавязкі па мэтаваму выкарыстанню ўчасткаў ляснога фонду; звязаныя з неабходнасцю аховы лясоў і іншых прыродных аб’ектаў, у тым ліку зямель ляснога фонду ў працэсе лесакарыстання; па рацыянальнаму выкарыстанню ўсіх лясных рэсурсаў; па правядзенню лесаўзнаўленчых мерапрыемстваў; накіраваныя на своечасовае ўнясенне плацяжоў за лесакарыстанне; звязаныя з дзейнасцю органаў, якія ажыццяўляюць дзяржаўнае кіраванне і дзяржаўны кантроль у галіне выкарыстання, аховы ляснога фонду і ўзнаўлення лясоў.
Асаблівае значэнне маюць устаноўленыя заканадаўствам абавязкі лесакарыстальнікаў, накіраваныя на забеспячэнне рацыянальнага лесакарыстання, ахову прыродных рэсурсаў, іншымі словамі, правілы экалагічна абгрунтаваных паводзін лесакарыстальнікаў [31, с. 488].
У прыватнасці, лясное заканадаўства прадугледжвае, што лесакарыстальнікі абавязаны весці работы, нарыхтоўку і збор лясных рэсурсаў спосабамі, якія папярэджваюць узнікненне эрозіі глебы, пашкоджанне і знішчэнне дрэў, хмызнякоў і іншай расліннасці, выключаюць або абмяжоўваюць негатыўнае ўздзеянне лесакарыстання на стан і ўзнаўленне лясоў, а таксама на стан вод і іншых прыродных аб’ектаў [32]. Пры нарыхтоўцы і тралёўцы драўніны, нарыхтоўцы і зборы іншай лясной прадукцыі павінны прымяняцца тэхніка і тэхналогіі, якія выключаюць спусташэнне лясных рэсурсаў, забяспечваюць максімальнае захаванне біялагічнай разнастайнасці і своечасовае ўзнаўленне лясоў. На лесакарыстальнікаў можа быць ускладзены абавязак праводзіць мерапрыемствы па іх аднаўленню і павышэнню прадукцыйнасці ўчасткаў ляснога фонду.
Лесакарыстальнікі не павінны дапускаць засмечвання лясоў, зняшчэння жывёл, разбурэння мурашнікаў, гнездаванняў птушак і іншых дзеянняў, якія пагражаюць захаванню асяроддзя пражывання жывёл, а таксама асяроддзя вырастання раслін. На захаванне прыродных рэсурсаў накіравана норма, якая прадугледжвае абавязак лесакарыстальнікаў праводзіць на ўчастках ляснога фонду, дадзеных ім у карыстанне, супрацьпажарныя мерапрыемствы, а ў выпадку ўзнікнення ляснога пажару – забяспечваць апавяшчэнне дзяржаўнай лясной аховы і аказваць садзейнічанне ў яго тушэнні (арт. 80 ЛК, п. 128 Правілаў нарыхтоўкі другарадных лясных рэсурсаў і ажыццяўлення пабочнага лесакарыстання, зацверджаных Пастановай Міністэрства лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь ад 20 сакавіка 2001 г. № 4 [33]).
У мэтах рацыянальнага выкарыстання рэсурсаў лесу лесакарыстальнікі павінны праводзіць ачыстку лесасек ад посечаных астаткаў, ажыццяўляць збор драўняных адходаў, якія ствараюцца пры ажыццяўленні розных відаў высечкi, нарыхтоўцы галін, вяршынь, сучча, кары, драўніннай зелені, у адпаведнасці з патрабаваннямі, якія выкладзены ў лесарубным білеце (ордэры). Такія адходы могуць выкарыстоўвацца юрыдычнымі асобамі для ўласных патрэб або рэалізоўвацца спажыўцам [34].
Лесакарыстальнікі абавязаны праводзіць лесаўзнаўленчыя мерапрыемствы за свой кошт або кампенсаваць кошт лесаўзнаўленчых работ на ўчастках, дзе па іх віне знішчаны падрост або загінулі лясныя насаджэнні (арт. 47 ЛК).
Трэба згадзіцца з выказанай у літаратуры думкай аб тым, што ў лясным заканадаўстве трэба больш падрабязна ўрэгуляваць абавязкі лесакарыстальнікаў зямельна-прававога характару, паколькі пры ажыццяўленні лесакарыстання зямля выкарыстоўваецца ў якасці прасторава-тэрытарыяльнага базісу; пры гэтым часта робіцца істотны ўплыў на яе стан [35, с. 64].
На змест правоў і абавязкаў лесакарыстальнікаў аказвае ўплыў шэраг абставін, у прыватнасці, від лесакарыстання, асаблівасці саміх суб’ектаў, падставы ўзнікнення права карыстання, характарыстыкі прававога рэжыму ўчастка ляснога фонду, дзе ажыццяўляецца дадзены від дзейнасці.
Правы і абавязкі лесакарыстальнікаў канкрэтызуюцца ў рашэннях органаў дзяржаўнага кіравання аб перадачы ўчасткаў ляснога фонду ў карыстанне, дагаворах, пратаколах аб выніках аўкцыёнаў на ажыццяўленне лесакарыстання, ліцэнзіях, а таксама ў лесарубным білеце, ордэры, лясным білеце. Суб’екты права спецыяльнага лесакарыстання маюць права ажыццяўляць толькі ўказаны ў дазвольных дакументах від лесакарыстання ва ўстаноўленым аб’ёме і вызначаныя тэрміны на пэўным ўчастку ляснога фонду (арт. 43, 46 ЛК).
Такім чынам, праваадносіны лесакарыстання маюць шэраг асаблівасцей, якія вынікаюць з асаблівасцей лесу як прыроднага рэсурсу. Змест праваадносін лесакарыстання характарызуецца існаваннем экалагічных абмежаванняў правоў і абавязкаў лесакарыстальнікаў, накіраваных на захаванне лясоў, іншых прыродных рэсурсаў і навакольнага асяроддзя ў цэлым. .
Литература:
В и ш н е в с к и й А.Ф., Г о р б а т о к Н.А., К у ч и н с к и й В.А. Общая теория государства и права. Издание 2‑е, испр. и доп. / Под общ. ред. А.Ф. Вишневского. Мн.: «Тесей», 1999.
Б р и н ч у к М.М. Экологическое право (право окружающей среды). М.: Юристъ, 1998.
К р а с с о в О.И. Право лесопользования в СССР. М.: Наука, 1990.
Комментарий к Лесному кодексу Российской Федерации / Бережной В.Г., Боголюбов С.А., Жариков Ю.Г. и др.; Под ред. С.А. Боголюбова. М.: ИНФРА‑М‑НОРМА, 1997.
Ведамасці Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь. 1999. № 7‑9. Арт. 101.
Гражданское право: Учебник: В 3 ч. Ч. 1 / Под общ. ред. проф. В.Ф. Чигира. Мн.: Амалфея, 2000.
Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 2000. № 70. 2/195.
И с у п о в Д.И. Правовой режим лесов в СССР. Свердловск, 1960.
П о л я н с к а я Г.Н. Право государственной собственности на леса в СССР. М.: Госюриздат, 1959.
Парадак і ўмовы выдзялення драўніны на пні для будаўніцтва індывідуальных жылых дамоў: зацв. Міністэрствам эканомікі Рэспублікі Беларусь, 27 сакавіка 1996 г., № 29/3‑683, Міністэрствам фінансаў, 27 сакавіка 1996 г., № 23, Міністэрствам лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь, 27 сакавіка 1996 г., № 03‑1/569, Міністэрствам сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь, 26 сакавіка 1996 г., № 07‑2‑2/34 // Бюллетень нормативно-правовой информации. 1996. № 6.
Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 2001. № 67. 5/6385.
Аб некаторых мерах па аптымізацыі сістэмы рэспубліканскіх органаў дзяржаўнага кіравання і іншых дзяржаўных арганізацый, падпарадкаваных Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь, структуры і колькасці работнікаў дзяржаўных органаў, іншых дзяржаўных арганізацый: Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, 12 лютага 2004 г., № 66 // Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 2004. №26. 1/5309.
Статут Мінскага вытворчага лесагаспадарчага аб’яднання: зацв. Загадам Камітэта лясной гаспадаркі пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь, 12 снежня 2001 г. № 219. Зарэг. у Мінскім гарадскім выканаўчым камітэце 15 студзеня 2002 г. № 62.
Статут Дзяржаўнай лесагаспадарчай установы «Мінскі лясгас»: зацв. Міністэрствам лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь, 30 чэрвеня 2000 г. Зарэг. у Мінскім гарадскім выканаўчым камітэце 24 жніўня 2000 г. № 955.
Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 2004. №39. 2/1020.
Л а е в с к а я Е.В. Организационно-правовое обеспечение охраны лесов в Республике Беларусь: Автореф. дис. … канд. юрид. наук: 12.00.06. М., 1994.
Ведамасці Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь. 1995. № 29. Арт. 382.
Ведамасці Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь. 1993. № 1. Арт. 1; Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 2002. № 85. 2/875.
Х а з и н о в И. Реформирование лесхозов. Каким образом и при каких условиях? // Лесная газета. 2001. 20 января. С. 2.
С е л и ц к а я Е., М е щ е р я к о в а Е. Какая модель организации лесного хозяйства лучше для Беларуси? // Белорусская лесная газета. 1999. 22 июля. С. 2.
Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь 1994 года (са змяненнямі і дапаўненнямі). Прынята на рэспубліканскім рэферэндуме 24 лістапада 1996 года. Конституция Республики Беларусь 1994 года (с изменениями и дополнениями). Принята на республиканском референдуме 24 ноября 1994 года. Мн.: Беларусь, 1997.
Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 1999. № 2‑3. 2/1.
Собрание законодательства Российской Федерации. 1997. № 5. Ст. 610.
Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 2003. № 32. 8/9223.
Палажэнне аб водаахоўных зонах и прыбрэжных палосах вялікіх і сярэдніх рэк: Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь, 5 сакавіка 2002 г. № 297 // Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 2002. № 31. 5/10079.
Я н у ш к о А. Плюсы и минусы нового Лесного кодекса // Белорусская лесная газета. 2001. 28 июня. С. 4.
Б а г и н с к и й В. С учетом требований дня // Белорусская лесная газета. 2000. 24 февраля. С. 5.
К у з ь м е н к о в М. Так кто же в лесу хозяин, или Несколько соображений по поводу газетных публикаций // Белорусская лесная газета. 2000. 8 июня. С. 2, 4.
Палажэнне аб асаблівасцях лесакарыстання і вядзення лясной гаспадакі ў пагранічнай зоне і пагранічнай паласе: Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь, 2 ліпеня 2001 г., № 14/1 // Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 2002. № 11. 8/7625.
Правілы вядзення лясной гаспадаркі ў зонах радыеактыўнага забруждвання: Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь, 15 студзеня 2001 г., № 1 // Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 2001. № 35. 8/5440.
К р а с с о в О.И. Земельное право: Учебник. М.: Юристъ, 2000.
Санітарныя правілы ў лясах Рэспублікі Беларусь: зацв. Міністэрствам прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя Рэспублікі Беларусь, 29 жніўня 1996 г., Міністэрствам лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь, 30 жніўня 1996 г. / Міністэрства лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь. Мн., 1996.
Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 2001. № 39. 8/5499.
Палажэнне па рацыянальнаму выкарыстанню драўнінных адходаў: зацв. Міністэрствам прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя 6 ліпеня 1999 г. // Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. 1999. № 70. 8/638.
Г у с е в Р.К. Правовое обеспечение рационального использования и охраны лесов по новому лесному законодательству: состояние и перспективы развития // Правовые проблемы охраны окружающей среды. Сб. статей. / Под ред. Э.Н.Жевлакова М., 1998.